بخشی از مقاله
چکیده
توازن، ویژگی اصلی قاعدهافزایی در مکتب ادبی فرمالیسم است که موجب موسیقایی شدن اثر ادبی میشود. توازن نحوی در کنار توازن آوایی و واژگانی، زبان هنجار را به زبان ادبی تبدیل میکند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی توازن نحوی منظومه ایرج و هوبره، آخرین منظومه غنایی فارسی، سروده قاسم لاربن پرداخته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که تأثیر توازن نحوی در موسیقایی شدن یک اثر، نسبت به توازن آوایی و واژگانی کمتر است؛ زیرا توازن نحوی بیش از هر چیز به نقش دستوری کلمات در ساختار جمله بستگی دارد؛ هر اندازه که نقش های دستوری، توالی و یکسانی داشته باشند، توازن نحوی و موسیقی متن بیشتر نمود پیدا خواهد کرد. در این پژوهش از آرایههای تنسیقالصفات، اعداد، قلبو لفّ و نشر که مورد بحث توازن نحویاند، نقش اعداد برجستهتر بوده است. دلیل این برجستگی را میتوان موسیقی حاصل از مصوت کوتاه ُ به موجب تکرار »واو« عطف برای یکسانسازی نقش دستوری، در کنار دیگر مؤلفه های موسیقیآفرین، دانست.
.1 مقدمه
دو شاخصه مهم نظریه ادبی فرمالیسم، هنجارگریزی و قاعدهافزایی است و توازن، نتیجه قاعدهافزایی است. توازن سبب میشود زبان هنجار - معیار - که به صورت روزمرّه به کار برده میشود، به زبان ادبی بدل گردد و کلام، موزون و آهنگین شود. توازن به سه نوع آوایی، واژگانی و نحوی تقسیم می شود. هر یک از انواع توازن، آرایه های ادبی خاصی را شامل میشود؛ مانند: هم حروفی و همصدایی در توازن آوایی، ردیف، جناس، سجع، قافیه و... در توازن واژگانی. آرایه-های اعداد، تنسیقالصفات، قلب و لفّ و نشر در توازن نحوی مورد بررسی قرار میگیرند.
نویسنده »یکصد منظومه عاشقانه فارسی« منظومه ایرج و هوبره را در کنار زهره منوچهرِ ایرج میرزا با عبارت »شاید بتوان آخرین منظومه های« غنایی ادبیات دوران جدید به شمار آید، معرفی مینماید - ذوالفقاری، . - 30:1392 قاسم لاربن - رحیمیان - 11دی ماه سال1293در شهر بابل به دنیا آمده است. انتخاب نام مستعار لاربن علاوه بر آن که به زادبوم او اشاره دارد، بیانگر عشق و علاقه اوست به مازندران. لاربن تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس احمدی و شاهپور بابل و دوره آموزش عالی را در تهران گذراند. چند سالی در فرانسه زبان آموخت. بعد از بازگشت به ایرانبا سِمت دبیر زبان فرانسه، در دبیرستانهای بابل مشغول به کار شد؛ اما »نوشتن« را به عنوان مشغله اصلی خود برگزید.
در دوره نهضت ملی کردن نفت، به روزنامهنگاری روی آورد. لاربن داستاننویسی را با انتشار کتاب »من و تو - 1322 - « آغاز کرد. بیش از20 اثر داستانی، چند نمایشنامه و مجموعه شعر حاصل کار اوست - میرعابدینی، . - 3:1388 لاربن، در سوم مهر ماه 1391 در تهران درگذشت. »منظومه ایرج و هوبره« آخرین منظومه غنایی کلاسیک ادبیات فارسی نخستین بار در سال1363منتشر شد. این منظومه در قالب مثنوی و با وزن »مفتعلن مفتعلن فاعلن« در بحر سریع مسدسمطوّی مکشوف در 1011بیت سروده شده است.
لاربن میگوید: »اولین کتاب شعرم »ایرج و هوبر]هوبره«[ است« - اعتمادزاده،. - 48:1391 در این منظومه، »ایرج« دلدادهای است که عاشق »هوبره« می شود. لاربن با استفاده از عناصر صورخیال، تصاویری از این عشق میآفریند، آنگونه که منظومه های عاشقانه قرن ششم را تداعی میکند. عشق زمینی »ایرج« به عشق آرمانی به وطن بدل میگردد. منظومه ایرج و هوبره، حماسه »عشق و جنگ« است. پژوهش حاضر با این فرضیه که به نظر میرسد اعداد بیش از دیگر مؤلفههای توازن نحوی در منظومه ایرج و هوبره نمود دارد، انجام شده است. همچنین در پی یافتن پاسخی به این پرسش اصلی که با توجه به نقش توازن نحوی در موسیقایی شدن یک اثر ادبی آیا بسامد توازن نحوی منظومه، میتواند نمود و تأثیر موسیقایی بودن توازن واژگانی و آوایی را اثبات کند؟
.2 پیشینه تحقیق
توازن و انواع آن موضوعی است که پژوهش هایی درخور و مقالاتی متعدد، بدان پرداختهاند؛ از جمله:
-1 ذوالفقاری، حسن . - 1388 - بررسی ضربالمثلهای فارسی در دو سطح واژگانی و نحوی، فنون ادبی، ش1، صص.57-80 نگارنده پس از طرح موضوع و تعریف مثل، این گونه زبانی را در دو سطح واژگانی و نحوی بررسی کرده و کاربرد واژگان عربی در مثلها را نصف واژگان عربی در نثر معیار امروز دانست.
-2 هاشمیان، لیلا . - 1393 - بررسی توازن آوایی در اشعار منوچهر آتشی، نشریه ادب و زبان، ش.36 صص .359-382 نویسنده، با بررسی توازن آوایی در دو زمینه اوزان عروض سنّتی و نیمایی و هماهنگی آوایی، بدین نتیجه رسیده که مهمترین ویژگی موسیقی اشعار منوچهر آتشی، عنصر »تکرار« است. در گستره پژوهش، پایاننامهها و مقالات زیر تنها دو اثر از آثار متعدد لاربن را مورد بررسی قرار دادهاند:
-1 عدیلی، فضلاالله . - 1394 - بررسی صورخیال در سرود سحر - مجموعه غزلیات لاربن - ، به راهنمایی نیما رمضانی، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل. نتیجه پژوهش آن است که صورخیال به کار گرفته شده در اثر، چندان هنری نیست و تشبیه از نوعمرسلِمفصّل بسامد بالایی داشته است.
-2 کمرپشتی، عارف و سلیمانپور، مریم . - 1394 - بررسی توازن واژگانی در منظومه ایرج و هوبره، مجله الکترونیک هشتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، صص.1769-1789 برجستگی موسیقی منظومه نتیجه ردیفهای فعلی بیشتر فعلهای ربطی، ساده و کوتاه سجع متوازی و جناس مضارع بوده است.
