مقاله شکل گیری حکومت اقلیم در کردستان عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

بخشی از مقاله

شکل گیری حکومت اقلیم در کردستان عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

چکیده

در کردستان عراق برای تشکیل حکومت مستقل فدرالیسم، تلاش فراوان صورت گرفته است. شکلگیری این حکومت فدرال در منطقه به نوبه خود یک پدیده جدید در صحنه سیاسی خاورمیانه است. هدف اصلی این تحقیق شناسایی تأثیرات استقرار حکومت محلی در کردستان عراق بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی است. مطالعات نشان داد تشکیل حکومت اقلیم کردستان زمینه ساز تشدید مطالبات سیاسی کردها در جمهوری اسلامی ایران میشود و یک ذهنیت مقایسهای را ایجاد مینماید. ایجاد چنین حکومتی زمینه را برای تشدید و حضور گروهها، احزاب مهم و معارض نظام جمهوری اسلامی از جمله پژاک، کومله و دمکرات در کردستان فراهم میسازد، تشکیل چنین حکومتی خود بستر مناسبی برای حضور قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای از جمله اسرائیل و ایالات متحده امریکا در همسایگی ایران شده که این حضور با توجه به رقابت های سیاسی تبعات امنیتی فراوانی را در پی دارد.

واژگان کلیدی: جمهوری اسلامی ایران، فدرالیسم، آمریکا، اسرائیل، حکومت اقلیم کردستان، امنیت ملی.

1

-1 مقدمه

به فدرالیسم پدیدهای است که در گذر زمان به عنوان عامل وحدت بخش قومیتها، در کشورهای متعددی به کار گرفته شده است تا مردم چنین سرزمین هایی بتوانند با آرامش نسبی در محیط مربوط به خود اسکان یافته و زندگی کنند. تعاریف موجود در خصوص فدرالیسم بیشتر مبتنی بر اشکال خاصی از حکومتهای امروزی همچون آمریکا، کانادا، سوئیس، هند و.. میباشد. اما شکل فدرالیسم موجود در عراق از نوع خاص و هدایت شدهای است که در صورت تحقق عملی، پیامدهای قابل توجهی بر کشورهای همسایه عراق و به طور مشخص ایران خواهد داشت. شناخت تعارضات و شکافهای اجتماعی در سطح عراق گام اول در جامعه شناسی سیاسی این کشور است. در عراق امروزی تنوع قومی از درون بوده و قومیتها علاوه بر مذهب در نژاد نیز متفاوت میباشد، که بر سر منابع قدرت سیاسی و اقتصادی با یکدیگر رقابت دارند. درگذشته سنیهای عراق مرکز قدرت را به خود و قبایل هم پیمان اختصاص داده بودند و سایر گروههای پیرامون نقش تعیین کنندهای در حکومت نداشتند. از منظر تحولات بین المللی پس از حمله سال 1992، حضور نیروهای ائتلاف علیه عراق، تحریمهای اقتصادی، ایجاد مناطق امن در شمال و جنوب برای کردها و شیعیان فعالیتهای قومی در این کشور را تشدید تا این که بعد از اشغال عراق توسط آمریکاییها در سال 2003 به تحریک عوامل خارجی جنگهای داخلی در عراق نیز شکل گرفت.

کردها در عراق پس از صدام در قانون اساسی این کشور حائز امتیازاتی شدند که تا قبل از فروپاشی حکومت بعث از آن بیبهره بودند. بااین حال، شکل گیری فدرالیسم درعراق پس از صدام برای جمهوری اسلامی ایران دارای پیامدهای منفی خواهد بود. از جمله مهمترین این اثرات میتوان به حضور قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای مخالف جمهوری اسلامی ایران و به طور مشخص آمریکا و اسرائیل، تأثیرات روانی بر کردهای ایران، فعالیت گروههای معارض جمهوری اسلامی ایران از جمله کومله، پژاک و ... در اطراف مرزهای جمهوری اسلامی ایران اشاره داشت. این عوامل می تواند امنیت جمهوری اسلامی ایران را به مخاطره انداخته و زمینه ساز شکلگیری بحران های داخلی و خارجی در کشور شود.

