بخشی از مقاله
چکیده
سبک شناسی ،دانشی گسترده، وزین و شوق آفرین در عرصه علوم ادبی است.گویی همه جویبارهای ادبیات نهایتا دردریای سبک شناسی به هم می رسند. با تالیف سبک شناسی بهار ،کتب دانشگاهی متعددی برمبنای دیدگاه های گوناگون انتشار یافت.در این آثار مولفان به تقسیم بندی انواع سبک ها در حوزه های شعر ونثر می پردازند که مشهورترین آن ،تقسیم سبک ها به خراسانی ،عراقی،هندی و...براساس مولّفه های جغرافیایی است. مواد درسی نظام آموزشی ،جلوه گاهی است که چشم انداز علمی فراگیران رادرآینده مشخص می سازد.کتاب های فارسی وعلوم وفنون ادبی خصوصا دررشته ادبیات وعلوم انسانی ،زمینه انعکاس اولیه شاخص های سبک شنا سی را فراهم آورده است.
فراگیران نظام جدید آموزشی دردوره متوسطه دوم نخستین جوانه های سبک شناسی را درگلدان یاد های خود خواهند کاشت. مهم ترین ساحت سبک شناسی درکتاب های »فارسی« همه رشته های تجربی،ریاضی و فنی تحلیل مختصر سبکی متون شعرونثربرمحورهای سه گانه زبانی ،ادبی وفکری است که درکتاب »علوم وفنون ادبی1،2،«3 این مباحث با تقسیم بندی سبک ها به اوج خود می رسد.با ارائه برخی شاخص ها و راهکارهای صاحب نظران زبان و ادبیات فارسی می توان مباحث سبک شناسی را درکتاب های درسی ،متناسب با ذهن وزبان فراگیران ،جذّاب تر کرد.
کلید واژه ها:سبک شناسی ، علوم وفنون ادبی ،نظام آموزشی،کتاب های درسی.
مقدمه
صبح یکی از روزهای بهار سال1331 ه.ش با انتشار »سبک شناسی« بهار ،پنجره ای دیگر به افق چشم نواز و بیکران تحقیقات و تتبعات ادبی ایران گشوده شد. در آن ایام شاید کسی باور نمی کرد که سبک شناسی، »دارالفنون ادبی - «اصطلاحی از نویسنده - گردد و همه ی کتاب ها و مقاطع تحصیلی مبتدی،متوسطه و عالی را در برگیرد. اگر چه» فضل تقدم در این امر به ملک الشعرا می رسد - «زرین کوب،187، - 1371 ؛ از آن روزگار تاکنون اهل قلم در قلمرو این موضوع آثاری ارزشمند آفریده اند که بر دامنه این نوع پژوهش ها افزوده است و بی شک این نهال اصیل به درختی تناور تبدیل خواهدشد.
سیر آموزش زبان و ادبیات فارسی از مدرسه تا دانشگاه و مراکز آموزش عالی ایجاب می کند که دانش سبک شناسی درکتاب های درسی حضوری منطقی و متناسب با ذوق و اندیشه و اشتیاق فراگیران داشته باباشد تا با گسترش شوق روزافزون، استعداد آن ها را به سمت شکوفایی در دانشگاههای کشور سوق دهد.مواد آموزشی و کتب درسی زبان و ادبیات فارسی ، عرصه ای حاصلخیز برای پرورش ذوق رنگارنگ دانش آموزان به شمار می رود تا بتوانند در شط شیرین پرشوکت شعر و نثرپارسی به تماشای صلابت فرهنگ و ادب ایرانی بنشینندو ضمن آن که از گلستان آن ورقی می برند ؛ در کارگاه خیال خود به تحریر و تحلیل آن بپردازند.
