بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر گردشگری به عنوان یک صنعت نقش بسیار مهمی در توسعه همه جانبه مناطق از ابعاد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی دارد. لذا اثرات مثبت اکوتوریسم در برخی مناطق که از لحاظ توسعه عقب مانده اند یا در برنامه های توسعه کمتر مورد توجه قرار می گیرند، کارآفرین است و به عنوان عاملی تاثیرگذار در رشد و توسعه پایدار منطقه ای و فرا منطقه ای می باشد.
منطقه گردشگری شیروان دره سی با وجود منابع اکولوژیکی، چشم انداز و آب و هوای منحصر به فرد، آبشارهای دوقلو وچشمه های معدنی، اشکال و پدیده های ژئوتوریسمی و هم چنین گونه های زیستی خاص، به عنوان یک قطب چند کارکردی گردشگری از موقعیت ویژه ای برخودار است که آن را به عنوان منطقه نمونه گردشگری در سطح کشور معرفی کرده است .
نتایج این پژوهش که با هدف ارزیابی توان محیطی منطقه و ارائه راهبرد در راستای توسعه پایدار گردشگری با استفاده از مدل تحلیلی SWOT به شیوه توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، نشان می دهد که محدوده دارای پتانسیل های داخلی اکوتوریستی بسیار بالایی است. در نهایت ارزیابی و تحلیل عوامل درونی و بیرونی اکوتوریسم منطقه، راهبردهای تهاجمی و بهره گیری از نقاط قوت و فرصت های منطقه با رویکرد توسعه پایدار در برنامه ریزی های منطقه ای به عنوان راهکار اساسی در توسعه گردشگری شناخته شده است.
-1مقدمه
امروزه فعالیتهای گردشگری به عنوان بخش چهارم فعالیت های انسان پس از کشاورزی، صنعت و خدمات محسوب می شود؛ کارشناسان معتقد هستند که این صنعت به عنوان سودآوردترین بخش در اقتصاد جهانی یا به تعبیری صادرات نامرئی که مرکز اقتصادی آن شهرها هستند به حساب خواهد آمد. روبه رشد بودن صنعت توریسم با توجه به امکانات و تاسیسات زیربنایی و ظرفیت پذیرش مناطق صورت می پذیرد، لذا اخیرا در اغلب کشور های جهان این صنعت مورد توجه قرار گرفته وتوسعه این مقوله را در نواحی که دارای پتانسیل لازم به منظور گسترش گردشگری می باشد را خیلی مهم ارزیابی می کنند
درحال حاظرگسترش صنعت توریسم به عنوان فعالیت فرابخشی مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است؛ دلیل آن پویایی و روبه رشد بودن این صنعت است که زمینه ی برقراری تعادل در منطقه را به عمل می آورد، برای این امر باید یک نوع برنامه ریزی جهت استفاده درست و مناسب از توان های محیطی منطقه صورت پذیرد، برنامه ریزی که در آن توسعه ناحیه در بطن پذیرش توریست انجام می گیرد.
خوشبختانه در کشورما ایران با اتخاذ سیاست های برنامه ریزی جهت استفاده از این توان های محیطی، در دستور کار قرار گرفته است؛ سیاست هایی که نتیجه آن دفع محدودیت، ایجاد اشتغال و در نهایت توسعه همه جانبه در منطقه خواهد بود.
امروزه مهم ترین مسئله و دغدغه در صنعت گردشگری این است که با وجود این که اکوتوریسم موجب اشتغال، بهبود شرایط و کمک به حفاظت از تنوع زیستی، افزایش درک و آگاهی بازدید کنندگان، تعامل و تبادل فرهنگی، آموزش و رشد دانش محیطی و تولید درآمد می گردد از ابعاد گوناگون می تواند به عنوان فرصت تلقی شود، از طرفی توسعه نامناسب اکوتوریسم، تهدید جدی است که کاهش و تقلیل بازدید کنندگان، ناپایداری صنعت گردشگری، آسیب های اجتماعی- فرهنگی، تخریب های زیست محیطی، انحرافات اقتصادی و افزایش دخالت عناصر بیرونی، از جمله تهدیدات بالقوه اکوتوریسم را در برمی گیرد
بااین تفاسیر در حال حاظر منطقه نمونه گردشگری شیروان دره سی در شهرستان مشگین شهر با بهره گیری از توان های محیطی و جاذبه های طبیعی یکی از بی نظیر ترین مناطقی است که می تواند در آینده نزدیک به قطب گردشگری طبیعی و ژئوتوریستی نتها در استان و بلکه درسطح کشور مبدل گردد.
از این رو ضروری می نماید که یک برنامه ریزی دقیق و مدون برای توسعه مناسب اکوتوریسم منطقه شیروان دره سی صورت گیرد، منطقه ای که دو مجموعه توریستی و خدماتی قطور سویی و شابیل را در خود جا داده هست که برای عرضه امکانات خود به نفع احسن به گردشگران، نیازمند به همیاری مسئولین و برنامه ریزان است تا به این طریق بتوان راهبردهای اساسی در توسعه مناسب اکوتوریسم منطقه ای به کارگرفته شود تا به بهبود عملکرد صنعت گردشگری با هدف توسعه پایدار در منطقه منجر شود.
