بخشی از مقاله
چکیده
تصمیم گیري یک امر ضروري در بسیاري از زمینه ها از جمله: مالی، مهندسی، پزشکی و ... است. تصمیم گیري چند معیاره - MCDM - و تصمیم گیري گروهی - - GDM دو روش قوي و پرکاربرد براي حل مسائل تصمیم گیري و انتخاب بهترین گزینه از بین گزینه هاي موجود است. تصمیم گیري گروهی نظر شرکت کننده هاي مختلف را اخذ و این نظرات را براي رسیدن به یک اجماع گروهی مناسب با یکدیگر تجمیع می کند.
در این مقاله انتخاب بهترین گزینه از بین 13 گزینه، براي تامین آب یک منطقه از طریق برداشت از منابع آبهاي زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفته است. 5 تصمیم گیرنده نظرات خود را در مورد اهمیت شاخص ها - میزان برداشت آب، هزینه پمپاژ، ریسک - به چهار صورت متفاوت -1 - رتبه بندي گزینه ها -2 رابطه اولویت فازي -3 رابطه اولویت چندگانه -4 تابع مطلوبیت - ارائه کرده اند. نظرات مختلف شرکت کننده ها براساس یک مدل تصمیم گیري گروهی با یکدیگر تجمیع شده و پس از برآورد میزان توافق گروهی، گزینه برتر براي تأمین آب انتخاب می گردد.
کلیدواژه ها: تصمیم گیري گروهی فازي، توافق گروهی، مدیریت منابع آبهاي زیرزمینی، عملگر تجمیعی .OWA
-1مقدمه
با توجه به افزایش جمعیت و پیشرفت تکنولوژي، نیاز به منابع تأمین آب روز به روز افزایش می یابد. عدم تصمیم گیري و بهره برداري مناسب از منابع آب می تواند امنیت آبی هر منطقه و کشوري را با مشکلات جدي روبرو کند. کاربرد متعدد تصمیم گیري هاي چند معیاره - - MCDM نشان داده که آنها ابزار مناسبی در فرآیند تصمیم گیري براي برنامه ریزي و مدیریت منابع آب می باشند
درك و فهم بهتر از مسأله ، دانش گسترده تر گروه تصمیم گیر، و خلاقیت بیشتر در کار گروهی را می توان از مزایاي تصمیم گیري گروهی در مقابل MCDM دانست 3]،.[2 از این رو محققان مختلفی فعالیت خود را متوجه افزایش کارایی تصمیم گیري گروهی - - GDM نموده اند
در این مقاله، ضمن توسعه الگوي تصمیم گیري گروهی فازي بر مبناي توافق گروهی،کارآیی آن در مدیریت منابع آب و انتخاب گزینه مطلوبتر براي تأمین نیاز آبی یک منطقه فرضی از طریق منابع آبهاي زیرزمینی بررسی می گردد.
بدین ترتیب در بخش 2، یک پس زمینه از روشهاي موجود در تصمیم گیري گروهی بر مبناي توافق گروهی ارائه شده است. در بخش 3، روش دستیابی به توافق گروهی و انتخاب بهترین گزینه، به صورت یک الگوریتم معرفی می شود. در بخش 4، محیط مسأله معرفی و شاخص ها و گزینه هاي مختلف در نظر گرفته شده براي تأمین آب منطقه مورد نظر، معرفی می گردد. سپس مسأله مورد نظر با توجه به روش معرفی شده، حل گردیده و گزینه نهایی براي تأمین آب انتخاب می شود. سرانجام در بخش آخر، نتایج بدست آمده ارائه و گزینه برتر انتخاب شده معرفی می گردد.
-2 تصمیم گیري گروهی فازي:
هدف نهایی در تصمیم گیري گروهی، رسیدن به توافق گروهی است .[8] در برخی مواقع به دلیل فشار زمانی، کمبود دانش، و دقت و توانایی محدود تصمیم گیرنده در پردازش اطلاعات، نمی توان مقادیر دقیق برخی از معیار هاي کمی، بویژه معیارهاي کیفی را ارزیابی کرد. از اینرو لازم است که تصمیم گیرنده ارزیابی هاي خود از گزینه ها را بصورت فازي ارائه نماید.
در یک محیط فازي، یک مسأله تصمیم گیري گروهی برمبناي توافق گروهی، در چهار مرحله حل می گردد
-1 ابتدا پس از ارزیابی تصمیم گیرندگان از گزینه ها، باید ارزیابی کلیه تصمیم گیرندگان متحدالشکل و همگن گردند
-2در مرحله دوم، نظر کلیه اعضاء گروه، براي بدست آوردن ارزش نهایی هر گزینه با یکدیگر تجمیع می گردد.
-3در مرحله سوم، گزینه هاي موجود براساس ارزش نهایی و تجمیعی آنها رتبه بندي شده و گزینه برتر براساس این رتبه بندي انتخاب می گردد.
