بخشی از مقاله
تحلیل ساختاری تاقدیسهای خویز و منصورآباد در شمال شرق بهبهان
چکیده:
تاقدیس های خویز (خائیز ) و منصورآباد در شمال شرق بهبهان و در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول از زیرپهنههای زاگرس ساده چینخورده با راستای شمال غربی- جنوب شرقی قرار گرفتهاند. در این مقاله تاقدیسهای خویز و منصورآباد از نظر مکانیسم چینخوردگی، ارتباط ساختاری بین دو تاقدیس و عملکرد راندگی بین آنها مورد بررسی قرار گرفتهاند و تاقدیس خویز از نوع چینهای انتشار گسلی حمل شده و تاقدیس زیرسطحی منصورآباد نیز یک تاقدیس زیرراندگی در مجاورت گسل تشان تشخیص داده شد. همچنین در راستای دستیابی به نتایج دقیقتر مدلی سه بعدی از ساختار این دو تاقدیس توسط نرمافزار RMS در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب تهیه شده است. به علاوه نقشهی لرزهخیزی منطقهی مورد مطالعه به شعاع صد کیلومتر تهیه شده است. دادههای لرزهخیزی گسلهای اصلی منطقه شامل گسلهای تشان و بهبهان حاکی از فعال بودن این ناحیه از گذشته تا کنون می باشد.
کلید واژه: خویز، منصورآباد، زاگرس، فروافتادگی دزفول
1
-1 مقدمه
در این مقاله هندسهی تاقدیسهای خویز و منصورآباد مورد بررسی قرار گرفته است نگاره( ی .(1 دلیل انتخاب این دو ساختار چینخوردگی در این بخش از زاگرس، ارتباط آنها و تأثیر گسل تشان بر هندسهی ناحیه و وجود مخازن نفت و گاز در افق آسماری تاقدیس منصورآباد و افق داریان تاقدیس خویز بوده است (شکل .( 1 بنابراین جهت بررسی الگوی چینخوردگی ناحیه، مدلی سه بعدی از این دو تاقدیس و راندگی میان آنها تهیه و همچنین سه برش عرضی به روش باسک بر روی ساختارهای یاد شده ترسیم گردید.
شکل -1 موقعیت منطقهی مورد مطالعه در شمالشرق بهبهان و جنوب غرب دهدشت. موقعیت تنگ تکاب در مرکز تاقدیس خویز و سد مارون که بر روی این تنگ بنا شده است در محدودهی مورد مطالعه (کوه خائیز) مشخص می باشد.
نگاره ی -1 یال جلویی (Forelimb)
تاقدیس خویز. تپه های سازند گچساران
درکنار کوه خویز دیده میشود. تاقدیس
زیرسطحی منصورآباد در جنوب غرب
تاقدیس خویز و در زیر تپههای گچساران
قرار دارد.
-2 موقعیت جغرافیایی
تاقدیس خویز و تاقدیس زیرسطحی منصورآباد در 10 کیلومتری شمال شرق بهبهان در فاصله ی بین عرضهای شمالی 30œ 47" - 30œ 34" و طولهای شرقی 50œ 37" - 50œ 12" قرار دارند (شکل . (1
طول تاقدیس خویز 43 و عرض آن 5 کیلومتر و تاقدیس منصورآباد نیز بر روی افق آسماری 21 کیلومتر طول و 4
کیلومتر عرض دارد. بلندترین ارتفاعات این منطقه کوه خائیز به ارتفاع 1536 متر (از سطح دریا) می باشد (شکل
.(2
شکل -2 نقشهی ارتفاعی منطقه.
دریاچهی سد مارون و محل گذر
رودخانهی مارون از تنگ تکاب در کوه
خائیز دیده میشود .(Google Earth)
2
-3 موقعیت زمینشناسی
تاقدیسهای خویز و منصورآباد در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول از زیر پهنههای زاگرس ساده چینخورده با راستای شمال غربی- جنوب شرقی قرار گرفتهاند. گسل پیشانیکوهستان (Mountain Front Fault) از بین این دو ساختار عبور میکند. ممکن است گسل تشان شاخه ای از MFF باشد. پوششسنگی تاقدیس خویز آهک آسماری است و قدیمیترین سازند یعنیگورپی در هستهی آن برونزد دارد . این تاقدیس تحت تأثیر عملکرد راندگی تشان بالا آمده و سپس فرسایش یافته است. بخشهایی از سازندهای پابده و گورپی نیز در تنگ تکاب دیده میشود (نگاره ی (2، همچنین در بعضی نواحی از تنگ تکاب سازندهای ایلام و سروک به سختی قابل تشخیص هستند.