2

-2 بیان مسئله

در طول چهار دههی گذشته، عراق زمینههای تهدید و تحمیل هزینههای امنیتی و سیاسی برای ایران بوده است. تغییر رژیم بعثی و بروز تحولات جدید که منجر به تغییر ماهیت و ویژگی های جدید در ساخت قدرت و سیاست عراق گردیده، نقطه ی عطفی در روابط دو کشور به حساب میآید. تحولات در عراق پس از صدام نه تنها روابط خارجی این کشور بلکه چارچوب سیاست خارجی و حتی نظام سیاسی کشورهای همسایهی آن از جمله ایران را تحت تأثیر قرار داد. دراین میان، یکی از مسائل مهم برای ایران پس از شکل گیری عراق جدید، مباحث مربوط به فدرالیسم است.

کردها هم اکنون تشکیل دولت مستقل کرد را با توجه به مخالفتهای منطقهای و وضعیت داخلی عراق غیر عملی میدانند. لذا راهبرد کوتاه مدت و میان مدت خود را بر تثبیت فدرالیسم قرار دادهاند. از نظر کردها، فدرالیسم باید از نوع قومی و نژادی باشد. از این دیدگاه، ایالت کردستان عراق به عنوان جزیی از عراق فدرال شامل تمامی مناطق کردنشین عراق از زاخو در مرزهای مشترک ترکیه، سوریه و عراق تا کرکوک، اربیل، دهوک، سلیمانیه و خانقین خواهد بود. مخالفین این دیدگاه از جمله احزاب عمده شیعه، معتقد به نوعی فدرالیسم اداری هستند یعنی واگذاری برخی اختیارات دولت مرکزی به ایالتهایی که الزاما براساس قومیت یا نژاد تقسیم بندی نشدهاند. اختلاف نظر کردها و شیعیان بر سر مساله مذکور باعث شده است تا کردها نیز در مقابل با تقاضای شیعیان برای پررنگ شدن سبقه دینی حکومت و جایگاه جدی تر دین اسلام در تدوین قانون اساسی مخالفت ورزند.

در هر حال استقرار یک نظام فدرالیستی در عراق به عنوان یک واقعیت پذیرفته شده است. با توجه به وجود فرامرزی بودن قومیت کرد بین کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق، ایجاد حکومت خودمختار در کردستان عراق و در بخشی از مجموعه کردستان بزرگ، خود زمینه ساز شکل گیری پیامدهای امنیتی جدی برای کشورهای دیگر است. بی تردید شناخت اثرات امنیتی ایجاد حکومت حریم (اقلیم) در کردستان عراق و احتمالا تشکیل دولت مستقل کردی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران میتواند مبنای یک پژوهش جدی قرار بگیرد. لذا پرسش این تحقیق را می توان اینگونه مطرح کرد: استقرار حکومت محلی در کردستان چه تاثیری می تواند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد؟

-3 تعریف متغییرها

محدودیتی آنگونه که پیداست این پژوهش دارای دو متغیر میباشد: الف) متغیر مستقل- تشکیل حکومت حریم (اقلیم) در کردستان عراق: منظور از متغیر فوق اشاره به یک سیستم حکومتی در منطقه کردستان عراق است که پس از تلاشها و درگیریهای فراوان در نهایت پس از جنگ کویت و متعاقب قطعنامههای سازمان ملل مبنی بر ایجاد منطقه پرواز ممنوع در قلمرو کردستان عراق در سال 1990 تشکیل شد. امروزه و در پرتو ایجاد نظام فدرالیستی در عراق و در قالب قانون اساسی جدید حکومت خودمختار اقلیم کردستان به عنوان یک واقعیت سیاسی مورد پذیرش قرار گرفته است و به حیات سیاسی خود ادامه میدهد.

