بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار روستایی مستلزم جایگاه مناسب و تعامل سازنده و مؤثر تمامی سرمایههای اصلی در فرایند توسعه از جمله سرمایه اجتماعی است. از آنجایی که زنان نقش بی بدیلی را در فرایند پایداری سازی روستاها دارند لذا شناخت از وضعیت سرمایه اجتماعی آنان در فرایند توسعه روستایی امری مهم و ضروری است. هدف از انجام این پژوهش تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی زنان با توسعه پایدار روستایی در شهرستان رامسر است. نوع تحقیق کاربردی و روش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد.
جامعه آماری این تحقیق تمامی زنان روستایی شهرستان رامسر 8586 - نفر - می باشد. تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 278 نفر بدست آمد. یافته های تحقیق نشان داد که بعد عامل شناختی با میانگین - 3,99 - بالاترین رتبه را نسبت به سایر ابعاد مؤلفه سرمایه اجتماعی زنان بدست آورد. بر اساس نتایج آزمون پیرسون بین عامل شناختی، ارتباطی و ساختاری سرمایه اجتماعی زنان روستایی با توسعه پایدار روستایی شهرستان رامسر رابطه معنادار مثبت و مستقیمی بدست آمد.
.1 مقدمه
توجه به توسعه روستایی به دلیل اثرات و پیامدهایی است که توسعه نیافتگی آن بر سایر ابعاد توسعه پایدار هر کشوی میگذارد، به طور پیوسته در حال افزایش است. در فرایند توسعه روستایی، سرمایه اجتماعی نقش کلیدی دارد؛ چرا که سرمایه اجتماعی با ایجاد همبستگی بین افراد به عنوان منبع کنشهای اجتماعی مطرح است و ارتقاء سرمایه اجتماعی میتواند منجر به تواناتر شدن آنها و کاهش و افول آن به بروز مسائل و معضلات حاد اجتماعی منجر گردد
برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی، برخورداری از سرمایه اجتماعی مناسب ضروری است؛ چرا که این نوع از سرمایه با مولفههای بنیادین اجتماعی مانند آگاهی، مشارکت، اعتماد، انسجام و شبکه اجتماعی در ارتباط است - مریدسادات و همکاران، . - 1396 امروزه جایگاه سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار روستایی به عنوان یک اصل محوری که ارتباطی دوسویه و هم افزا با سایر سرمایههای موثر در فرایند توسعه برقرار میکند مورد تاکید است
نقش و جایگاه زنان در فرایند توسعه پایدار روستایی به دلیل آنکه نه تنها نیمی از جمعیت را به خود اختصاص دادهاند بلکه به دلیل عدم توسعه یافتگی مناسب اقتصادی روستا و مهاجرت مردان روستا جهت کسب درآمد و اشتغال به خارج روستا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. نتایج تحقیقات بیان کننده آن است که با وجود اهمیت نقش زنان در ابعاد مختلف روستایی اما سرمایهگذاری بسیار محدودی در زمینههای آموزشی-ترویجی و همه فعالیتهای پشتیباتی برای آنان انجام گرفته است
افتخاری و همکاران - 1394 - براین باورند که نیل به توسعه پایدار روستایی نیازمند شکلگیری جوامع نهادگرا، غیرمتمرکز، مشارکتی، تعاملی و ارتباطی است که در چارچوب توسعه سرمایه اجتماعی از طریق ارتقا مشارکت مردم محلی، همبستگی اجتماعی، عضویت در انجمنها و شبکهها، تقویت پیوندها و تعاملات از طریق ظرفیتسازی و توانمندسازی قابل تحقق است.
نتایج پژوهش اثرات سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار کشاورزی در روستاهای دهستان آباده طشک نشان داد که بین ابعاد سرمایه اجتماعی، بعد مشارکت با اثر کلی 0,67 بیشترین تاثیر را بر پایداری کشاورزی داشته است
در تحقیقی که به منظور بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار در شهرستانهای آذربایجان غربی انجام شده بود؛ نتایج نشان داد که رابطه توسعه شهرستانهای بزرگ و عدم توسعه شهرهای کوچک با سرمایه اجتماعی معنیدار است؛ درواقع سرمایه اجتماعی شهرهای بزرگ از شهرهای کوچکتر بالاتر بوده است
مطالعات در زمینه بررسی عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی زنان در نظامهای چندکشتی و رعیتی نشان داد که در نظامهای بهرهبرداری مختلف نوع مؤلفههای سرمایه اجتماعی تفاوت معناداری با هم دارند؛ در کل 0,61 درصد تغییرات سرمایه اجتماعی زنان توسط متغیرهای سابقه کار، تحصیلات، درآمد، رسانههای انبوهی و مالکیت زمین تبیین میگردد که دو متغیر میزان تحصیلات و رسانههای انبوهی بیشترین تاثیر را بر افزایش سرمایه اجتماعی بین زنان دارند
در پژوهشی که با هدف تبیین نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی انجام شد نتایج نشان داد که بین سرمایه اجتماعی با توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی رابطه معنادرای وجود دارد و مؤلفههای آگاهی، مشارکت، انسجام و اعتماد قادر به تبیین 85,3 درصد تغییرات توسعه پایدار روستایی است.