فارسی و نگارش درس های عمومی در همه ی رشته های تحصیلی نظری و فنی مدارس کشورند. البته ادبیات در رشته ادبیات و علوم انسانی با افزودن کتاب علوم و فنون ادبی پربارتر تر و گسترده تر می شود. دانش آموزان دوره دوم متوسطه - دبیرستان - بر خلاف نظام قدیم آموزشی ، در طول سه سال این مقطع تحصیلی را می گذرانند. از سال تحصیلی 95-96 کتاب های نونگاشت - جدیدالتالیف - فارسی و نگارش و علوم و فنون ادبی در چرخه ی آموزش نظری دانش آموزان ایران قرار گرفته است که از لحاظ کمیت و کیفیت با تالیفات قبلی تفاوت دارد. یکی از مباحث قابل تامل و بررسی در این کتاب ها ، مباحث سبک شناسی است.
تجربه بیست و چند ساله ی حضور نویسنده ی این سطور در نظام آموزشی و نیز مراکز آموزش عالی انگیزه ای برای نگارش این نوشتار بوده است.در پژوهش کوتاه پیش رو، نگاهی به مقوله ی سبک شناسی در کتاب های درسی بر اساس محورهای زیر خواهیم داشت:
-1ساختار کتاب های زبان وادبیات فارسی درنظام آموزشی جدید...
-2هدف گذاری وماموریت های کتاب های فارسی،نگارش وعلوم وفنون ادبی...
-3دانش سبک شناسی وساختار آن در نظام آموزشی درسه بخش....
-4نتیجه ونکاتی درباب تدوین مباحث سبک شناسی در نظام آموزشی...
بی شک دانش آموزان امروز ، دانشجویان فردای این سرزمین خواهند بود، بر این اساس این نوشته ی کوتاه و ناچیز می تواند اطلاعاتی به مدرسان محترم دانشگاه، اساتید سبک شناسی و دانشجویان رشته ی زبان و ادبیات فارسی ارائه دهد تا با توانایی و پشتوانه ی ادبی و زیر ساخت های ذهنی دانشجویان جدید خوددر حوزه ی سبک شناسی، آشنا تر شوند.نظربه اینکه کتاب های درسی نظام جدید ،به تازگی تالیف شده اندموضوع ومحوراین تحقیق کوتاه - تا آنجا که جستجو گردیدB پیشینه پژوهشی نداردکه امیدوارم مقالات بهتری به قلم توانای صاحب نظران نگاشته شود.درواپسین سطور این مقدمه برخودفرض می دانم که از زحمات بی دریغ وبی نظیر استادان فرهیخته ام دردانشگاه یزد سپاسگزاری کنم؛بویژه رهنمودهای عالمانه وسلوک مشفقانه جناب آقای دکترمحمدغلامرضایی ،نویسنده کتاب ارزشمند سبک شناسی شعرفارسی از رودکی تا شاملو،که ازتقریرات ایشان درکلاس سبک شناسی بهره ها بردم.
ساختار کتاب های زبان و ادبیات فارسی درنظام آموزشی
با اجرای نظام آموزشی جدید بر مبنای دوره ی شش ساله ی ابتدایی، سه سال متوسطه اول - راهنمایی - و سه سال متوسطه دوم - دبیرستان - کتاب های درسی دستخوش تغییرات عمده ای شده است. کتاب های فارسی و نگارش در جایگاه یکی از مهم ترین و عمومی ترین درس در کلیه رشته ها و گرایش های تحصیلی ، در رهگذر این دگرگونی ، شکل جدیدی به خود گرفته است. این دو کتاب - فارسی و نگارش - در همه رشته ها و کتاب علوم و فنون ادبی برای رشته ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی نگاشته شده است.تالیف کتاب جدید »نگارش« در راستای احیای درس انشا و نویسندگی مدارس است که پس از هر درس به مقوله های نوشتاری در قالب »کارگاه نوشتن حکایت نگاری، مثل نویسی و شعر گردانی« می پردازد و در پایان »هنجارهای نوشتاری« را یادآوری می نماید. دو کتاب اصلی "فارسی" و "علوم و فنون ادبی" زمینه های شناخت سبک ها ، بلاغت و نقد ادبی را فراهم می سازند.هشت فصل کتاب های فارسی سال دهم ، یازدهم و دوازدهم به شاخه های زیر تقسیم می شود:
