بخشی از مقاله
چکیده
وقفنامه ها عمومال از جمله ي اسناد و منابع بسیار مهمی هستند که می توانند به روشنی بیانگر فرهنگ دینی و ملی وتاریخ اجتماعی کشور باشند و به عنوان گنجینه اي غنی، مورد استفاده ي محققان در رشته هاي مختلف علمی به ویژه زبان شناسان قرارگیرند . پژوهشگر در تحقیق حاضر ضمن بازخوانی و بازنویسی وقف نامه حاجیه طوطی خانم به بررسی و تحلیل وقفنامه مذکور از منظر علم زبان شناسی پرداخته و در این راستا سعی نموده خود را مقید به یک نظریه ي زبان شناسی خاص نکند چرا که زبان شناسی وراي تمام علم هاست . بنابراین در بررسی و تحلیل متن وقف نامه مورد نظر کوشش گردیده تا حد ممکن نکات دستوري و مسائل زبانی و واژگانی سند مذکور مورد بررسی و تحلیل زبان شناختی قرار گیرد .
مقدمه :
اسناد در جایگاه یکی از مهم ترین منابع تحقیقات تاریخی، از اهمیت خاصی برخوردارند؛ زیرا یکی از ابزارهاي ارتباطی مطمئن حال با گذشته به شمار می آیند . با گسترش تحقیقات تاریخی، مورخان بر آن شده اند تا هر چه بیش تر ناشناخته هاي گذشته را از مندرجات اسناد و مدارك دست اول آشکار سازند و تحلیل هاي تازه اي از آنها ارائه دهند . فناوري هاي نو ، بر تولید ، جمع آوري و اطلاع رسانی اسناد بسیار تأثیر داشته است، تا آنجا که آرشیوهاي مجازي را نیز پدید آورده است.
در سالهاي اخیر ، بازخوانی، ویرایش و تصحیح متن اسناد وقف آغاز شده است ولیکن با وجود اهمیت فراوان این اسناد ، پژوهشهاي عمیقی خصوصال از منظر زبان شناسی بر روي اسناد وقف صورت نگرفته است . در ایران دست کم بیست و یک هزار وقفنامه وجود دارد که هر کدام به تنهایی یا در کنار اسناد همعصر یا هم منطقهي خود، میتواند منبعی منحصر به فرد و داراي ارزش هاي پژوهشی بسیار باشد.
بررسی و تحلیل اسناد از حیث زبان شناسی امروزه از اهمیت ویژه اي برخوردار است . از این دیدگاه علاوه بر پرداختن به جنبههاي تاریخی، ادبی، اقتصادي، جغرافیایی، باستان شناسی، معماري، نسب شناسی و غیره در هر سند، توجه به واژگان و محتواي سند نیز خود موضوعی مهم براي پژوهش است. رکن اساسی در بررسی و تحلیل اسناد از یک سو نگاه انتقادي به سند است به منظور کسب آگاهی از درستی ونادرستی آن ، ویژگی هاي سبکی ، دستوري ونحوه ي نگارش نسخه هاي خطی و از سوي دیگر نگاه تیزبینانه به صورت اسناد است براي شناخت بسیاري از نکات، آداب و روشهایی که در طول زمان و در تولید یک سند دخیل بوده اند و میتواند براي هر دوره و منطقه یک ویژگی شمرده شود.
- 36 : 12 - وقفنامهها یکی از بهترین منابع ادبی و زبانی و فرهنگی محسوب میشوند؛ زیرا حاوي نکات، واژگان و ادبیاتی هستند که سهمی بسیاري در غنیسازي زبان فارسی دارند حارزش ادبی این اسناد، بهقدري است که میتوان از آنها به عنوان منبعی براي درك و پیگیري تطورات زبان فارسی استفاده کرد. شناخت دغدغههاي جوامع پیشین و برنامههاي فرهنگی آنان، از دیگر فواید وقفنامهها است که متأسفانه تاکنون توجه درخوري به آنها نشده است. وقفنامهها سرشار از اطلاعات ریز و درشت تاریخی، لغوي، مردمشناسی، زبانی و... است و براي محققان حوزه ي زبان شناسی، منبعی غنی و معتبر محسوب میشود. بطور کلی هدف از انجام پژوهش بر روي اسناد وقفی متعلق به روزگار قاجاریه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
-1شناخت دقیق ویژگی هاي صوري و سبکی دست نوشته هاي وقفی
-2تحلیل اصطلاحات به کاررفته در وقفنامه ها و آشنایی با فرهنگ واژگانی اسناد وقفی دوره ي قاجاریه
-3شناخت واژه هایی که در روزگار قاجاریه براي تعیین کمیت ، وزن ، طول و حجم استفاده می شده و تبدیل آنها به مقیاسهاي امروزي - اصطلاحال به آن مفاهیم اوزان و مقادیر گفته می شود - .
