مقاله تحلیل حوزه های نوظهور گردشگری

بخشی از مقاله

چکیده:

مسئله گردشگري موضوعی است که در رابطه با آن پژوهشهاي زیادي نگارش میشود. همچنین در رابطه با مسئله سلامت و بهداشت و بررسی روابط و تاثیرات آنها بر روي هم نیز جاي بسی تامل است. پژوهشگران در رشته مدیریت جهانگردي همواره بررسیهاي علمی و پژوهشی خود را در این رابطه در معرض مخاطبین این رشته قرار داده اند. در مقاله حاضر نیز تلاش شده است که این موضوع بیشتر و دقیقتر بسط داده شود.

کلمات کلیدي: گردشگري؛ فناوري اطلاعات و ارتباطات؛ICT ؛ اینترنت.

.1 مقدمه

گردشگري یکی از بزرگترین صنابع در جهان است. در دهه هاي اخیر به دلیل افزایش شدید انواع روشهاي گذران اوقات فراغت و افزایش سهولت سفر براي بسیاري از افراد رونق گرفته است. این رونق به ویژه در قالب انواع گردشگري تجربی مانند اکوتوریسم، گردشگري ماجراجویانه، گردشگري کشاورزي و گردشگري مواد غذایی که اغلب در مناطق روستایی برگزار میشود چشمگیر است. در سه دهه گذشته صنعت گردشگري نقش افزایندهاي در اقتصادهاي محلی ایفا کرده است.در قرن بیستویکم فعالیت گردشگري تغییرات عمدهاي در دو بخش عرضه و تقاضا یافته است.

ظهور خطوط هوایی کم هزینه ، پدیده اینترنت و تاثیر آن بر گردشگري ، روند حرکت به سمت تعطیلات کوتاهتر اما با فراوانی بیشتر در طول سال و تمایل گردشگران به مقاصد گردشگري جدید بر تغییرات بزرگ در ساختار شرکتها و راهبرد مقاصد گردشگري و افزایش رقابت میان مناطق مختلف جغرافیایی دلالت دارد. در سالهاي اخیر در زمینه گردشگري به مناق روستایی بیشتر از گذشته توجه شده که بدلیل دگرگونی در تقاضا از گردشگري خورشید و شن و ماسه به سمت مقاصد داخلی است. در این مفهوم، محصولات گردشگري جدیدي ظهور کردهاند که عمدتا با طبیعت و ورزش، بهداشت و سلامتی، غذا یا مواد نوشیدنی مرتبط هستند. [1]
امروزه نقش و تاثیر فناوري اطلاعات و ارتباطلات و صنعت گردشگري بر رشد اقتصادي کشورها بر کسی پوشیده نیست. با بهرهگیري از فضاي اینترنت و بوجود آمدن گردشگري الکترونیکی، فناوري اطلاعات و ارتباطلات، یکی از عناصر اصلی گردشگري به شمار رفته . کارایی این صنعت را افزایش داده است. هدف اصلی این مقاله نخست، بررسی میزان اثر گذاري صنعت گردشگري بر رشد اقتصادي با توجه به نقش فناوري اطلاعات و ارتباطلات است و دوم تبیین عوامل موثر بر ورود گردشگران شامل: متغییرهاي تولید ناخالص داخلی سرانه، مخارج فناوري اطلاعات و ارتباطات، درجه باز بودن اقتصاد، سرمایه انسانی و سرانه مخارج آموزشی است. [2]

امروزه با گسترش انگیزههاي سفر، تنوع زیادي در اشکال گردشگري پدید آمده است; از جمله اکوتوریسم، ژئوتوریسم، گردشگري درمانی، ورزشی ، روستایی ، شهري ، آموزشی، معدن، تجاري، گردشگري مذهبی و غیره. لذا از آنجایی که گردشگران داراي انگیزههاي مختلفی براي سفر هستند، پسوندهاي جدیدي براي گردشگري افزوده شده است. در یک دسته بندي کلی گردشگران به دو نوع گردشگران مذهبی و غیر مذهبی تقسیم بندي میشوند. گردشگري مذهبی که از دیر باز نوع رایج مسافرت در بین مردمان ادیان مختلف بوده و به عنوان قدیمی ترین انگیزه ي مسافرت محسوب میشود نیز داراي اشکال متفاوتی است در چارچوب گردشگري مذهبی و اسلامی میتوان الگوهاي گردشگري را در یکی دستهبندي به الگوهاي حلال و غیر حلال - سکولار ، مدرن و غیره - تقسیمبندي نمود.