پژوهش های متعددی در زمینه تحلیل توان های محیطی و اکولوژیکی مناطق جهت توسعه توریسم انجام گرفته است. در سطوح جهانی می توان به پایان نامه کارشناسی ارشد آدام گوبانا - 2008 - ، با هدف ارزیابی پتانسیل های اکوتوریستی با تاکید بر مدیریت منایع طبیعی پایدار در پارک ملی آبیجاتا شالا در اتیوپی مرکزی اشاره کرد.
پژوهش ینوا و همکاران - 2010 - در بررسی اکوتوریسم شهری در تایوان با بکارگیری ساختار توابع فازی انجام شده است. گیوالی و ویسوچی مجران - 2011 - ، در پژوهشی به شناسایی مکان های بالقوه اکوتوریسم در حوضه دریاچه سانگالا در تایلند با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته اند.
در این پژوهش پارک های ملی اطراف حوضه با توجه به پتاسیل های اکوتوریستی در جذب توریست به صورت طبقاتی به مناطق با پتانسیل بالا، متوسط و ضعیف شناخته شدند و الویت های مناطق اکوتوریستی مشخص گردید. در پژوهشی مارزوکی و همکاران - 2011 - ، با هدف ارزیابی مقاصد گردشگری طبیعی در کلانتان جنوبی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی پرداخته اند.
بدین منظور مقاصد گردشگری بر اساس ویژگی های فیزیکی، زیر ساخت ها و میزان دسترسی به امکانات طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد 3 مقصد در رده اول، 11 مقصد در رده دوم و یک مقصد در رده سوم قرار دارد. همچنین توانایی سیستم اطلاعات جغرافیایی به مثابه یک ابزار موثر در فرایند تصمیم گیری و مدیریت نشان داده شد.
برامکی و مورایاما - 2012 - ، نیز به مطالعه و پژوهش در برنامه ریزی پایدار اکوتوریسم و توان های اکولوژیکی در استان سوراتانی تایلند با تاکید بر کاربری زمین و منابع طبیعی و بکارگیری سامانه اطلاعات جغرافیایی پرداخته اند. نیایج پژوهش دربرگیرنده نوعی طبقه بندی و اولویت دهی به به مناطق دارای ارزش اکوتوریستی و برنامه ریزی در جهت گردشگری پایدار بود.
فرج زاده اصل و کریم پناه - 1387 - ، در تحلیل پهنه های مناسب توسعه اکوتوریسم در استان کردستان بابکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی مجموع منابع و جاذبه های توریستی استان و پتانسیل پهنه های مناسب اکوتوریستی را مورد بررسی قرار داده اند. نتایج بررسی ایشان نشان داد که 80 درصد از پهنه های استان دارای پتانسیل های لازم برای توسعه انواع فعالیت اکوتوریستی می باشد.
خالدی و همکاران - 1390 - ، به امکان سنجی جاذبه های توریستی- اگرواکوتوریستی در توسعه روستایی با تأکید برباغات گیلاس و استفاده از مدل SWOT در دهستان لواسانات کوچک پرداخته اند. نتایج پژوهش ایشان نشان داد محدوده، دارای نقاط قوت داخلی و قابلیتهای بالقوه توریستی - اگروتوریستی بسیار بالایی است. هم چنین راهکارهایی با تأکید بر نقاط قوت و بویژه جنبه اگرواکوتوریستی، از بین بردن یا کاهش تهدید ها و ... ارائه دادند.
ضیایی و همکاران - 1390 - ، در ارزیابی توان اکولوژیکی و اولویت بندی پهنه های مستعد اکوتوریسم شهرستان مینودشت با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی یه این نتیجه رسیدند که از 1362 واحد زیست محیطی شناسایی شده در منطقه 113 واحد به مساحت km²11 دارای توان اکوتوریسم متمرکز و 1036 واحد به مساحت km²1335دارای توان اکوتوریسم گسترده می باشد.
جلیل وند و همکاران - 1391 - ، در پژوهشی به ارزیابی تفرجی در پارک جنگلی شهید زارع مازندران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی پرداختند. نتایج ارزیابی قابلیت تفرجی در سطح پارک نشان داد که 10/02 درصد دارای قابلیت تفرجی درجه یک، 28/9 درصد توان درجه دو، 41/02 درصد توان درجه سه و 19/96 درصد سطح پارک توان درجه 4 از نظر تفرجی دارد.
سلطانی و نوری - 1391 - ، در ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه توریسم با بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و بهره گیری از مدل اکولوژیک توریسم به شناخت و ارزیابی قابلیت های توسعه توریسم در منطقه پرداخته اند.
نتایج بررسی ها نشان داد کل سطح منطقه جهت توسعه تفرج گسترده یا تفرج متمرکز از توان بالایی برخوردار است؛ و اکثر روستاها دارای توانمندی برای توسعه نوعی از اشکال گردشگری هستند.