ب) متغیر وابسته- تضعیف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران: این متغیر به وضعیتی اشاره دارد که به واسطه شکل گیری سیستم فدرالیستی و تشکیل حکومت خودمختار کردستان عراق به وجود آمده است. تشکیل حکومت خودمختار در کردستان عراق از ابعاد چندگانه ای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را به خطر میاندازد.

-4 روش تحقیق

در این تحقیق از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شد. هدف این روش، توصیف جز به جز موقعیت یا یک رشته شرایط اسـت . توجه آن اول به زمان حال است هرچند غالبا رویدادها و آثار گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط میشـوند، مـورد بررسـی قـرار میدهد.

-5 محدوده زمانی و مکانی تحقیق

محدوده زمانی تحقیق حاضر از زمان قیام کردها در سال 1920 تا به امروز است و به لحاظ مکانی کشـور عـراق را در بـر مـی-

گیرد.

-6 فدرالیسم با نظریه و تجربه بشری

هنگامی که سخن از فدرالیسم به میان میآید، همواره باید به نظریات مربوط به فدرالیسم توجه نمود، برخی از نظریـه پـردازان، به ویژه در جهان سوم، معتقدند که فدرالیسم میتواند سرمشقی واحد برای همه جوامعی باشد که در آن موضوع همزیستی گـروههـای

3

گوناگون وجود دارد. گفتنی است که به استثنای بلژیک، در دیگر کشورهای فدرال، همواره جنگ، انقلاب و یـا اسـتعمارزدائی، موجـب گزینش فدرالیسم شده است. با توجه به نظریههای مختلف فدرالیسم و تجارب نظامهای فدرال، شاخصههای مختلـف ایـن نظـامهـا را میتوان اینگونه بیان کرد: -1 دوگانگی در زمینهی اقتدار سیاسی (وجود حکومت مرکزی و حکومتهای ایالتی)؛ -2 تفکیک اختیارات و صلاحیتها بین مرکز و ایالات؛ -3 عدم تمرکز در قدرت به صورت افقی (بین قوای سهگانه و ارگـانهـای مختلـف) و عمـودی (بـین مرکز و مناطق)؛ -4 وجود قانون اساسی مدون و نوشته شده؛ -5 برتری قانون فـدرال بـر قـوانین ایـالتی؛ -6 عـدم توانـایی ایـالات در جداییخواهی از دولت فدرال؛ -7 سیستم دو مجلسی؛ -8 وجود دادگاههای فدرال (ساعی و مرادی، .(1390

-7 طرح تثبیت ساخت سیاسی فدرالیسم در عراق

وجه بارز حیات سیاسی در عراق از تاسیس تاکنون غلبه عربهای سنی مذهب بر مناطق کلیدی این کشور میباشد. کردها با توجه به تفاوتها و شکافهای قومی، زبانی و تاریخی که با اعراب عراق دارند جنجالیترین اقلیت به شمار میروند که از زمان تجزیه امپراطوری عثمانی که بر مبنای اندیشه خلافت شکل گرفته بود و بر اثر رسوخ اندیشههای ناسیونالیستی و دخالتهای انگلیس و فرانسه از هم پاشید با حکومت مرکزی عراق به کشاکش و مبارزه پرداختهاند. با اندکی مسامحه نقطه شروع جنبش ناسیونالیستی کرد در عراق را می توان قیام شیخ محمود برزنجی دانست. شیخ محمود از تیپ اجتماعی و مذهبی با زبانی خاص (اسلام) برای همراهی نمودن اکراد جهت مقابله با بیگانگان و دولت تازه تاسیس عراق بهره میبرد. هر چند شیخ محمود در عمل نتوانست به اهداف خود دست یابد اما بیگمان تاثیرات دراز مدت قیام وی برای کردهای عراق غیر قابل انکار است (مک داول، .(1380