در صورتی که هر یک از این الگوها و یا ترکیبی از آنها بر نظام گردشگري یک کشور حاکم باشد، ویژگیهاي نظام گردشگري آن کشور متفاوت خواهد بود.زیرا هر یک از این الگوها: مشوقها و محدودیتهایی را بر سر راه توسعه هریک از ابعاد و حوزههاي گردشگري قرار میدهد. الگوي گردشگري حلال گردشگران حوزههاي متفاوت مانند گردشگران مذهبی، ورزشی، تفریحی و غیره را ملزم میدارد تا مطابق دین آیین اسلام و در چهارچوب خاص تعیین شده، معیارهایی را در زمینه ي پوشش، تغذیه، رفتار، اسکان و سایر موارد رعایت کنند. از آنجایی که حوزههاي گردشگري در مقاصد مختلف دنیا با توجه به ظرفیتها و پتانسیلهاي آن کشورها متفاوت است:

در نتیجه رونق این حوزهها به زیرساخت و امکانات خاص خود نیاز دارد و به عبارتی دیگر توسعه یا عدم توسعه اشکال متفاوت گردشگري در یک جامعه مرهون ویژگیهاي زیادي از جمله شرایط آب و هوایی، جاذبهها، سهولت ورود گردشگران، امنیت، زیر ساختهایی مانند حملونقل اقامتگاهها و غیره است و در کنار این عوامل ، الگوي گردشگري ناظر بر نظام گردشگري هر کشور نیز چهارچوبی را تعیین میکند که اصول و مقررات خاصی را براي بخش گردشگري مقرر کرده است، اصول و مقرراتی که میتواند از یک سو محرك توسعه بعضی از حوزههاي گردشگري و از سوي دیگر مانع توسعه برخی دیگر از حوزههاي گردشگري کشور محسوب شود. [3]
گسترش صنعت گردشگري علاوه بر نقش وتاثیر آن در ابزار هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی، موجب ارتقاي ابعاد وسیع اجتماعی از جمله ایجاد فرصتهاي شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر، گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه میشود و توسعه صنعت گردشگري مقدمهاي براي توسعه سرمایهگذاري دیگر بخشهاي اقتصادي است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگري و نظامهاي بزرگ سازمان یافته است. امروزه گسترش فضاهاي باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی به ویژه فضاهاي گردشگري به یکی از اهداف برنامهریزي فراغت تبدیل شده است که علاوه بر تامین اهداف اقتصادي و زیست محیطی، نقش موثري در تعادل بخشی به گذران فراغت و تامین سلامت جسمی و روانی مردم دارد.

گردشگري در میان فعالیتهاي فراغتی از بیشترین تنوع و تحرك، از یکسو و وسیعترین پهنه مکانی و فضایی از سوي دیگر برخوردار است. شاید بتوان گفت که گردشگري به خصوص گردشگري شهري به گونهاي تمام فعالیتهاي فراغتی دیگر را با خود همراه دارد و بدین سبب برنامه ریزي و مدیریت گردشگري از امور حساس و پیچیده و چندوجهی استکه توجه مسئولان دولتی را میطلبد. [4] آشنایی با طب پزشکی وانتقال دانش پزشکی مناطق دنیا با یکدیگر باعث بوجود آمدن شاخهاي از صنعت گردشگري به عنوان گردشگري سلامت شده است. گردشگري سلامت سفري سازمان یافته از محیط زندگی فرد به مکان دیگر است، که به منظور حفظ بهبود و دستیابی مجدد به سلامت جسمی و روحی فرد صورت میپذیرد این نوع گردشگري شامل گردشگري تندرستی، گردشگري درمانی، طبیعی و پزشکی میشود.