مطالعات رومیانی و همکاران - 1393 - در خصوص تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار روستایی نشان داد که در بین مؤلفههای سرمایه اجتماعی، بعد اعتماد بالاترین میانگین را به خود اختصاص داده است؛ همچنین بین ابعاد اعتماد، مشارکت و توسعه پایدار رابطه مثبت معنادار و مابین بعد نهادهای محلی و توسعه پایدار رابطه منفی معنادار و بین بعد انسجام اجتماعی با توسعه پایدار روستایی رابطه معناداری بدست نیامد.
مطالعات قنبری و همکاران - 1396 - که بر اساس نظریههای پاتنام، گیدنز، راجرز و پاکستون بود نشان داد که بین مؤلفههای مختلف سرمایه اجتماعی مانند اعتماد، انسجام، مشارکت، آگاهی و تعامل اجتماعی با توسعه روستایی رابطه معنادار مثبت و مستقیمی وجود دارد؛ به عبارتی پژوهشگران بر این باورند که برای دستیابی به توسعه روستایی باید به تقویت و ارتقاء این نوع از سرمایه در سطح محلی اقدام نمود.
نتایج مطالعات حیدری ساربان - 1397 - در خصوص نقش سرمایه اجتماعی در توانمندسازی زنان روستایی نشان داد که اکثر مؤلفههای سرمایه اجتماعی - اعتماد به غریبهها، مشارکت اجتماعی، روابط غیر رسمی، اعتماد شخصی، اعتماد به نهادها، مبادله اطلاعات با خارج از اجتماعی، مبادله اطلاعات با اعضای اجتماع، روابط رسمی، تعامل اجتماعی و میزان آگاهی - با توانمندسازی زنان به طور معناداری اثر مثبت و مستقیمی داشته است.
حیدری ساربان و همکاران - 1397 - بر این باورند که توسعه پایدار بدون مشارکت، اعتماد و انسجام امکان پذیر نیست؛ آنان بیان کردند که وجود سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی نقش کلیدی و مهمی را در توسعه روستایی و توسعه پایدار کشاورزی دارد.
Rivera et al - 2019 - نشان دادند که با توجه به مفهوم گسترده سرمایه اجتماعی به چهار جنبه سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد، مشارکت، احساس تعلق به جامعه و فرهنگ و سنت در مطالعات پژوهشگران مختلف در کشورهای آلمان، اسپانیا، ایتالیا، لیتوانی، لتونی، دانمارک و اسرائیل که دارای بافتهای مختلف از لحاظ کشاورزی و روستایی است توجه خاصی شده است؛ انان به این نتیجه رسیدند که در مطالعات مرتبط با ارتباط سرمایه اجتماعی و توسعه کشاورزی و روستایی این چهارجنبه نقش مهم و حیاتی را بازی میکنند.
از آنجایی که امروزه صاحبنظران توسعه براین باورند که سرمایه اجتماعی یکی از شاخصهای رشد و توسعه جوامع میباشند و کارکرد آن به اندازه سرمایه فیزیکی مهم و حیاتی است و با توجه به این نکته که مناطق مختلف روستایی از شرایط متفاوت و مختلفی برخوردارند لذا پژوهش در زمینه شناخت و تحلیل عوامل موثر بر توسعه پایدار آن روستا ضروری است. در این میان سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مفاهیم محوری بر اقدامات توسعه پایدار روستایی از جمله مواردی است که باید در مطالعات توسعه مناطق مختلف مورد توجه و واکاوی قرار گیرد. بر این اساس هدف مطالعه حاضر تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه پایدار روستاهای شهرستان رامسر است.
در خصوص مفهوم سرمایه اجتماعی، تعاریف متعددی از سوی محققان و صاحبنظران مختلف ارائه شده است. از دیدگاه پاتنام سرمایه اجتماعی از هنجارهای عمل متقابل و شبکههای مشارکت اجتماعی مفهوم پیدا میکنند. به عقیده پاتنام سرمایه اجتماعی، جلوههایی از سازمان اجتماعی مانند اعتماد، هنجارها و شبکهها است که کارایی جامعه را از طریق تسهیل کنشهای هماهنگ افزایش میدهد بر اساس دیدگاه پاتنام سرمایه اجتماعی موجب پیوند اجتماعی میگردد.