پس از آنکه شیخ محمود علیرغم کوششهای فراوان نتوانست به اهداف خود برسد، رهبری مبارزات کردهای عراق به دست بارزانیها و به طور عمده ملا مصطفی بارزانی افتاد. با کودتای 1958 عبدالکریم قاسم و ایجاد جمهوری عراق و تلاش بغداد برای کنترل استانهای کردنشین رویاروییها جدیتر شد. تحول عمدهای که در این تاریخ در خصوص اکراد عراق روی داد، قراردادی بود که در سال 1970 بین دولت بعثی عراق و کردها منعقد شد که ضمن دادن حقوق و امتیازات متعددی به اکراد حاکی از اعطای نوعی خود مختاری فرهنگی به اکراد بود و بر اساس آن برای اولین بار در خاور میانه اکراد این امکان را یافتند که در مدارسشان در کنار زبان عربی، زبان کردی را نیز بیاموزند (مک داول، .(1380 اقدامات تروریستی دولت بعث در سوء قصد به ملا مصطفی و همچنین عدم حصول نتیجه در خصوص کرکوک، فرو پاشی اعتماد بین دو طرف را به ارمغان آورد. با انعقاد پیمان دوستی عراق با اتحاد شوروی در اوریل 1972، زمینه نزدیکی میان شاه و بارزانی ایجاد شد و بدلیل وعدههای آمریکا و شاه به ملا مصطفی مبنی بر حمایت تا حصول استقلال از 1973 به بعد چشم انداز ترمیم مناسبات اکراد با دولت عراق رو به تیرگی گرائید. کمکهای تسلیحاتی و جنگی لجستیکی شاه به بارزانی آنان را در ادامه مبارزه تا حصول به استقلال مصمم تر ساخت (رندل، .(1379

بهای کمکهای شاه به ملا مصطفی بارزانی کنترل کردهای مخالف دولت ایران بود. چیزی که فی نفسه در تضاد با آرمانهای استقلال طلبانه کردها بود و جنبش کرد را بیش از پیش دچار چند دستگی و پراکندگی می نمود. آن هم در مقابل کمکهای حکومتی که نمیشد به راحتی به وعدههای آن اعتماد کرد (کوچرا،.(1377

ملامصطفی مبارزه را تا قرارداد الجزایر در سال 1975 که بهای سنگینی برای کردها داشت، ادامه داد. در طول این سالهای طولانی کردستان عراق همواره دستخوش ناآرامی و جنگ وگریز بوده است. هرچند در فواصلی کوتاه درگیریها قطع میشد اما در کل کنترل این منطقه از دست دولت عراق خارج بود و تنها در برخی از برهههای زمانی و آن هم از طریق اعمال زور و سرکوب شدید بر قسمتهایی از کردستان تسلط مییافت (کوچرا،.(1377

به محض انعقاد موافقتنامه 6 مارس 1975 الجزیره کمکهای کنترل شده به یکباره قطع شد و کردها عراق بدون حامی رها شدند. ایران تنها به قطع کمکها اکتفا نکرد بلکه کردهای عراق را تهدید کرد که در صورت ادامه مبارزه علاوه بر دول عراق با دولت ایران نیز طرف خواهند بود و دولت ایران نیز همزمان به سرکوب آنها خواهند پرداخت (کوچرا،.(1377 نکتهای دیگر که در مورد تحولات کردستان عراق در این سالها نباید فراموش کرد، ایجاد شکاف در جنبش ملی کردهای عراق بود (حسنپور، .(1381

-8 کردستان عراق و جنگ هشت ساله ایران و عراق

در واقع جنگ ایران و عراق پایانی بر دوره رکود مبارزات کردهای عراق پس از انعقاد موافقت نامه الجزایر بود با آغاز جنگ ایران و عراق بر شدت درگیری میان کردهای عراق و دولت این کشور نیز افزوده شد. این بارهم کردهای عراق در مبارزات خود علیه بغداد از طرف ایران حمایت میشدند. در همین راستا بود که سازمانهای کرد عراقی نظیر حزب دموکرات کردستان عراق از جمهوری اسلامی حمایت کردند و در جنگ با گروههای کرد ایرانی به دولت ایران یاری رساندند. همکاری گروههای کرد عراقی با دولت ایران تا پایان جنگ ادامه یافت. در دوران جنگ ایران و عراق سیاست سرکوب رژیم بعث علیه کردهای مخالف با شدت هر چه