مسافرت به دهکدههاي سلامت براي رهایی از تنشهاي روزانه و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پرشکی را گردشگري تندرستی مینامند. گردشگري درمانی طبیعی، مسافرت به منظور استفاده از آبهاي معدنی، نمک، لجنهاي طبیعی، مناطق آفتابگیر، ... جهت درمان برخی بیماريها تحت نظارت پزشک است. گردشگري پزشکی، مسافرت به منظور درمان بیماري جسمی، انجام جراحی تحت نظر پزشکان در مراکز درمانی است که ممکن است علاوه بر معالجه و درمان به استفاده از اسپاها و منابع درمانی طبیعی بیانجامد. در طی چند دههي اخیر این شاخه از گردشگري، توسعه ي چشمگیري داشته است.

بسیار از کشورهاي آسیایی از جمله تایلند، سنگاپور، کرهي جنوبی، هند و مالزي از جمله کشورهاي پیشرو در این صنعت هستند: به طوريکه هر سال 1/3 میلیون گردشگر پزشکی از اطراف جهان جذب مینمایند که این تعداد روند صعودي دارد. صنعت گردشگري آسیا در حال شکوفایی است. ترکیبی از عوامل مختلف نظیر هزینههاي بالاي خدمات در کشورهاي صنعتی، افزایش سهولت مسافرتهاي بین المللی، نرخ مطلوب تبدیل ارز در اقتصاد جهانی، پیشرفتهاي سریع تکنولوژي و استانداردهاي مرافبت در بیشتر کشورها از یک طرف و از طرف دیگر دسترسی به اینترنت منجر به عمومی شدن گردشگري پزشکی شده است.

نتایج مطالعات نشان میدهد که افزایش هزینههاي درمانی در ایالت متحدهي آمریکا و لیست انتظار طولانی در کشور انگلستان و کانادا باعث شده که بسیاري از بیماران کشورهاي اروپایی و آمریکایی جهت دریافت خدمات پزشکی به کشورهاي در حال توسعه هند، تایلند و مالزي سفر کنند. در حال حاضر با توجه به کم هزینه بودن و پردرآمد بودن این صنعت و تقویت ساختار بهداشت و درمان کشور، بسیاري از کشورهاي علافمند به توسعهي گردشگري توجه خود را بر این بخش از صنعت گردشگري متمرکز و براي آن برنامه ریزي میکنند. [5]

پژوهشها نشان دادهاند گردشگري ورزشی یکی از بخشهایی است که در تمام دنیا در صنعت گردشگري بیشترین رشد را دارد و در این بازار رویداد گردشگري ورزشی نقش مهمی ایفا میکند، به گونهاي که همواره بر تعداد مقصدهایی که رویدادهاي ورزشی را در آمیزه بازاریابی خود وارد میکنند افزوده میشود. نظریههاي جدید در زمینهي گردشگري نشان میدهد جذابیتهاي گردشگري بر پایه ورزش، در مقایسه با دیگر جذابیتهاي فرهنگی مزیتهاي اقتصادي، اجتماعی و سیاسی بیشتري دارد. [6]

.2 ناسازگاريهاي اجرایی و علمی در زمینه پژوهش در رابطه با مسئله گردشگري

2,1 مسائل فرهنگی:

بسیاري از کارشناسان امور فرهنگی، گردشگري را یکی از ارزشمندترین پدیدههاي اجتماعی و اقتصادي جهان امروز میپندارند و معتقدند که به واسطهي حضور توریستها در سرزمینهاي مختلف، تعاملات فرهنگی صورت میپذیرد و ایشان با سفر به کسب تجربیات و دانش جدید دست خواهند یافت .همچنین گردشگران، به اهمیت و ضرورت حفظ محیط زیست پی برده و در نتیجه سعی میکنند که روابطشان را با ساکنین مقصد، ارتقا بخشند. یادگیري و تاثیرپذیري آداب و رسوم ملل مختلف، میتواند زمینهاي مناسب جهت گسترش روابطی دوستانه باشد.
گردشگري از پتانسیلی قوي و قدرتمند در اثرگذاري بر روابط بین ملل مختلف برخوردار است که یکی از مهمترین اثرات آن، ایجاد یا گسترش صلح در سطح جهان خواهد بود. همچنین میتوان به صنعت گردشگري، به عنوان وسیلهاي ارزشمند در دیپلماسی عمومی و توسعهي بینالملل نگریست. همچنین میتوان این پدیدهي مهم را پاسخی دندانشکن و قدرتمند به چالشهاي جهانی و تروریسم، در نظر گرفت.به جرات می توان گفت تحقیق در سطوح گوناگون کشور ما جزئی از فرهنگ نیست. نه در حوزه سیاست و اقتصاد و فرهنگ و جامعه و نه در سطح عامه مردم و خواص و مدیران و سیاستگذاران و تصمیمسازان و تصمیمگیران و مجریان، فرهنگ تحقیق وجود ندارد.

