بخشی از مقاله
چکیده
یکی از نویسندگان رئالیستی که راه را براي پیدایش رمانهاي اجتماعی باز کرد، علی محمد افغانی - نویسنده دهه چهل - است. مسائل اجتماعی این دهه در داستان هاي افغانی به خوبی به تصویر کشیده شده است و در این مسیر نمی توان از حضور پررنگ زنان چشم پوشید.
هدف از این مقاله بازنمائی حضور زنان در آثار علی محمد افغانی است. شیوه ي بررسی آن نیز تحلیل محتواي کیفی و نمونه هاي موردي بررسی شده شامل جایگاه زنان در نقش هاي مختلف همچون مادر، همسر، دختر، زنان مدرن، زنان بیوه، زنان شهري، زنان روستایی و ایلیاتی، زنان پایتخت نشین، زنان خارجی، زنان خوش چهره، زنان خانه دار و و زنان 30 ساله می باشد.
نتایج این بررسی نشان می دهد که اگرچه بیشتر زنان رمانهاي افغانی آن چنان که باید در جامعه و بیرون از منزل مؤثر نیستند اما نقش آنان در خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است و نادیده گرفتن آنها غیرممکن است. شخصت زنان داستانهاي افغانی از اجتماع واقعی و پیرامون وي سرچشمه گرفته شده است و به خوبی می توان آنها را با دردها و دغدغه هایشان حس کرد.
به طور کلی می توان گفت اکثر زنان در داستانهاي افغانی در دو چیز مشترکند: اول اینکه زنانی هستند با چهارچوب هاي محدود که در زمان مذکور کشور امري طبیعی بوده و دیگر اینکه اگر تعداد معدودي از زنان را نادیده بگیریم، بیشتر آنان فقیر هستند و زندگی را به سختی می گذرانند.
و کلام آخر آن که افغانی زن و مظلومیت او در جامعه را در رمانهاي خود به خوبی به تصویر کشیده و اکثر آنان را مظلوم، واخورده و تحت ظلم نشان داده است. اما در عین حال همین زنان در صورتی که شرایط ایجاب کند به خوبی از حقوق خود و خانواده دفاع می نمایند
مقدمه
بعد از نهضت مشروطیت، داستان نویسان ایرانی سعی کردند بیشتر به مسائل اجتماعی و رنجهاي بشري و طبقات محروم جامعه و بیان دردها و رنج هاي آنان بپردازند و علیه زور و بیعدالتی برخیزند و رسالت اجتماعی و وجدانی خود را انجام دهند. ازاین رو، تحت تأثیر ادبیات داستانی غرب از نحوه و اسلوب قصهنویسی متداول و مرسوم پیش از مشروطیت فاصله گرفتند. اصول فنی داستاننویسی غربی را تا حدودي آموختند و رمانگونههایی توأم با انتقاد تند و مستقیم و گاه هجو آمیز و ریشخند کننده از اوضاع اجتماعیایران نوشتند. رمانگونههایی نظیر مجمع دیوانگان صنعتی زاده و تهران مخوف مشفق کاظمیو روزگار سیاه عباس خلیلی و شهرناز یحیی دولتآبادي و . . . حاصل این دوره است.
اما از آنجا کهاین ادبیات، دوران اوج مبارزة اجتماعی را منعکس میکند، روحیات، آمال و آرزوهاي اجتماعی مورد نظرش را صریحتر ترسیم میکند و از این رو می تواند اوضاع حاکم بر آن روزگاران را براي آیندگان به درستی به تصویر بکشد.یکی از نویسندگانی که به تبع نویسندگان مذکور کوشیده است اوضاع فرهنگی-اجتماعی عصر خود را در قالب داستان بگنجاند و یکی از مهمترین مسائل اجتماعی دوران خود یعنی مظلومیت زن را در طرح داستان و احوال و افکار و اعمال شخصیت ها تشریح کند علی محمد افغانی است. در این مقاله به معرفی وي و بررسی جایگاه زن در آثارش خواهیم پرداخت.
علی محمد افغانی علیمحمد افغانی متولد 1304 در کرمانشاه است. وي در جوانی وارد فعالیتهاي سیاسی و پس از کودتاي بیست و هشتم مرداد به اتهام عضویت در سازمان افسران حزب تودة ایران زندانی شد. افغانی پس از آزادي از زندان شاه به داستان نویسی روي آورد و در نخستین طبع آزمایی موفق به خلق یکی از بزرگ ترین رمان هاي خود و نیز یکی از برجسته ترین آثار عصر خود شد.
افغانی تحصیلات آکادمیک نداشت و داستان نویسی را به تقلید از ترجمههاي نویسندگان روسی همچون تولستوي که در چارچوب رئالیسم سوسیالیستی قلم میزدند و نیز نگارندگان فرانسوي همچون بالزاك آغاز کرد و ادامه داد.
آنچه به این نویسندة معاصر وجهه خاصی بخشیده این است که »همه نویسندگانایرانی پیش از او غیر از تقی مدرسی با داستان کوتاه آغاز کردند و بعدها رمان نیز نوشتند، اما افغانی با نوشتن اولین اثر خود، رمان »شوهر آهوخانم« این قاعده را به هم زد.
اما مروري بر کتاب هاي او نشان میدهد که در وجود وي استعدادي وجود داشت که متأسفانه روي آن کار نشد. به طوري که وي بعد از رمان موفق دیگرش -شادکامان دره قره سو- سالها هیچ کتابی چاپ نکرد و به کار آزاد پرداخت و دراینمدت از نویسندگی و مطالعه کردن که لازمه نوشتن است تقریباً دور بود، تا چاپ شلغم میوه بهشته. به طور کلی می توان گفت افغانی پس از شوهر آهوخانم و تاحدودي شادکامان دره قره سو با چاپ کتابهاي دیگر نه تنها چیزي ارزشمند ارائه نکرد بلکه با نوشتن رمان هاي توصیفی خود را به ردة پاورقی نویسان تنزل دادو با وجود چاپ چندین کتاب هرگز به شهرت اولیه اش دست نیافت.
دیگر آن که وي متأسفانه جایگاه خود را آن چنان که باید نشناخت و هر چیزي که مینوشت را بدون توجه به شایستگی چاپ آن، به ناشر سپرد.این در حالی است که در همان عصر نویسندگان بسیاري بودند که ارزش خود و قلم خود را میدانستند و بهاین امر واقف بودند که هر نوشتهاي، شایستگی چاپ را ندارد.
سیندخت، بافته هاي رنج، محکوم به اعدام، شلغم میوه بهشته، شادکامان دره قرهسو، بوتهزار، دکتر بکتاش، دختردایی پروین - منتشرنشده - از دیگر کتابهاي اوست.
-1تحلیل شخصیت زن در داستان هاي علی محمد افغانی
1-1 زن در عرصه ادبیات داستانی
در عرصه ادبیات داستانی، زنان موضوع داستانهاي متعدد و قهرمان بسیاري از آن ها قرار گرفته اند و یا به طور ضمنی مورد توجه واقع شده و به مسائل مربوط به آنها پرداخته شده است. به خصوص با طرح مسأله حقوق زن و با قانون منع حجاب و ترویج روابط نزدیکتر زن و مرد در دورة پهلوي و تأکید بر ضرورت آزادیهاي زنان.