نگاره ی -2 این تصویر گسلهای نرمال قلّهای (Crestal Faults) در تاقدیس خویز (جناح راست تنگ تکاب) را نشان می دهد. همچنین سازند های آسماری و پابده-گورپی مشخص شده است.
-4 وضعیت ساختار
تاقدیسخویز یک چین نامتقارن میباشد. این ساختار به روش موازی چینخورده، ولی با پیشرفت چینخوردگی نا متقارن شده است. تاقدیس منصورآباد نیز ساختاری نامتقارن میباشد . شیب متوسط یال جنوبی تاقدیس خویز 45 درجه و شیب متوسط یال شمالی 35 درجه است . همچنین شیب یال جنوبی تاقدیس منصورآباد 14 درجه و یال شمالی آن 12 درجه می باشد (شکل .3( گسلهای امتدادلغز تنگ بن در شمال غربی و خیرآباد در جنوب شرقی میتوانند میل این تاقدیس در دو دماغهی آن را تحت تأثیر قرار داده باشند (شکل .(4
شکل -3 مقطع لرزهای زمانی . 1025 افق آسماری با رنگ سبز، تاقدیسهای خویز و منصورآباد و گسل تشان مشخص شده است (تاقدیسخویز- Kz. Ant.، تاقدیسمنصور آباد .(Mb. Ant.- سازند گچساران بر روی افق آسماری از این چینخوردگی پیروی نکرده است.
شکل -4 موقعیت گسلههای پیرامون تاقیس خویز. در این تصویر شماتیک گسل تشان در میان ساختارهای خویز و منصورآباد و در
3
ادامهی MFF قرار گرفته است. این تصویر تاقدیس خویز را در بین گسلهای امتدادلغز خیرآباد در دماغهی جنوب شرقی، تنگ بن مجاور دماغهی شمال غربی و راندگی تشان در امتداد یال جنوبی این ساختار نشان میدهد که
نشان از پیچیدگی تاقدیس خویز در طول ساختار آن دارد (اقتباس از چرچی (1373) همراه با تصحیحات).
نگاره ی 3 بخشی از ناحیهی خویز و خیرآباد در دماغهی جنوب شرقی تاقدیس خویز را نشان میدهد. در این تصویر سازندهای آسماری و گچساران در اثر بالاآمدگی سازند آسماری در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند.
نگاره ی -3 این تصویر دماغهی جنوب شرقی تاقدیس خویز را نشان میدهد که نسبت به دماغهی شمال غربی عرض کمتری دارد و پرشیبتر است . موقعیت تقریبی بخشی از گسل تشان در انتهای یال جنوبی (Forelimb) تاقدیس خویز و همچنین گسل امتدادلغز خیرآباد در بستر رودخانهی خیرآباد در این تصویر مشخص شده است.
.1 -4 تقارن
تاقدیسهای خویز و منصورآباد ساختاریهایی نامتقارن میباشند . این حالت در نیمرخهای عرضی ترسیم شده و مقطع لرزهای (شکل (3 به وضوح دیده میشود . شکلهای 5) تا (7 برشهای عرضی ترسیم شده را نشان میدهند که ویژگیهای هندسی این دو ساختار براساس آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
شکل -5 برش عرضی A-A’ در نزدیکی دماغهی جنوب شرقی که فقط ساختار خویز را شامل میشود (زاویهی بین دو یال 98 درجه).
شکل -6 برش عرضی B-B’ در مرکز دو ساختار که در آن ساختارهای خویز و منصورآباد و گسل بین آنها دیده
می شود. همچنین چاه های Kh-1 و Mb-2 مشخص شده است (زاویهی بین دو یال 110 درجه).
شکل -7 برش عرضی C-C’ در نزدیکی دماغهی شمال غربی تاقدیس خویز میباشد. وسعت این ساختار در این برش نسبت به دو برش قبل قابل
توجه است (زاویهی بین دو یال 130 درجه).
4
(Twiss &
.2 -4 نسبت ظاهری (Aspect Ratio) و کیپ شدگی (Tightness)
در صورتیکه دامنهی چین را به نصف طول موج تقسیم کنیم، عدد P (نسبت ظاهری) به دست می آید (جدول ( 1، که براساس آن میتوان چین را دستهبندی نمود (شکل .( 8 بنابراین برحسب این طبقهبندی تاقدیس خویز در برشهای عرضی AA’ و BB’، برابر (Equant) و در CC’ نیز پهن (Wide) و تاقدیس منصورآباد هم در برش BB’ ، عریض (Broad) می باشد. براساس زاویهی فی (میزان کیپ شدگی) چین ها را می توان به انواع ملایم، باز، بسته، کیپ، بادبزنی تقسیم نمود (شکل .( 8 تاقدیس خویز برحسب این تقسیمبندی در برشهای عرضی AA’ و BB’ یک چین باز (Open) و در برش عرضی CC’ چینی ملایم (Gentle) و تاقدیس منصورآباد نیز در برش BB’ یک چین ملایم میباشد.