-4 در نهایت در مرحله چهارم، میزان توافق گروهی و همکاري فردي اعضاء گروه سنجیده شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد. اگر میزان توافق گروهی از حداقل سطح لازم براي توافق گروهی که توسط مدیر گروه مشخص می گردد بیشتربود، تصمیم گیري پایان یافته و گزینه انتخاب شده به اطلاع کلیه شرکت کنندگان می رسد. در غیر این صورت، افرادي که بیشترین اختلاف را با نظر تجمیع شده گروه دارند باید نظر خود را براي رسیدن به توافق گروهی، اصلاح نمایند. فرآیند تصمیم گیري گروهی فازي در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل :1 فرآیند تصمیم گیري گروهی فازي
به علت تفاوت در دیدگاه، انگیزه، شخصیت و گرایش هر تصمیم گیرنده، هر یک از آنها ممکن است نظر خود را در مورد اولویت و اهمیت گزینه ها به صورت متفاوت ارائه دهند. Herrera و همکاران، چهار روش را براي ارزیابی گزینه ها توسط شرکت کننده ها معرفی کردند :
-1 اولویت بندي گزینه ها -2 میزان مطلوبیت -3 رابطه اولویت فازي-4 رابطه اولویت چندگانه.
در این مقاله، از رابطه اولویت فازي، براي همگن کردن نظرات استفاده شده است. علت استفاده از روابط اولویت فازي، وارد کردن عدم قطعیت در اظهارنظرهاي تصمیم گیرندگان است
تجمیع دومین و مهمترین مرحله در فرآیند تصمیم گیري گروهی است.در این مرحله، نظر کلیه اعضاء گروه براي دستیابی به رتبه بندي نهایی گزینه ها با یکدیگر تجمیع می گردد. پس از انجام تصمیم گیري و انتخاب گزینه برتر، باید میزان توافق گروهی بر روي گزینه انتخاب شده و میزان مشارکت شرکت کننده ها در فرآیند تصمیم گیري ارزیابی شود تا میزان توافق شرکت کننده ها با نظر تجمیعی مشخص شود.
براي این منظور دو پارامتر »اندازه توافق گروهی« و »میزان نزدیکی« براي سنجش همگرائی نظرات گروهی با نظرات فردي تعریف شده است. پارامتر »اندازه توافق گروهی«، میزان توافق گروهی تمام اعضا گروه را بر روي گزینه انتخاب شده ارزیابی می کند. پارامتر »میزان نزدیکی«، میزان نزدیکی نظر هر تصمیم گیرنده به نظر نهایی گروه را ارزیابی می کند.
روشهاي متعددي براي ارزیابی میزان توافق گروهی در یک گروه وجود دارد. در این مقاله، براي محاسبه میزان توافق گروهی از روش میزان فاصله نظر فرد با نظر گروه با استفاده از خانواده LP متریک[13] و فرض p=1 استفاده شده است. از این رو به تمام انحراف ایده هاي افراد از ایده گروهی وزن و اهمیت یکسان تخصیص یافته است.
علاوه بر دو پارامتر فوق، پارامتر »حداکثر تعداد مراحل« اصلاح نظر تصمیم گیرندگان، نیز در مدل توافق گروهی تعریف می شود تا از تأخیر در همگرا شدن جواب تجمیعی، بعد از چندین مرحله بحث جلوگیري کند. به بیان دیگر، مفهوم »حداکثر تعداد مراحل« از مذاکره بی حد با شرکت کنندگان براي رسیدن به توافق گروهی جلوگیري می کند
در تمامی مراحل تصمیم گیري گروهی، فرض می شود که هیچ یک از شرکت کننده ها از نظر و جواب سایر شرکت کنندگان و جواب گروهی موقت بدست آمده در هر مرحله آگاهی نداشته و جواب نهایی پس از حصول توافق گروهی مناسب به اطلاع شرکت کنندگان می رسد.
-3 الگوریتم پیشنهادي
در این بخش فرآیند تصمیم گیري گروهی فازي به صورت یک الگوریتم ارائه می شود. ساختار کلی الگوریتم پیشنهادي در شکل - 2 - در 16 گام محاسبات ارائه شده است. همانطور که از ساختار کلی الگوریتم مشهود است در گام اول، ارزیابی گزینه ها توسط شرکت کننده ها انجام می شود.
در گام دوم، اطلاعات اخذ شده از تصمیم گیرندگان با استفاده از توابع تبدیل زیر به صورت رابطه اولویت فازي تبدیل می شود.
رابطه تبدیل تابع مطلوبیت، رتبه بندي گزینه ها و رابطه اولویت چندگانه به رابطه اولویت فازي به ترتیب بصورت زیر می باشد:
در گام سوم، روابط اولویت فازي ارزیابی شده، با استفاده از عملگر OWA با یکدیگر تجمیع می شود. که در آن Q یک کمیت سنج زبانی فازي است که براي نمایش مفهوم اکثریت فازي و محاسبه بردار وزن ΦQ بکار
می رود. در این مقاله از کمیت سنج زبانی” بیشترین” استفاده شده است که با بازه 0,8 - ، - 0,3 تعریف می گردد.
در گام چهارم، درجه تسلط کمیت سنج هدایت شده - QGDD - گزینه xi در مجموعه جواب هر یک از شرکت کنندگان و همچنین جواب گروهی محاسبه می شود. این کمیت، میزان تسلط گزینه xi را برسایر گزینه ها محاسبه می کند.
