بخشی از مقاله
چکیده
دستوريشدگی عبارت است از تبدیل عناصر واژگانی به عناصر دستوري یا تبدیل عناصر دستوري به عناصر دستوريتر. طبقهنماها نشاندهندة سازماندهی دانش سخنگویان یک زبان هستند که براساس جوانب فرهنگی مشترك بین سخنگویان آن زبان براي طبقهبندي مفاهیم به کار میروند. ساخته شدن طبقهنماهاي عددي در زبان گیلکی نمونهاي از دستوريشدگی است. بررسی طبقهنماهاي عددي نشان میدهد که این کلمهها حاصل دستوريشدگی یک اسم به طبقهنما هستند.
این عناصر زبان، ویژگیهاي کلمههاي قاموسی را از دست دادهاند و ویژگیهاي کلمههاي نقشی را کسب کردهاند. در این مقاله ابتدا نکاتی راجع به دستوريشدگی، نمودار مرحلهاي دستوريشدگی و اصول و ساز و کارهاي آن از منظر هاپر و تراگات - 2003 - و ویشر - 2006 - توضیح داده میشود و سپس به بررسی و تجزیه و تحلیل تعدادي از طبقهنماهاي عددي در زبان گیلکی پرداخته میشود. دادههاي این تحقیق به روش میدانی جمعآوري شده است. تلاش اصلی ما در این تحقیق این است که نشان دهیم فرایند دستوري شدگی طبقهنماهاي عددي در گیلکی براساس اصول و ساز و کارهاي دستوري شدگی رخ داده است.
-1 مقدمه
زبانهاي زنده دنیا همواره در حال تغییر و تحول هستند. این تغیرات در سطوح مختلف زبانی اتفاق میافتد. در طی فرایند دستوريشدگی2 عناصر واژگانی به امکانات دستوري تبدیل میشوند یا اجزاي دستوري ویژگیهاي دستوري جدید را کسب میکنند - هاپر و تراگات3، - 1 :2003 در دستوريشدگی خاستگاه کلیه امکانات دستوري واژگان در نظر گرفته میشود و طبقهنماها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. طبقهنماهااجزایی4 هستند که عموماً خصوصیات پدیدههاي پیرامون انسانها در یک جامعه، زبانی را نمایه5 میکنند. طبقهنماها معمولاً به صورت تکواژ آزاد در ساختار زبانها ظاهر میشوند و داراي معنا هستند و خصوصیات اسمی که همراهش میآیند را نشان میدهند.
بیشتر طبقهنماها در سایر محیطها به عنوان اسم به کار میروند و در صورتی که به عنوان طبقهنما ظاهر شوند، داراي ویژگیهاي خاص عناصر دستوري هستند. با توجه به معیارهاي خاصی میتوان گفت که طبقهنماهاي عددي در اکثر زبانها دستوري شدهاند. براي مثال طبقهنماهاي عددي »حلقه« و »نفر« در »دو حلقه چاه« و »دو نفر آدم« در زبان فارسی طبقهنماي عددي محسوب میشوند که دستوري نیز شدهاند. - استاجی، . - 94 :1388
در این مقاله به بررسی دستوريشدگی طبقهنماهاي عددي در زبان گیلکی رشتی میپردازیم. این مقاله در چهار بخش تنظیم شده است. بعد از مقدمه، بخش دوم دستوريشدگی، اصول و سازکار و کارها و نمودار مرحلهي دستوريشدگی6، مباحث نظري و پیشینه آن به اختصار معرفی شده است. در بخش سوم به بررسی فرایند دستوريشدگی طبقهنماهاي عددي در گیلکی پرداخته شده است. بخش آخر به نتیجهگیري اختصاص یافته است.
-2 دستوري شدگی
دستوريشدگی به معناي تغییري است که براساس آن، عبارات و اجزاء واژگانی در بافتهاي زبان خاصی براي اهداف دستوري به کار میروند و وقتی دستوري شدند، براي اهداف دستوري جدید نیز به کار میروند. بر این اساس براي مثال اسمها و فعلها در طول زمان به عناصر دستوري مثل نشانههاي حالت، کلمات ربط، افعال کمکی و جز آن تغییر پیدا میکنند. اجزاي زبانی با دستوريشدگی به تدریج از معناي قاموسی تهی میشوند و مقیدتر میگردند.
یکی از مفاهیم بنیادین و پرکاربرد در مطالعات مربوط به فرایند دستوريشدگی، مفهوم نمودار مرحلهاي است. زبانشناسان براساس شواهد موجود از زبانهاي مختلف براي تغییرات دستوريشدگی، مراحل را در نظر گرفتهاند و این مراحلی را در نمودار مرحلهاي نشان میدهند که وقوع مراحل مختلف فرایند دستوريشدگی به ترتیب براساس آن رخ میدهد - هاپر و تراگات، 7 :2003، ویشر7، : - 129 :2006 جزء واژگانی آزاد کلمه نقشی واژهبست وند تصریفی این نمودار نشان میدهد که در آغاز یک کلمه آزاد، با محدود شده حوزه معنایی خود، کاربرد عام تر مییابد و نقش دستوري میگیرد. در مرحله بعد، این عنصر نقشی تبدیل به واژهبست میشود. واژهبست طی یک مرحله تغییر دیگر میتواند به صورت یک وند تصریفی در آید.
دستوري شدگی از دو دیدگاه در زمانی و همزمان مطالعه شدن است. از منظر درزمانی، دستوريشدگی عموماً به معناي مجموعهاي از فرایندهاي تغییر زبانی است که طی آن کلمات یا ساختهاي زبانی در کاربردهاي خاصی داراي خصوصیات دستوري میشوند یا یک مورد دستوري، دستوريتر میشود. از دیدگاه همزمانی، فرایند دستوريشدگی را پدیده نحوي، کلامی یا کاربردشناختی میداند که از دیدگاه الگوهاي سیال کاربرد زبان بررسی میشود.