4

تمامتر ادامه یافت. اوج این سرکوبها و کشتارها، بمباران شیمیایی شهر حلبچه در سال 1988 بود. جنایت دولت عراق فقط به این مورد محدود نمیشد. در همین دوران دولت عراق با پیگیری سیاستی که بعدها به »کشتار انفال« مشهور شد به شیوهای منظم دست به پاکسازی قومی مناطق کردنشین شمال عراق زد و طی این عملیات هزاران تن از مردم مظلوم کرد را به قتل رساند (جوانمردی، .(1380

-9 تاسیس دولت خود مختاری کرد در شمال عراق

قیام سراسری کردهای شمال عراق در سال 1991 متعارف بیرون رانده شدن نیروهای عراق از کویت، همزمان با قیام شیعیان جنوب این کشور موجب به خطر افتادن یکپارچگی و بقای کشور عراق شد (کرمی، .(1376 تحت حمایت قطعنامه 688 شورای امنیت سازمان ملل متحد، ارتش عراق تحت فشار آمریکا، انگلیس و فرانسه مجبور شد مناطق کردنشین را تخلیه نماید. این مناطق امن شامل استانهای دهوک، اربیل و سلیمانیه در بالای مدار 36 درجه می باشد. هر چند در بالای این مدار مناطقی هنوز در کنترل دولت عراق قرار داشت. از این زمان به بعد امور این سه استان تقریبا از کنترل دولت عراق به طور کامل خارج شده و حالت یک دولت خود مختار را پیدا نمود. این تجربه حکومتی، بزرگترین دوره خود مختاری داخلی در تاریخ کردها بعد از جمهوری یک ساله مهاباد را رقم زد. برخی از کردها از آن به نام » عصر طلایی کردی« یاد می کنند. تاسیس این دولت خود مختار که در پناه حمایت نظام بین الملل به ویژه ایالات متحده و از طریق بازدارندگیهای بین المللی امکان پذیر گردیده بود با مداومت و طول بالغ بر یک دهه خود مهمترین پیشرفت ناسیونالیسم کرد از بدو پیدایش محسوب میگردد. کردهای عراق با برگزاری انتخابات مجلس در سه استان دهوک، اربیل و سلیمانیه ملی خود را تشکیل دادند. این انتخابات در ماه مه 1992 در کردستان عراق برگزار شد. هدف از این انتخابات چنین بیان شد »پایان دادن به هرج و مرج، یک پارچه کردن قدرت و ایجاد مبنایی قانونی برای حکومت خود مختار« (مقصودی، .(1382 از این زمان به بعد کردها بارها تاکید کردهاند که درصدد تجزیه عراق نیستند، بلکه خواهان ایجاد یک موجودیت فدرال برای خود در چارچوب عراقی دموکراتیک میباشند. امروزه فعالیتهای عمرانی در مناطق کردنشین عراق در پرتو حمایتها و مساعدتهای بیدریغ آمریکا به نحو چشمگیری افزایش یافته است. مهمترین توجیه آمریکا در تمرکز فعالیتهای عمرانی و اقتصادی در شمال عراق وجود امنیت کامل در آن منطقه عنوان میشود.

-10 سقوط صدام حسین و طرح تثبیت فدرالیسم در عراق

در راستای تثبیت نظام فدرالی، احزاب کرد عراقی پس از جنگ عراق (2003) مواضع هماهنگی اتخاذ کردند و اختلافات پیشین را کنار گذاشتند آن گونه که برای شر کت در انتخابات مجمع ملی عراق ائتلاقی واحد با عنوان ائتلاف کردستان عراق تشکیل دادند تا توان چانه زنی خود را برای تعقیب خواسته هایشان بالا ببرند (کاکایی، .(1387 کردها هماکنون تشکیل دولت مستقل کرد را با توجه به مخالفتهای منطقهای و وضعیت داخلی عراق، غیرعملی میدانند لذا، راهبرد کوتاهمدت و میانمدت خود را بر تثبیت فدرالیسم قرار دادهاند. در حال حاضر، پایهای حاکمیت مناطق کردنشین کاملاً مستقل از دولت مرکزی است. از جمله مصداقهای این امر میتوان به تلاش برای ایجاد نمودهای حکومتداری و سیستم سیاسی مستقل اشاره نمود (امیری، .(1389

