بخشی از مقاله
چکیده
آداب ازدواج در دوره ها و فرهنگهای مختلف، مطابق با عقاید مردم در آن دوران، رسوم و شکلهای گوناگونی داشت. در نظر ایرانیان، ازدواج امری مهم تلقی می شد؛ و برای آن آداب و رسوم خاصی قائل شده و رعایت می کردند. شاعران و نویسندگان آداب و عقاید جامعه را در آثار خود منعکس می کردند. منظومه ارزشمند خسروو شیرین نظامی، همانطور که از نام آن برمی آید؛ داستان عشق دو دلباخته است که در نهایت به ازدواجی سالم منتهی شد.
در این اثر جاودانه ، به امر ازدواج و اهمیت آن اشاره شده و از ازدواج به نیکی یاد شده است. و چگونگی رخداد آن را در دربار شاهان - خسروپرویز - بیان می کند. از آنجا که یکی از ویژگی های شاعران سبک آذربایجانی،آفرینش ترکیبات نو در شعر است؛ در مقاله حاضر قصد برآن است تا با بررسی سبک شناختی ویژگی های فکری نظامی، فرهنگ و آداب ازدواج جامعه در خسرووشیرین تحلیل وتبیین شود.
1 مقدمه
سبک در ادبیات عبارت است از روش و شیوه های خاص، که گوینده یا نویسنده ادراک و احساس خود را با آن بیان می کند. محمدتقی بهار گوید:» سبک شعریعنی مجموع کلمات و لغات و طرز ترکیب آنها از لحاظ قواعد زبان و مفاد معنی هرکلمه در آن عصر،وطرز تخیل و ادای آن تخیلات از لحاظ حالات روحی شاعر، که وابسته به تأثیر محیط و طرز معیشت وعلوم وزندگی مادی ومعنوی هردوره باشد.آنچه از این کلیات حاصل می شود،آب و رنگی خاص به شعر می دهد که آن را سبک شعرمی نامند و نیزدکترشمیسا ازقول لئواسپیترز درباره سبک شناسی گوید:»سبک شناسی نظامی است بین تاریخ ادبیات وزبان شناسی
با آغاز سده ششم هجری و روی کارآمدن دو حکومت اتابکان آذربایجان و شروانشاهان،جریان شعروادب فارسی در این ناحیه شدت گرفت و دوران رواج زبان فارسی در ناحیه قفقاز و آذربایجان فرارسید و شاعرانی چون نظامی، خاقانی، فلکی شیروانی و...بر عرصه ادب ایران گام نهادند.
حکیم نظامی در طول زندگی پربار خود، چندین منظومه سرود که تحت عنوان»خمسه نظامی« شهرت یافت. این پنج دفتر حکیم نظامی عبارتند از: مخزن الاسرار، خسرو وشیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر، شرفنامه یا اسکندرنامه.
نظامی از شاعرانی است که اسلوب خاص خود را دارد و با آن همه تقلید که از مثنوی های او کرده اند؛ چهره اش هیچ گاه مخدوش نشده و صدایش هنوز ممتاز و کاملا متشخص است.
با توجه به پیوند گسستنی ناپذیر محتوا و صورت در آثار هنری، نظامی در داستان های عاشقانه خویش توانسته است برای انتقال آنچه در ضمیر داشته، »صورت ادبی« لازم و متناسب را بیافریند و پیش گامی و راهگشایی اودر این زمینه شباهت دارد با کار بزرگ فردوسی در آفرینش زبان و تعبیر و فرم هنری برای داستان های حماسی.
برزآبادی درباره شیوه شاعری نظامی گوید:»راز تاثیر متنوی های بزمی نظامی درطول قرن ها، دراین بیان هنری و گرم و شورانگیزست که آن سرگذشت ها و مضامین دلکش را در خود پرورانده و جاودانگی بخشیده است. به این سبب است که نظامی را مبتکر و آفریننده زبان و طرزبیان در منظومه های عاشقانه فارسی می توان شمرد.
در میان پنج دفتر شعر نظامی، خمسه، حتی اگر داستانهای بزمی خسرو وشیرین، لیلی و مجنون و هفت پیکر با یکدیگر مقایسه شود؛ خسرو وشیرین درخششی خاص دارد و اوج هنر نظامی است. این داستان سرگذشت عشق خسروپرویز پادشاه ساسانی با شیرین ، شاهزاده ارمنی ، برادر زاده بانوی ارمن است که برابر دریافت آرتور کریستن سن، ظاهراً از داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند : المحاسن و الاضداد جاحظ ، غررالسیر ثعالبی ، تاریخ بلعمی و شاهنامه فردوسی نیز مذکور است، منتهی طبق گفته برزآبادی» درمنابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است که خسرو از زمان پدر خویش، هرمز، به او دل بسته بوده است و بعد به حرمسرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود.بعلاوه در آن منابع - بجز روایت بلعمی - از فرهاد، مهندس کوه تراشی و عاشق شیرین، سخن نمی رود و حال آنکه در داستان نظامی شخصیت فرهاد، درخششی بارز دارد.
2 بیان مساله
رونق شعر فارسی درآذربایجان و انتقال کانون ادبیات ایران از خراسان به آذربایجان، تحولات و دگرگونی هایی قابل توجه در شعرو ادب فارسی لیجاد نمود و زمینه لازم را برای پیدایش طرزی نو در سبک بیان شاعران پدید آورد.
بامطالعه شاعرانی همانند نظامی و شاعران دیگر قرن ششم که در حوزه ادبی آذربایجان و قفقاز می زیستند؛می توان ویژگی های شعر قرن ششم را مشاهده کرد.اصولأ تنوع شخصیت شاعران حوزه ادبی قفقاز، به دلیل دوری از مرکزیت ایران سبب شده است که آثار گویندگان این ناحیه ویژگی های مخصوص ومشخص داشته باشند.
دکتر سیروس شمیسا معتقد است»به طورکلی ازنظر تحول درفکر و مسائل ادبی،شعرسبک آذربایجانی در اوج روند تکامل شعر قرن ششم قرار دارد.درشعرسبک آذربایجانی،فاضل نمایی واشاره به علوم مختلف،تلمیحات گوناگون، اشاره به عقاید عامیانه و ...مطرح است
ایران دوستی وانعکاس عواطف ملی ومیهنی وذکر گذشته های پرشکوه دوره باستانی ایران ازجمله پربسامدترین مضامین مشترک درشعرشاعران سبک آذربایجانی است.قوانین و آداب ازدواج در ایران باستان به خصوص درعصر ساسانیان ریشه درعقاید قومی ومذهبی جامعه ایرانی داشته است. زناشویی مانند سایر پدیده های اجتماعی در طول تاریخ تأثیرات فراوانی از تحولات سیاسی و مذهبی جامعه پذیرفته است.
در آثار همه شاعران و نویسندگان، فرهنگ جامعه ای که در آن زندگی می کنند، تا حدودی منعکس شده است. فرهنگ، آن چیزهایی است که تازه ها ازقدیمی ها و امروزیها از دیروزیها به ارث برده اند.برخی از تعریف ها، تکیه بر میراث اجتماع و سنن تاریخی دارد و معتقد است که فرهنگ آن چیزی است که از پیشینیان برای آیندگان به یادگار مانده است.
