بخشی از مقاله
چکیده:
گلیم نوعی فرش بدون پرز و یک رو است که بیش از قالی سابقه و قدمت دارد.یکی از ویژگی های مهم در مورد این زیرانداز نقوش آن است.ویژگی های نقوش گلیم هرسین به گونه ای است که آنرا نسبت به گلیم های سایر مناطق منحصر به فرد می نماید از جمله این خصوصیات می توان به رمزآمیز بودن این نقوش و برخورداری آنها از معانی، ریشه ها و نمادهای خاص - که موافق با خواست ها و نیازهای جامعه و بافندگان می باشد - اشاره کرد. نقوش گلیم هرسین که گویای آمال و آرزوهای مردم منطقه و یا سرزمین های همجوار آن می باشد،نسل به نسل و سینه به سینه دوره های مختلف تاریخی را گذر کرده است و بنا بر اتفاقات فرهنگی و تاریخی همچون مهاجرت ها دستخوش تغییرات گوناگونی شده است.
هدف از این پژوهش که به روش توصیفی و تحلیلی انجام گردید،ضمن بیان و دسته بندی گونه های شاخص نقوش گلیم هرسین،ریشه ها و نمادهای نهفته در آن مورد تحلیل قرار گرفت.حاصل مطالعات حاکی از آن است که نقوش گلیم هرسین در یک دسته بندی به شش دسته تقسیم می گردند: نقوش حیوانی ، اشیا ، انسانی ، انتزاعی،ترکیبی و گیاهی و با عنایت به کیفیت فرم و معنا ، دارای ریشه ها و نمادهایی است که بخش اعظم آن از طبیعت و فرهنگ بومی پیرامون خود الهام گرفته است.
مقدمه:
باورها و اعتقادات انسان ها نسبت به محیط پیرامون آنها تشکیل دهنده فرهنگ و نوع دید آنها نسبت به جهان پیرامون شان است. صنایع دستی نیز که حافظ هویت ما و از آثار گذشتگان ما است، ناخودآگاه از این نوع نگرش و فرهنگ تاثیر می پذیرد. همگام با اهمیت دستبافته ها به عنوان پوشش و زیرانداز ، نقوش آنها نیز از اهمیت و ارزش خاصی برخوردارند و به کمک همین نقش و نگارها می توان بخشهایی از فرهنگ و اعتقادات جوامع را ، که ناشناخته و دور از دسترس می باشند روشن ساخت.گلیم یکی از مهم ترین این صنایع است.
گلیم هرسین همواره دارای مرغوبیت خاصی بوده و امروزه یکی از بهترین انواع گلیم شناخته شده است. اما آنچه که گلیم هرسین را با دیگر گلیم ها بیش از پیش متمایز می نماید ، نقوش آن است که به دلایل مختلف از جذابیت خاصی برخوردارند.این نقوش برگرفته از عوامل مختلفی نظیر محیط طبیعی ، فرهنگ ، اعتقادات و ... می باشند که بر هنرمند تاثیر نموده و موجب به تصویر کشیدن آنها بر روی دستبافته هایشان گشته است.این نقوش دارای رموزی خوانده نشده می باشند که با بهره گیری از آنها و پی بردن به راز و رمزشان می توان به دغدغه ها و افکار مردمان کهن منطقه پی برد و نیز از عقایدشان آگاه شد.
در این مقاله که در جمع آوری مطالب آن از روش میدانی - شامل مشاهده و مصاحبه - و کتابخانه ای - شامل بهره مندی از مستندات کتابخانه ها و پایگاه های علمی - استفاده شده است، تلاش گردید تا ضمن بررسی گونه های مختلف نقوش گلیم هرسین ، به ریشه ها و نمادهای آنها و نیز الهاماتی که بافندگان از طبیعت و فرهنگ پیرامون خود می گیرند ، پرداخته شود. گلیم هرسین و ویژگی های آن: گلیم بافی یکی از صنایع دستی خانگی است که در بیشتر نقاط استان کرمانشاه رواج دارد.
از گلیم استفاده های مختلفی می شود که رختخواب پیچ،خورجین و سجاده نمونه هایی از آن است.گلیم از دو جهت قابل تامل و بررسی است:اول از نظر بافت و دیگری از نظر نقش است.بهترین گلیم های کرمانشاه در منطقه هرسین بافته می شود که هنوز هم این منطقه بهترین گلیم ها را تولید می کند.در واقع نام هرسین همواره با گلیم همراه است.رنگ های مورد استفاده در گلیم های این منطقه غالباً آبی ، سبز ، سرخابی و قرمز هستند.از رنگ سیاه نیز عموماً برای حاشیه ها استفاده می شود.این حاشیه های سیاه رنگ از جنس موی بز می باشند،به این دلیل که ضد بید بوده و نیز در طول زمان شل نشده و استحکام خود را از دست ندهند و دچار تغییر شکل نشوند. مهم ترین ویژگی های گلیم هرسین به قرار زیر است:
-1وجود تقارن نسبی
-2ریزبافت بودن و پر بودن نقوش مورد استفاده به طوری که جای خالی در این گلیم ها وجود ندارد.
-3غالب بودن فرم مثلث در شکل گیری و طراحی نقوش
-4نقوش گلیم های این ناحیه بر اساس ذهنیات و دید فرد بافنده از محیط اطرافش شکل می گیرند. »
-5خطوطی که نقش ها را به وجود می آورند در طول صاف و در عرض دندانه ای شکل هستند. - «جزمی و دیگران، - 137 :1363
-6وجود خرده نقش ها به عنوان مکمل نقوش اصلی
-7عدم استفاده از نقشه در بافت گلیم و ذهنی بافی نقوش توسط بافندگان که باعث بروز اشکال متنوع شده است.
-8نقوش اصیل موجود در این گلیم ها تا حدی انتزاعی شده اند که از آنها چیزی جز خطوط هندسی و شکسته،چیزی باقی نمانده است.
»-9متن حاشیه ها دارای نقوش ساده بهم پیوسته است. « - همان - -10نقوش» گلیم به دلیل بافت آن کلاً هندسی است. « - همان: - 136
طبقه بندی نقوش گلیم هرسین:
الف-نقوش حیوانی: این دسته از نقوش شامل حیوانات وحشی و اهلی می باشد که در محیط زندگی بافنده وجود داشته و بر اساس نمادها و غریضه های مشخص بر این دستبافته ها راه یافته اند که از آنجمله می توان به نقوش مرغابی - بَط آوی - ، لاک پشت - کیسَل - ، گنجشک - مَلوچِک - و... اشاره نمود.