کردها در جایگاه بزرگترین پشتیبان نظام فدرالیستی در عراق، آن را عامل موثری در افزایش اتحاد در عراق و حل و فصل مشکلات پیچیده و دیرینه آن و توجه به خواست اقلیتها میدانند. زمینه پیدایش چنین الگوی مدیریت سیاسی شمال عراق را باید سرنگونی حکومت بعث، حضور نیروهای بین المللی و همچنین تجربیات بیش از یک دهه حکومت احزاب کردی بر آن محدوده دانست. تعیین سرنوشت شهر کرکوک در غرب کردستان عراق به دلیل مناقشه کردها، اعراب و ترکمنها بر سر حاکمیت و مالکیت آن از مسائل تنشزا و حساس در شرایط کنونی و آینده کردستان و عراق به شمار میرود. شهر کرکوک در جریان حمله آمریکا به تصرف نیروهای کرد درآمد (اسدی، .(1385

به این ترتیب امروزه کردها در سطح ملی عراق با در اختیار داشتن سمت های حساس ریاست جمهوری، وزارت امور خارجه، معاونت نخست وزیری، معاونت رئیس پارلمان و تعدادی از وزارتخانه های دیگر نقش فعالی را در چارچوب عراق فدرال ایفا می کنند. در زمینه اختیارات حکومت منطقهای کردستان در سطح بین المللی و روابط با سایر کشورها و نهادهای خارجی نیز، در ماده 22 از فصل چهارم قانون اساسی عراق آمده است که حکومتهای منطقه ای می توانند در زمینه های مورد نظر و هم چنین امور محلی با کشورهای دیگر به امضای توافق نامه بپردازند هم چنین میتوانند به طور مستقیم با گروه های خارجی که هم سطح خودشان هستند، روابط داشته باشند (برزگر، .(1385 کردها در تلاشند تا مدل قابل پذیرش برای سیستم بینالمللی و منطقهای و نیز مطلوب برای کردها پایهگذاری کنند.

5

-11 پیامدهای امنیتی فدرالیسم در عراق بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

شکلگیری فدرالیسم در عراق زمینه ساز شکل گیری تهدیدات مختلفی برای جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف شده است. بدون تردید عدم اتخاذ سیاست مناسب میتواند زمینه ساز آسیب های فراوانی برای کشور گردد. در این راستا، در ادامه مهمترین این پیامدها تشریح و بررسی میگردد.

-1-11 شکل گیری ذهنیت مقایسه سازی میان کردهای ایران

پس از شکل گیری خودمختاری و همچنین فدرالیسم در عراق، یک ذهنیت مقایسهای میان کردهای ساکن در ایران به وجود آمد. در این راستا، در ذهن کردهای ایران این سوال مطرح شد که چرا آنها توانستند یک نوع سیستم حکومتی مبتنی بر فدرالیسم به وجود آورند در حالی که اینها نتوانستند؟

توفیق نسبی شوروی سابق در کردستان، قیام سمیتقو، تشکیل جمهوری مهاباد، فعالیتهای احزاب دموکرات کردستان و کومله گویای این واقعیت است که، عنصر اساسی تحریک افکار و گرایشهای جداییطلبانه در این منطقه تلاش قدرتهای خارجی بوده است و این تلاش جداییخواهانه خارجی هنگامی قرین توفیق گردیده که گفتمان مسلط در مرکز، درصدد حذف تمایزهای ملی ـ مذهبی موجود بوده و به صورت آمرانه، قصد تسطیح عقیدتی و ملی را داشته است. بنابراین در چنین شرایطی مؤلفههای شکاف خاصیتی همافزا یافته و نهایتاً وحدت ملی را دچار مشکل ساخته است (نصری مشکینی، .(1378