شکل -8 تصویر سمت چپ مقدار Aspect Ratio و تصویر سمت راست میزان
Tightness در ساختمان های چینخورده را نشان می دهد
.Moores, 2007)
جدول -1 تغییرات طول موج (λ) و دامنهی (A) تاقدیسهای خویز و منصورآباد براساس برشهای عرضی
.3 -4 فشردگی
زاویهی بین یالی (γ) تاقدیس خویز برطبق نیمرخهای عرضی از 98 تا 130 درجه متغیر بوده که از جنوب شرق به شمال غرب در دو نیمرخ AA’ و BB’ یک چین باز (Open) و در برش CC’ یک چین ملایم (Gentle) را نشان می دهد (جدول .( 2 در مورد تاقدیس منصورآباد که فقط نیمرخ BB’ از آن میگذرد زاویهی بین یالی 140 درجه میباشد که بیانگر یک چین ملایم میباشد (جدول .(2
جدول-2 ردهبندی چینها براساس زاویهی بین دو یال. در این ردهبندی چینها به شش ردهی ملایم، باز، بسته، تنگ، همشیب و قارچی تقسیم
شده اند .(Fluty 1964)
5
.4-4 پلانچ شدگی و رأس سازندی
تاقدیس خویز از نوع تاقدیسهای با میل دوگانه (Double Plunge)درنظر گرفته میشود. همچنین این تاقدیس را میتوان از نوع تاقدیسهای تککوهان (Single Culmination) درنظر گرفت (شکل .(9 براساس اطلاعات حاصل از حفاری و برداشتهای سطحی و UGS های موجود، تاقدیس منصورآباد در این موارد مانند تاقدیس خویز میباشد.
شکل .A -9 نقشهی منحنی میزان زیر
سطحی از انواع پلانچشدگی، .B نقشهی خطوط منحنی میزان زیرسطحی از انواع رأس سازندی (برگرفته از Motiei,
.(1995
-5 سازوکار چینخوردگی
براساس بررسیهای انجام شده و مقایسهی چینخوردگی منطقهی مورد مطالعه با الگوهای ارائه شده برای چینهای انتشار گسلی توسط (1990) Mitra، و همچنین از قرار دادن مقادیر زاویهی بین یالی و شیب یال پشتی تاقدیس خویز در نمودارهای (1987) Jamison مشخص شد که تاقدیس خویز میتواند یک چین انتشار گسلی حمل شده (Transported Fault Propagation Fold) باشد (شکل .(10 همچنین تاقدیس منصورآباد میتواند یک تاقدیس زیرراندگی (Sub-Thrust Anticline) باشد. این دو ساختار در شکل های ( (4 و ( (6 که مقطع لرزهای و نیمرخ BB’ را نشان می دهند قابل مشاهده اند.
شکل -10 موقعیت برشهای ترسیمی بر روی تاقدیس خویز در نمودار چین های در ارتباط با راندگی .Jamison (1987) در نمودار چینهای انتشار گسلی حمل شده نازکشدگی 15 تا 25 درصدی در یال جلویی مشاهده میشود.
-6 مدل سه بعدی تاقدیس های خویز و منصورآباد
جهت ایجاد مدل سهبعدی ساختارهای مذکور، از نقشههای عمقی (Depth Map) افق آسماری میدان نفتی
منصورآباد و افق داریان میدان نفتی خویز، به عنوان دادههای پایهی ورودی به نرمافزار RMS استفاده شده است. دادههای دیگر شامل اطلاعات مربوط به مسیر حفاری و خطوط همتراز زیرسطحی و دادههای مربوط به گسل تشان می باشند (شکلهای 11 تا .(13 سپس برای هر چاه اعماق ورود به سازندها (Top Formation) مشخص شد. لازم به ذکر است که بعضی افقهای بالایی در محل چاهها فرسایش یافته و بعضی افقهای زیرین حفاری نشده است و جهت کامل ساخته شدن مدل سه بعدی از نزدیکترین چاههای منطقه اعماق ورود به هر سازند و ضخامت سازند