-4 شناخت روابط معنایی میان واژگان به کار رفته در وقف نامه ها . مفاهیمی از قبیل هممعنایی، چندمعنایی و تناقض معنایی، شمول معنایی و تضاد معنایی ، ترکیبات عطفی و باهم آیی هاي واژگانی و ... .
-5 آشنایی با شاخص هاي شخصی و اجتماعی و القاب و عناوین مورد استفاده براي واقفان و وابستگان و خویشان آنها ، متولیان ، ناظرین موقوفات و سایر اشخاصی که بنا بر دلایلی نام آنها در وقفنامه ها ذکر می شود .
-6 شناسایی عواملی که موجب به وجود آمدن موسیقی کلام و آهنگ و وزن در وقفنامه ها شده است . -7پی بردن به اندیشه ها و افکار مردمان آن روزگار و همچنین آگاهی یافتن از نیازهاي مردم آن دوره از طریق مطالعه بر روي مصارفی که واقفین براي موقوفات خود تعیین می نمودند . -8آشنایی با لغات ، جملات و ترکیبات عربی که در وقف نامه ها به کار رفته است . -9 آگاهی یافتن ازشیوه ي نگارش وقف نامه ها در روزگار قاجاری در ادامه ي این پژوهش ابتدا اصل وقفنامه حاجیه طوطی خانم بازخوانی و بازنویسی می شود و سپس از منظر علم زبانشناسی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت .
خلاصه وقفنامه حاجیه طوطی خانم :
حاجیه طوطی خانم همسر حاج ذوالفقار خان بیات – از رجال دوره قاجاریه - می باشد که همچون همسرش مقداري از دارایی و املاك خود را در روستاهاي شهوه و مشکآباد فراهان از توابع شهرستان اراك در استان مرکزي وقف نموده است تا درآمد آن صرف کمک به طلاب ساکن در مدارس علمیه و بیمارستان و امور خیریه و روضهخوانی حضرت اباعبداالله الحسین - ع - در ایام محرم خصوصا عاشورا و پرداخت مستمري به طلاب علوم دینی گردد .
زبان وقف نامه : فارسی با کاربرد زبان عربی نوع سند : وقف نامه
محل نگهداري سند : آرشیو سازمان اوقاف و امور خیریه اشخاص : محمد حسن خان سرتیپ فراهانی - آقاي آقا نور الدین - آقاي حاج میرزا محمد علیخان -
مکان ها : شهوه – فراهان - مزارع آب خوش و سیاه خشت - مزرعه دستجرد - سلطان آباد - تاریخ انجام وقف : سال 1325 هجري قمري مطابق با 1904 میلادي
متن وقف نامه :
بسم االله الرحمن الرحیم . الحمد الله الواقف علی النیات و الضمائر و المطلع علی الحقیقات و السرائر و الصلوه و السلام علی النبی محمد واهل بیت الطاهرین و بعد الحمد و الصلواة ، چون خلود و بقاء در این دار فناء محال و عدم ارتحال بسراي جاوید و بقاء ، ممتنع و هر ذي روحی و جنبنده را لابد در رسد و شربت ناگوار را ناچار چشد و در عالم عقبی انیس الصالحین و حلیه المتقین و مقتاح الفلاح و مصباح النجاة بجز حسنات و خیرات جاریه وکسب ملکات حسنه و اعمال صالحه نمیتواند بود و از جمله آنها بلکه معظم آنها طریق اوقاف و صدقات است و حسنش در شریعت طاهره و نزد عقل نیز مسلم و واضح است و فاعلش بمدح ، موصوف و فائده اش ، بداوام و ابد مقرون و از شوائب انقطاع مصون است .لهذا در ساعت سعد ومیمون و فرمانی فرخنده و همایون توفیق رفیق و تأیید شامل احوال علیا حضرت ، مریم فطرت ، نواب علیه عالیه حاجیه طوطی خانم دامت عزتها بنت مرحوم جنت مکان محمد حسن خان سرتیپ فراهانی طاب ثراه گردید .
