بخشی از مقاله
چکیده:
زبانشناسی نقشگرا - functional linguistics - یکی از دو مکتب بزرگ زبانشناسی در دوره معاصر است که شاخهها و زیرمجموعه هایی را در برمیگیرد. این مکتب در مقابل مکتب ساختارگرایی قرار گرفت و به علت اهمیت دادن به سطح ساختاری و معنائی به صورت توأمان و توجه به بافت و گفتمان متن، قابلیت کاربرد در بررسی زبانشناسانه متون مختلف بهویژه متون ادبی را یافت لذا از مقبولیت قابل ملاحظهای برخوردار شد.
پیشگام این مکتب اگرچه ریچارد فرث است، آراء میشل هالیدی بود که به این مکتب، چهارچوب و انسجام بخشید. در این مقاله داستان معروف دقوقی از مثنوی مولوی، با رویکرد نقشگرا مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و انواع فرایندهای مادی، ذهنی و کلامی که از مهمترین اصول و ویژگیهای نظریه هالیدی محسوب میشوند، در این داستان مولوی، مورد بحث و بررسی قرارمیگیرند. خوانش و بررسی داستان بر این مبنا، افقهای تازه ای از از ظرافتهای کلامی و هنری مولوی را بر خواننده میگشاید.
-1 مقدمه:
:1-1 بیان مسأله:
»زبانشناسی نقشگرا عمدتا در اروپا شکل گرفت، به مرور زمان رشد کرد و خود را به شاخهها و نظریههای گوناگون مجهز کرد. آندره مارتینه، فرث1 و هالیدی2 از جمله پیشگامان زبانشناسی نقشگرا میباشند - «حق شناس، . - 76 :1382 دستور نقشگرای نظاممند، اساساً ساخته و پرداخته هالیدی، زبانشناس انگلیسی است. راجر فاولر3 از زبانشناسی نقشگرا به عنوان مناسبترین الگوی زبانشناسی در مطالعه ادبیات، نام میبرد
همچنین تولان دستور هالیدی را یکی از مفیدترین و کارآمدترین دستورهای معاصر و معنامحور میداند که میتوان آن را در تحلیل متون ادبی به کار بست.
هالیدی در بررسی رمان وراث4 نوشته ویلیامگُلدینگ با ارائه مثالهایی از گفتار یکی از شخصیتها به نام لاک نشان داده است که لاک در درک رابطه علت و معلولی دچار مشکل است. ضعف این شخصیت در تجربه کردن جهان بیرون و دانش اندک و غیرعادی او درباره جهان پیرامونش، در گفتار شخصیت بازنمایی شده است و بر اساس کارکرد فرانقش تجربی زبان میتوان این مسئله را تبیین کرد نتایج تحقیق، نشان می-دهد که دستور نقشگرا میتواند در تحلیل متون، کارآمد باشد
رقیه حسن در فصل دوم کتاب خود به تجزیه و تحلیل شعری از لسمورِی میپردازد. وی در بخشی از بررسی خود، تمام فرآیندهای به کار رفته در این شعر را مشخص و انواع فرآیندها را بر اساس تقسیم بندی هالیدی، تعیین میکند در هر یک از قطعات شعر، فرآیند مادی5، غالبتر از بقیه است و فرآیندهای دیگر برجسته شدهاند. هیچ فرآیند کلامی در این شعر به کار نرفته است و تنها یک فرآیند ذهنی وجود دارد بنابراین حسن نتیجه میگیرد که به دلیل عدم وجود مشارکین دیگر در فرآیندها، تنهایی و جدایی پیرمرد از دیگران نمایانتر میشود
در این اثر نیز بر مبنای مبحث فرایند و انواع آن در نظرگاه زبانشناسی نقشگرا به تحلیل داستان دقوقی از مثنوی پرداخته میشود.
:2-1 پیشینه پژوهش:
در چند سال اخیر مقالههای متعددی در زمینه پیاده کردن آراء هالیدی و مکتب او در متون فارسی به نگارش درآمده که غالباً دارای روشی تکراری و تقلیدی است. به برخی از آثار نگارش شده در این حوزه اشاره میشود:
»شخصیتپردازی در داستانهای کوتاه بیژن نجدی بر اساس دستور نقشگرا«
»بررسی انسجام و پیوستگی در سوره صف با رویکرد زبانشناسی نقشگرا«،
»بررسی جمله وارههای ذهنی از دیدگاه هالیدی«،
»تحلیل سبکشناختی شعر اخوان؛ رویکردی نقشگرا«،
»بررسی و تحلیل دوغزل از خاقانی و حافظ بر مبنای زبانشناسی نقشگرای سیستمی«
»تحولات معنائی و ساخت اطلاع »آغازگرهای اسنادی شده« در فرایند ترجمه از انگلیسی به فارسی در چارچوب دستور نقشگرای نظاممند هالیدی«
لکن چنانکه بیان شد، استفاده از مکتب زبانشناسی نقشگرا در بررسیهای متون ادبی فارسی، دارای روشی کلیشهای است بدینگونه که ابتدا چند صفحهای به پیشینه مکتب موردنظر پرداختهاند و سپس به توضیح برخی اصول این مکتب به ویژه فرایندها متوجه شدهاند و سپس با ارائه جداولی بسامد انواع فرایندهای مادی و رفتاری و ... مشخص شده و در پایان، نتیجه گرفته شده که فرایندهای مادی بیشتر به کار رفته اند.
همچنین در اینگونه مقالات از انجا که مؤلفان اصرار دارند برای اصول هالیدی شواهدی از متن مورد نظر بیابند، بعضاً اشتباهاتی در کارشان دیده میشود ثلاً:م در مقاله »عاصی و نوبخت، «1390، نویسندگان مرز میان آغازگر و پایانبخش و نشانداری و بینشانی آن را در اغلب موارد گم کردهاند، مثلاً در جائی چنین میگویند: در خوابهای من، این آبهای اهلی وحشت= در خوابهای من - آغازگر نشاندار - ، این آبهای اهلی وحشت - پایانبخش - ، تا چشم بیند - آغازگر نشاندار - ، کاروان هول و هذیان است - پایانبخش - ، در لحظه های آخر بازی، - آغازگر - ، ناگه زنم، همبازی شطرنج وحشتناک، زد زیر قهقائی - پایانبخش - که پشتم را - آغازگر - به غم لرزاند - پایانبخش - . آنگه تسلی میدهم خود را - آغازگر - ، که این خواب و خیالی بود - پایانبخش - . من - آغازگر - ، میگریزم سوی درهائی که میبینم باز است - پایانبخش - .