نوغانی و اصغرپور ماسوله، 1387 - به نقل از فیلد، - 2003 بیان میکنند که ایده محوری سرمایه اجتماعی بر این اساس است که انسانها از طریق مجموعهای از شبکهها با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و تمایل دارند که در ارزشهای مشترک با دیگر اعضای این شبکه شریک شوند، به دلیل آنکه این شبکهها ماهیت ارزشی مشترکی را برای اعضای خود دارند، یک منبع به حساب میآیند و میتوان آن را سازنده نوعی سرمایه دانست. اما سنجش و اندازه گیری سرمایه اجتماعی کاری دشوار است؛ چرا که روابط و ارزشهای مشترک ریشه عمیقی در شرایط محلی دارد و مردم تاثیر آن را به شیوههای مختلف درک میکنند
از این رو با توجه به موضوع تحقیق نظریه پاتنام یعنی سرمایه اجتماعی شامل شبکهها، هنجارها و اعتماد است که از طریق آنها مشارکتکنندگان، در رسیدن به چیزهای مشترک - توسعه پایدار روستایی - همراه با کارایی بالا، توانمند میگردند،برگزیده شد لذا با عنایت به کمبود تحقیقات در زمینه سرمایه اجتماعی زنان و نقشی که این نوع از سرمایه می تواند بر روند توسعه پایدار روستایی داشته باشد، بر این اساس نقش سرمایه اجتماعی زنان در توسعه پایدار روستایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
.2 محدوده مورد مطالعه
استان مازندران با حدود 24 هزار کیلومتر مربع مساحت بین 47 دقیقه تا 38 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 34 دقیقه تا 56 درجه و 14 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان در حال حاضر با مرکزیت ساری دارای 22 شهرستان، 58 شهر، 56 بخش، 131 دهستان و 3609 آبادی است. بر اساس برآورد جمعیتی سال 1393، جمعیت استان 3155000 نفر است که 55,2 درصد در مناطق شهری و 44,8 درصد در مناطق روستایی زندگی می کنند
جمعیت شهرستان رامسر که تقریبا 2,5 درصد جمعیت استان 74179 - نفر - است نزدیک به 77 درصد جمعیت در نقاط شهری 56713 - نفر - و 23 درصد در مناطق روستایی 17466 - نفر - زندگی می کنند - مرکزآمار ایران، . - 1395 نرخ مشارکت اقتصادی شهرستان رامسر 40,7 - درصد - که نسبت به نرخ متوسط شهرستان مازندران 40 - درصد - بالاتر است؛ همچنین نرخ بیکاری مرد و زن شهرستان رامسر 9,8 - درصد - که نسبت به متوسط استان 11,4 - درصد - پایین تر است ولی نرخ بیکاری زنان شهرستان رامسر 21,8 - درصد - است که نسبت به میانگین استان مازندران 22,4 - درصد - تقریبا برابر است
نقشه:1 تقسیمات استان مازندران به تفکیک شهرستان 1395
.3 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، به لحاظ بازه زمانی تک مقطعی و مبتنی بر بهرهگیری از روش توصیفی- تحلیلی بوده و به منظور گردآوری دادهها و اطلاعات مورد نیاز از بررسیهای کتابخانهای و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر تمامی زنان روستایی شهرستان رامسر 8586 - نفر - بود. تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، محاسبه گردید که تعداد نمونه 278 نفر بدست آمد.
روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله بود که نهایتا تعداد افراد نمونه در روستاها مبتنی بر روش انتساب و به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند تا شانس انتخاب برای همه افراد برابر باشد. به منظور سنجشپذیر نمودن مفاهیم سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار روستایی با توجه به نتایج واکاوی اسناد، سرمایه اجتماعی با بهره گیری از پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال - 1998 - دارای سه بعد ساختاری، ارتباطی و شناختی با هفت خرده مقیاس شبکه ها، اعتماد، همکاری، فهم متقابل، روابط، ارزشها، تعهد در 28 گویه طراحی شد و توسعه پایدار روستایی در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و محیطی با 15 شاخص تعریف عملیاتی شدند.
ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامهای در قالب طیف لیکرت - 1 - بسیار کم، - 2 - کم، - 3 - متوسط، - 4 - زیاد و - 5 - بسیار زیاد استفاده شد.