این امر البته خود ناشی از دلایل متعددي است که مهمترین آنها عدم احساس نیاز به تحقیق وعدم وجود رقابت از بعد کیفیت و هزینه در همه حوزهها و سطوح است. نکته قابل توجه آن که، علی رغم وجود مشکلات متعدد در زمینه هاي گوناگون اجتماع، پرسشها و سوالهاي تحقیقاتی مورد نیاز کشور هنوز به درستی احصا و تبیین نشدهاند و با این حال متاسفانه پژوهشهاي انجام گرفته و در حال انجام کشور بیشتر با تکیه بر فرم صورت میپذیرد تا تکیه بر محتوا. اثرات فرهنگی گردشگري، تغییراتی است که در هنر، عادات، رسوم و معماري مردم ساکن جامعهي میزبان رخ میدهد. اصطلاح »اثرات اجتماعی- فرهنگی« را به معناي تغییراتی بکار میبرند که در تجربههاي روزانه ارزشها، شیوهي زندگی و محصولات هنري و فکري جامعهي میزبان رخ میدهد این تغییرات بلندمدتتر است و در نتیجه رشد و توسعهي صنعت گردشگري - گردشگري - رخ میدهد.

به هر حال تجربیات گوناگون نشان داده که گردشگري، فرهنگ و جامعه میزبان گردشگر را تحت تأثیر قرار میدهد. امروز در بسیاري از کشورهاي آسیایی، آفریقایی، آمریکاي لاتین یا خاورمیانه، صنعت گردشگري به فنون و تولید اقلام بسیار زیادي از کالاها و صنایع دستی رونقی دوباره بخشیده است. با توجه به اینکه تأثیرات فرهنگی گردشگري بسیار گسترده است. به طور کلی گردشگري فرهنگی در هر منطقه میتواند داراي آثار مثبت زیر باشد:

•کشف مجدد و اهمیت پیدا کردن امتیازات و آثار فرهنگی فراموش شده ساکنان محلی

•قابلیت تشخیص و توسعه آگاهیهاي منطقهاي در بعد فضایی و هویت فرهنگی و گسترش یک فرهنگی که القا بخش احساس خوب در جامعه میباشد.

•ایجاد زیربناهاي اقتصادي در یک دوره بلندمدت

•افزایش اشتغال در یک اقتصاد در حال رکود

از مزایاي گردشگري در منطقههاي روستایی در بعد فرهنگی ، حفظ و تحکیم و همچنین گسترش ارتباط فرهنگی با سایر نقاط ، در صورتی که فرهنگ یک جامعه فرهنگ غالب باشد و مردم محلی به ارزشها و هنجارهاي فرهنگی و سنن و آداب و رسوم خود احترام بگذارند، آنگاه ارتباطات و تبادلات فرهنگی جنبه مثبت مییابند و فرهنگ جامعه مهمان و میزبان به دلیل تلاقی فرهنگها، جنبههاي مثبت آن را تقویت میکنند و سعی در جایگزینی جنبههاي منفی با مثبت دارند.مسئله تهاجم فرهنگی، استحاله فرهنگی و تخریب آثار فرهنگی به دلیل استفاده بیش از حد و خرابکاريهاي گردشگران کم اطلاع از جمله مضرات گردشگري فرهنگی است. ولی مضرات احتمالی نباید مانع توسعه گردشگري فرهنگی گردد. آموزش و کنترل و نظارت و محافظت هم براي جامعه میزبان و هم میهمان، میتواند گردشگري فرهنگی را پایدار نماید. [7]

2,2مشکلات مالی:

از جمله سطح نازل سهم تحقیقات در تولید ناخالص ملی پیرامون پژوهش در رابطه با مسئله گردشگري سطح اندك سرمایهگذاري بخش خصوصی در فعالیتهاي تحقیقاتی و سطح نازل بهره برداري از ظرفیتهاي انسانی، مالی و فیزیکی تحقیقاتی است.

