بخشی از مقاله
چکیده
معناشناسي آوایی، دانش تحلیل آوا برای دست‌یابی به معانی فراوضعی است. در اين دانش، آواها، واحدهایی بی‌مفهوم برای واژه محسوب نمی‌شوند، بلکه نشانه‌هایی اعتباری‌اند که در محور همنشینی، مفهوم جديدی می‌سازند؛ بهره گيری از حروف شديد و نرم، هماهنگي هم‌خوانها و واکه ها، حذف یا فزونی واج‌ها سبب تغییر ساختار آوایی و زایش معاني نو مي‌گردد. حذف و فزونی واج‌ها، در زمرۀ مهم‌ترين سازوکارهای آوايی هستند که مطالعه آن‌ها از منظرِ معناشناختی، معانی ضمنی جديدی را کشف می‌کند.
همچنین قادر است حکمت‌های نهفته بسياری را آشکار کرده، دريچه‌ای جديد به سوی اعجاز ادبی قرآن بگشايد. پژوهش حاضر در صدد است تا با تکيه بر روش توصیفی– تحلیلی، به حذف و فزونی واج‌ها در قرآن پرداخته و ارتباط آن‌ها را با معانی بيان نمايد؛ از اين رهگذر می‌توان به انتقال معنا از حوزه‌ی مرکزی يا حقيقي به حوزه معانی ضمنی اشاره داشت. به نظر می‌رسد اين بحث با اعجاز بيانی قرآن ارتباطی تنگاتنگ دارد. همچنین کشف اليه‌های جديد معنايی در مقوله حذف و فزوني واج‌ها می‌تواند به نشانه‌های زباني بي‌بديل و هدفمند در قرآن کريم اشاره داشته باشد. از اینرو، تغييری هر چند اندک در ساختار آوايي واج‌ها، اهداف معنايی نهفته در متن را از بين خواهد برد.
-1 مقدمه
زبان، مجموعه‌ای نظام‌مند از نشانه‌هاست که بشر برای برقراري ارتباط اجتماعي، بيان تمايالت دروني و تعبير از اشيای پيرامونِ خود، از آن بهره مي‌برد - ابن الجني، الخصائص، . - 13 :1 اين نشانه‌هاي زباني می‌توانند بوسیلۀ يک واج یا آوا، واژه یا مفهومی را از ديگر واژگان متمایز سازند. این تمایز عمدتاً در ساختار موسیقایی واج‌ها تبلور یافته، به‌وسیله حسوس ظاهری قابل دریافت است. ارتباط آوایی-معنایی از جمله مسائلی است که اخیراً در محافل علمی مطرح گردیده و دانش‌هایی همچون: زبان‌شناسي، سبک‌شناسی، نشانه‌شناسي و... متکفل بحث پیرامون هستند.
امروزه پژوهشگران زبان، در فصل مستقلّى با عنوان «خصوصيّت‌هاى زبر زنجيرى گفتار» به نقش عواملى چون آهنگ، كوبه، تكيه و نواخت، زير و بمى، امتداد، كشش، طنين و درنگ به داللت‌هاى زبان توجه دارند - فراستخواه، 1376، . - 167 آواها با موسیقی و آهنگِ خاصی که به واژگان میدهند، می‌توانند در سخنان ادبی نقش مهمی را در انتقال پیام بر عهده گیرند. پژوهش‌های زبان‌شناختی حاکي از آن است که معنا پديده‌ای ثابت و ايستا نيست.
معنا امري نسبي و متغير است و اين تغييرات نیز به‌دلیل کاربردِ آن در بافتهای مختلف زباني و غير زباني است. آوا در واج، واژه و جمله نیز در زمرۀ این بافتهای زباني محسوب می‌شود که به شناساييِ معاني متغير الفاظ یاری می‌رساند - بشر، دراسات في علم المعنی - السيمانتيک - ، 616 و . - 617 قرآن کریم نیز متنی است ادبی که از ساختارهای زبانی گوناگونی بهره جسته است. از جمله ساختارهای زبانیِ پرکاربرد در قرآن، موسیقی و آوای کلمات، اعم از: واج‌ها، واژگان و جمالت است.
چنین کاربردهایی سبب شده است که آهنگ و آوای واژگان قرآن در بافتهای غير زباني - يا موقعيتی - همچونک بشارت و انذار، اسماء و صفات الهی، انسان شناسی، تشریح بهشت و دوزخ، بیان اوصاف قیامت، بیان صفات و ویژگی‌های پیامبران و... با معنای فراوضعی و ضمنی همسو باشند - الجبوري، التطور الداللي لأللفاظ في النص القرآني، - 188؛ بنابراين مي‌توان گفت ساختارهاي آوايي و هماهنگي آواها در بافتي معين احساسات خاصي را در مخاطب بر مي‌انگيزد که موجب می‌شود بدین وسیله، زيباييهای هنري قرآن به تصوير در مي آيد.
در تفس یر قرآن را می‌توان تفسیر آواییِ قرآن نام‌گذاری کرد. حذف و فزونی واج‌ها نیز به عنوان دو ساز و کار مهم در اين روش قابل توجه هستند؛ اما آنچه که تاکنون در اين حوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته، جنبه زیباشناختی آواها بوده و کمتر به بار معنایی آن‌ها در قرآن کریم پرداخته شده است. حال آنکه مطالعۀ آواها با رويکرد معناشناسی، باعث زايش معانی جديدی شده، ابعاد جديدي از اعجاز ادبی قرآن آشکار خواهد ساخت.
پرسش‌های تحقیق:
1. ساختار آوايی در قرآن کريم چه ارتباطي با حوزه‌ی معنايی دارد؟
2. حذف و وفزوني واج‌ها در قرآن کريم چه معاني را به تصوير مي کشند؟
3. حذف و فزوني واج‌ها در قرآن چگونه و با چه اهدافي صورت گرفته است؟
فرضیه‌های تحقیق:
1. ساختار آوايی قرآن از جمله ساختارهای زبانی متن است که در زايش معاني ضمني متناسب با بافت موقعيتی کالم تأثير داشته و باعث نمود ابعادی از اعجاز ادبي قرآن خواهد شد؛
2. ساز و کار حذف در متن قرآن کريم باعث زايش معاني‌ای همچون: سرعت در عمل، نزدیکی امر، رفع مشقت سنگینی، حقارت و کوچکی می‌شود. فزوني واج نيز معاني‌ای همچون: تکلف،
کثرت، تاکید، شدت را در بر خواهد داشت؛
3. حذف و فزوني واج‌ها در متن قرآن کامالً آگاهانه و هدفمند صورت پذیرفته است. چنین کاری نیز به منظور بيان شبکه‌های جديدی از معنا صورت می‌پذیرد و سازگاری دقيق بافت زبانی متن با بافت موقعيتی يا غير زبانی را به نمایش می‌گذارد.
-2 معناشناسی‌آوایی
دانش معناشناسی‌آوایی دانشی نوپدید است، که از تلفيق سه مقوله آوا، معنا و رابطه آوايی-معنايی شکل مي گيرد.
