بخشی از مقاله
چکیده
قرآن کریم، کتاب هدایت و معجزه الاهی است که در راستاي تربیت انسانها، از شیوههاي گوناگونی از جمله، اشاره به برخی نکات علمی استفاده کرده است. دانش اخترفیزیک، از دانشهاي تجربی است که در قرآن کریم به مجموعهاي از گزاره هاي آن اشاراتی شده است. در این میان، آیاتی وجود دارد که در ظاهر با یافتههاي دانش اخترفیزیک ناسازگار بوده و دستاویزي براي برخی معاندان و مخالفان قرآن، براي طرح مسئله تعارض قرآن و علم شده است.
رجم شیاطین به وسیله شهابها از جمله این موارد بوده که تفاسیر متعددي را به همراه داشته است. برخی با نگاه عرفی و با در نظر گرفتن اطلاعات و دانستههاي موجود در عصر نزول، به تفسیر پرداخته و این آیات را متأثر از اشتباهات و خرافات رایج در آن عصر و در تضاد با یافتههاي دانش جدید بشر دانستهاند. در مقابل، گروهی نیز با اقرار به عدم دسترسی دانش تجربی به مباحث طرح شده درباره شهابها در قرآن، به کاوش این مسئله پرداخته اند. تمثیلی دانستن مسئله شهابها در قرآن و به تبع، تمایز زبان علم و قرآن در این موضوع و یا پذیرش نیروي طردکنندگی در برخی از شهابهاي محسوس، از دیگر تفاسیر ارائه شده براي این دسته از آیات است.
واژگان کلیدي:قرآن؛ اخترفیزیک؛ شهاب؛ رجم شیاطین؛ استراق سمع جنیان؛ خطاي علمی قرآن
مقدمه
شهابها از جمله پدیده هاي شگفت نجومی هستند که توجه هر بینندهاي را به خود جلب میکنند. در 4 آیه از قرآن به واژه شهاب تصریح شده. در یک آیه هم، این واژه به صورت جمع یعنیشُه »ب« آمده است. واژه شهاب در این آیات یکبار در داستان حضرت موسی - ع - و به معناي پارهاي از آتش - نمل، آیه - 7 به کار رفته است. دو مورد - حجر، آیه 18 - ؛ صافات، آیه - 10 - نیز، از شهاب به عنوان وسیلهاي جهت منع و طرد شیاطین یاد شده است.در آغازین آیات سوره جن - جن، آیات - 9-1 - که قرآن کریم سخنان جنیان با ایمان را بازگو میکند نیز این واژه به کار رفته و به عنوان وسیلهاي براي دور کردن جنیان معرفی شده است. در دو آیه نیز که از حفظ آسمانها - فصلت، آیه - 12 و رجم شیاطین - ملک، آیه - 5 - بوسیله مصابیح سخن گفته شده است، به صورت غیرصریح به شهاب اشاره شده است.
مفهوم شناسی
شهاب از ماده شهبو بر وزن فعال است. این ماده در مورد سفیدياي به کار میرود که در شیء سیاه وجود داشته و بر آن غلبه کرده باشد.برخی نیز به شعلهایکه از آتش برافروخته برمی خیزد ، همان، و یا هر شیء برافروختهاي که از خود نور ساطع کند شهاب اطلاق کردهاند. واژه شهاب به صورت ها يشُهب و شُهبان جمع بسته میشود. ؛ صاحب بن عباد، این واژه در زبان فارسی نیز با مفهومی مشابه به کار می رود.
شهاب از منظر قرآن کریم
در آغازین آیات سوره جنّ، در ضمن نقل سخنانی از برخی جنیان، از شهابها یاد شده است. جنیان در خطاب به کسانی که رسالت پیامبر - ص - را نپذیرفته اند، به یکی از نشانههاي صدق گفتار خود که در جهان طبیعت براي همه جنیان قابل درك است اشاره کرده، میگویند: ما آسمانها را جستجو کردیم و همه را پر از نگهبانان و محافظان قوي و تیرهايفَوو شهب أنَاج یافتیملَمد ناها. ﴿ ئَتالس ماء ما پیش از این به استراق سمع در آسمانها مینشستیم، و اخباري از آن را دریافت میکردیم و به اطلاع دوستان خود میرساندیم، ولی اکنون هر کس بخواهد استراق سمع کند، شهابی را در کمین خود مییابد.
آیا این وضع تازه دلیل، بر این حقیقت نیست که با ظهور این پیامبر و نزول کتاب آسمانی او دگرگونی عظیمی در جهان رخ داده است؟ چرا شما قبلاً قدرت بر استراق سمع داشتید، و اکنون احدي توانایی این کار را ندارد؟! آیا مفهوم وضع جدید این نیست که دوران شیطنت و کهانت و فریب پایان گرفته، و شب تاریک جهل به پایان رسیده و آفتاب عالمتاب وحی و نبوت طلوع کرده است؟در برخی دیگر از آیات نیز از حفظ آسمان از ورود و دخالت شیاطین، سخن به میان آمده است.
تعابیر رجیم و مارد در توصیف شیاطین به این نکته اشاره دارد که شیاطین به دلیل محروم شدن از همنشینی فرشتگان, که بی اطلاعی از اخبار عالم غیب را به همراه داشت, به دنبال راه جایگزینی براي مطلع شدن از این اخبار بودند لذا به استراق سمع از ملأ اعلی روي آوردند تا به مقابله با آن پرداخته و شرَ را گسترش دهند.توصیف شهابها به مبین از آشکار بودن این شهابها براي زمینیان که مخاطبان قرآن هستند دلالت دارد. از طرفی نیز به کار رفتن تعبیر رصدا و یقذفون من کل جانب« در باره شهابها، نشان از این دارد که آنها آماده شلیک هستند و از هر طرف به سمت هدف پرتاب میشوند.
در دو آیه نیز مصابیح به عنوان وسیله اي براي حفظ آسمانها و رجم شیاطین معرفی شدهاند و به قرینه آیات دیگر که شهابها را داراي همین ویژگی می دانست، میتوان احتمال داد که مراد از مصابیح در این آیات، شهاب یا جرمی فضایی است که از نظر کارکرد بسیار شبیه شهاب است. با این تفسیر، میتوان پذیرفت که این آیات به صورت غیرصریح به شهاب اشاره دارند.