2,3 ضعف مدیریت:

این مشکل پیرامون پژوهش در رابطه با مسئله گردشگري به صورت گسسته بودن رابطه آموزش و تحقیقات و صنعت، حاکمیت قوانین دست و پاگیر اداري و مالی، ناکارایی در مدیریت علمی، عدم تمرکز در سیاستگذاري، تمرکززدایی در اجرا، عدم توجه به اولویتها و نیازهاي تحقیقاتی، ضعف جامعنگر، ابتلا به روزمرگی، فقدان نگرش آیندهنگر، فقدان نظام نظارت و ارزیابی بر روند توسعه تحقیقات در کشور و مسائلی از این دست تجلی مییابد. لذا مدیریت کلان، متخصص در این صنعت حرف اول را میزند اگر میخواهیم شاهد صنعتی پویا و درآمدزا باشیم باید آنرا به بخش خصوصی واگذار کرده و دولت از دور به آن نظارت کند .

2,4 ضعف ارتباطلات:

وجه مشخصه پیرامون پژوهش در رابطه با مسئله گردشگري نامطلوب بودن ارتباطات میان بخش تحقیقات با اقتصاد، صنعت، سیاست، فرهنگ و جامعه، ضعف ارتباط با دنیاي پویاي علم و فناوري، ضعف مفرط پایگاههاي اطلاع رسانی و مانند آن است.

2,5ضعف نیروي انسانی:

در این خصوص می توان به کمبود تعداد محققان، تساهل و کمکاري در ابداع و تولید دانش و تحمل نکردن مشکلات براي نیل به نتیجه تحقیق، سطح نازل دانش روز در میان محققان و پژوهشگران، ضعف جایگاه معنوي و اجتماعی محققان و موارد مشابه اشاره کرد. آن چه بیش از همه ضرورت آن احساس می شود و در روزگار ما در حکم کیمیاست، وجود جریانی فرهیخته، دردآشنا، آشنا به جایگاه پژوهش و معترف به ارزشمندي وجود محقق و پژوهشگر است که از قیود نظریه درستی بشناسد و دغدغه او حل مشکلات عدیده کشور با تکیه بر توان نیروهاي بومی از طریق ارتقاي جایگاه پژوهش و پژوهشگري باشد.

.3 گردشگري غذا

امروزه گردشگري غذا را نیز تحت تاثیر قرار داده ، مواد غذایی به عنوان اصلترین نیاز انسان فقط متشکل از مواد غذایی نمیباشد بلکه در برگیرنده آداب و فرهنگ ملل مختلف میباشد . مواد غذایی نقش مهمی در گردشگري دارد به نحوي که جز تجربیات هر گردشگر تست کردن مواد غذایی محلی که در اقامت دارد میباشدومیتواند براي گردشگر خاطرهساز باشد ، از آنجایی که بخش عمده هزینه گردشگر در حوزه مواد غذایی صرف میشود - حدود 30 درصد - از این رو این صنعت بسیار اهمیت پیدا میکند به نحوي که برخی از خوراکیها در سطح جهان مطرح میشوند و به عنوان میراث نامرئی از آن یاد میشود .

متاسفانه در ایران با توجه به تنوع بسیار زیاد غذاهاي سنتی و محلی ولی توجه زیادي به این صنعت نشده و اگر این بخش شکوفا شود میتواند نقش بسزاي در گردشگري ایران داشته باشدوباعث تحرك و پویایی این صنعت شود . هدف اصلی گردشگران کشف و تجربه و لذت بردن از غذاها در مکانهاي مختلف میباشند . بنابراین جذابیت مواد غذایی راهی براي بازاریابی و جذب گردشگر میباشد . البته این نکته باید ذکر شود بخشی از گردشگران صرفا براي رفع گرسنگی به غذا خوريها میروند.[8]
گردشگران غذا به سه دسته تقسیم میشوند :
-گردشگران خوشخوراك : گردشگرانی که پول خوب خرج میکنند و به رستورانهاي با اعتبار و گران قیمت میروند .
-گردشگران خورد و خوراك اشپزي : آنها به غذاهایی علاقهمندن که در بستر فرهنگی میباشد.