بخشی از مقاله
چکیده
ویژگیهای زبانی در کنار دو سطح فکری و ادبی، نشان دهندهی مختصات سبکی آثار ادبی است. ویژگیهای زبانی خود در سه سطح آوایی، لغوی و نحوی مورد بررسی قرار میگیرد. سطح آوایی اثر در واقع همان سطح موسیقیایی است و پرداختن به موسیقی یک اثر، توجه به بدیع لفظی و فنون بلاغت است. منظومهی غنایی ایرج و هوبره، سرودهی قاسم لاربن است. این منظومه را میتوان حماسهی عشق و جنگ و آخرین منظومهی کلاسیک فارسی دانست.
این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی جهت بحث و بررسی استفاده نموده و کوشیده است تا سبکشناسی آوایی در »منظومهی ایرج و هوبره« را با توجه به عوامل موسیقیآفرین مورد بررسی قرار دهد. یافتههای پژوهش گویای آن است که در کنار موسیقی بیرونی منظومه، واقع شدن قافیه از نوع سجع متوازی بیشاز سجع مطرّف در موسیقی کناری نمود داشته است. موسیقی درونی منظومه نیز، وابسته به آرایههای همحروفی به ویژه صامت »ر«، همصدایی در مصوت بلند »آ« و جناس بودهاست. افزونی بسامد تخفیف در هنجارگریزی آوایی نیز، بیانگر تأثیر آن در همسو شدن با وزن منظومه و روانی موسیقی اثر است.
.1مقدمه
در سبکشناسی، بررسی آثار در سه سطح زبانی، فکری و ادبی انجامپذیر است. سطح آوایی، لغوی و نحوی زیر مجموعههای سطح زبانیاند. سطح آوایی در واقع ابزار موسیقیآفرین اثر ادبی است؛ از اینرو به بدیع لفظی توجه میشود. »در بدیع لفظی هدف آن است که متوجه شویم گاهی انسجام کلام ادبی بر اثر روابط متعدد آوایی و موسیقیایی در بین کلمات است
»منظومهی ایرج و هوبره«، آخرین منظومهی غنایی کلاسیک ادبیات فارسی، سرودهی قاسم لاربن - 1293-1391ه.ش. - ، نخستین بار در سال1363منتشر شده است. این منظومه در وزن »مفتعلن مفتعلن فاعلن«؛ بحرسریع مسدس مطوّی مکشوف، در 1011 بیت سروده شده است. در کتاب »یکصد منظومهی عاشقانهی فارسی - « ذوالفقاری، - 30:1392 این منظومه در کنار »زهره منوچهرِ« ایرج میرزا، با عبارت »شاید بتوان آخرین منظومههای« غنایی ادبیات دوران جدید به شمار آید؛ معرفی شده است.
قاسم لاربن - رحیمیان - ، متولد 11]دی ماه[ سال 1293 در یکی از قصبات بابل به نام »لار« است. انتخاب نام مستعار لاربن، علاوه بر اشارهای به زادبوم او، بیانگر عشق و علاقهی اوست به مازندران. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بابل در مدارس احمدی، شاهپور و معرفت و دورهی آموزش عالی را در تهران گذراند. چند سالی هم در فرانسه، زبان آموخت. بعد از بازگشت به ایران، به زادگاهش رفت تا دبیر زبان فرانسهی دبیرستانهای آنجا شود اما »نوشتن « را به عنوان مشغلهی اصلی خود برگزید. در دورهی نهضت ملی کردن نفت، به روزنامهنگاری روی آورد. لاربن داستاننویسی را از نخستین سالهای بازگشت به میهن، با انتشار کتاب »من و تو - 1322 - « آغاز کرده است. حاصل کارش بیش از20 اثر داستانی و چند نمایشنامه و مجموعهی شعر است - میرعابدینی، . - 3:1388 لاربن، در سوم مهر ماه 1391 در تهران درگذشت.
درونمایهی منظومههای عاشقانه، همانگونه که از عنوانشان برمیآید، عشق و دلدادگی است. در این منظومه، »ایرج« دلدادهای است که عاشق »هوبره« میشود. شاعر با استفاده از تشبیه، استعاره، مجاز و... تصاویری از این عشق زمینی میآفریند به گونهای که منظومه های عاشقانهی قرن ششم را تداعی میکند. در ادامه، این عشق زمینی به عشقی برتر بدل می گردد و آن، عشق به وطن است. منظومهی ایرج و هوبره، حماسهی »عشق و جنگ« است و از این منظر در حوزهی ادبیات پایداری نیز، قابل بررسی است.
.1-1 روش پژوهش
روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و واحد آن ابیات منظومهی ایرج و هوبره، منتشر شده از انتشارات پیام در سال1363 ه.ش است. روش کار در این مقاله با توجه به »کلیات سبکشناسی« شمیسا و تقسیمات آن به ویژه در بخش آوایی، پرداختن به موسیقی بیرونی، کناری و بررسی و یافتن صنایع و آرایههای مرتبط با موسیقی درونی است. مبحث جناس و انواع آن نیز، با توجه به کتاب »نگاهی تازه به بدیع« - چاپ - 1379 شمیسا مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس یافتهها و اطلاعات آماری به دست آمده از منظومه، هر یک از آرایهها با توجه به میزان بسامدشان ذکر شدهاند. با وجود فراوانی شاهد مثالها، تنها از دو بیت در متن مقاله استفاده شده است و دیگر شاهدمثالها در پینوشت آمده است. بسامد هر صنعت نسبت به کل منظومه، در قالب نمودار به نمایش گذاشته شده است. نکتهای که ضروری است آنکه،معمولاً در ارجاع شاهد مثالها، از شمارهی بیت استفاده میشود؛ اما ارجاعات ابیات این مقاله- به علت شماره گذاری نشدن ابیات- براساس شمارهی صفحهی کتاب منظومهی ایرج و هوبره - چاپ - 1363 است.
.2-1 پیشینهی تحقیق
با وجود اینکه لاربن از جمله نویسندگان و شاعران معاصر است؛ نه تنها خودش، که آثار او نیز ناشناخته باقی مانده است. در گسترهی پژوهش، پایاننامههای زیر دو اثر از آثار متعدد لاربن را مورد بررسی قرار دادهاند:
-1 عدیلی، فضل االله - » . - 1394بررسی صورخیال در سرود سحر - مجموعه غزلیات لاربن - «، به راهنمایی نیما رمضانی، پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل.
-2 سلیمانپور، مریم - » . - 1395 تحلیل انواع قاعدهافزایی در منظومهی ایرج و هوبره سرودهی قاسم لاربن«، به راهنمایی عارف کمرپشتی، پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل.
-3 دریایی، علی » . - 1395 - مقایسه فکری و ادبی غزلیات لاربن و حافظ«، به راهنمایی ویدا ساروی، پایاننامهی کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی بابل.
در زمینه ی سبک شناسی، به ویژه سبک شناسی آوایی در آثار لاربن و منظومهی ایرج و هوبره، پژوهشی صورت نپذیرفته است.