در خصوص مطالبات سیاسی کردهای ایران باید اشاره داشت که در این ارتباط دو دیدگاه وجود دارد که متفاوت از همدیگرند: در دیدگاه اول که متعلق به گروههای سیاسی مخالف نظام است محور اصلی اهداف آنها مبارزه با نظام جمهوری اسلامی ایران و استقرار نظام لیبرالیستی در اداره مناطق کردنشین در قالب سیستم فدرالیسم میباشد و دیدگاه دوم مربوط به نخبگان سیاسی درون حکومت است که تلاش مینمایند با حضور و مشارکت در عرصه سیاسی و مدیریت کلان کشور در راستای قانون اساسی حرکت نموده و مطالبات خود را در قالب اصول اجرا نشده قانون اساسی پیگیری نمایند.

بعد از تشکیل دولت مدرن از آغاز عصر پهلوی، ایران دوره تمرکزگرایی شدیدی را تجربه کرد. تجربه 80 سال اخیر نشان داده است که تمرکزگرایی از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چندان کارآمد نبوده است. هرچند در آغاز تشکیل دولت مدرن، تمرکزگرایی برای حفظ امنیت و تمامیت ارضی کشور ضروری بود؛ ولی ادامه آن توجیه چندانی نداشت. متأسفانه ورود درآمدهای نفتی به سبد درآمدهای دولت، فرآیند تمرکزگرایی را تشدید کرد و دولت ایران از جنبههای مختلف به دولت رانتیر شباهت یافت. تجربه کشورهای مختلف، به ویژه نظامهای کمونیستی سابق همه بر این حقیقت دلالت میکند که تمرکزگرایی موجب پیدایش ناکارآمدی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی میشود (امیدی، .(1388 تا زمانی که دغدغه امنیتی وجود داشته باشد، هر سازوکاری که

این دغدغه را تشدید کند، قطعاً عقیم خواهد ماند. ظاهراً فدرالیسم با توجه به ماهیت مرکزگریزی آن، موجب افزایش این دغدغه خواهد بود و در مورد ایران عملی نیست (امیدی، .(1388 کردهای ساکن در کشورهای ترکیه، عراق، سوریه و ایران همواره به مثابه »اقلیت ناامن« قلمداد شدهاند. از بین چهار کشور مذکور، جمهوری اسلامی ایران با مسئله کردستان مشکلات کمتری داشته است چرا که کردها اساساً خود را آریایی و فارسیزبان میدانند و در تحقق راهبردهای ملی ایران، مشارکت جدی داشتهاند. چنین وضعی قطعاً با شیوه برخورد دولتهای مختلف ترکیه و عراق با کردها متفاوت است. لیکن ایران نیز پس از جنگ جهانی دوم تجربههای

ناخوشایندی از مسئله کردستان در حافظه خود دارد و همواره از کنشهای بیگانگان در مناطق کردنشین منطقه متأثر بوده است؛ حجم و عمق این تأثر ناشی از نیات متفاوت و بعضاً متعارضی است که قدرتهای خارجی پیگیری میکنند (نصری مشکینی، .(1378

-2-11 تمرکز معارضین و مخالفین جمهوری اسلامی ایران در قلمرو کردستان عراق

گروههای معارض و مخالف جمهوری اسلامی ایران از حمایت و پشتیبانی قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای و به طور مشخص اسرائیل و آمریکا نیز برخوردارند. جدای از اینکه مدل خودمختاری کردستان عراق تأثیراتی ذهنی- عاطفی را بر کردهای ایران دارد و زمینهای برای تقویت ناسیونالیسم کردی در مناطق کردنشین ایران محسوب میشود اما حضور ایالات متحده آمریکا در شمال عراق در سطحی متوسط- ضعیف امنیت ملی ایران را در مرزهای غربی کشور تحت تأثیر خود قرار داده است (قربانی، شیخ نشین و قدیمی، .(1391