بخشی از مقاله
چکیده:
مجلس شورای ملی، در 12 آبان 1309 با تصویب قانون حفظ آثار ملی - عتیقات - ، کلیه آثاری صنعتی و ابنیه و اماکنی که تا اختتام سلسله زندیه در مملکت ایران احداث شده، اعم از منقول و غیرمنقول را جزو آثار ملی ایران محسوب داشت و تحت حفاظت و نظارت دولت قرار داد. در 28 آبان 1311 نظام نامه اجرایی این قانون به تصویب رسید. در 23 آذر 1323 اساسنامه جدید آثار ملی ایران به تصویب رسید که طبق لایحه ای، حفاظت و مرمت آثار دوره قاجار که جنبه عمومی داشت نیز مشمول قانون فوق الذکر شد و نهایتا در مصوبه آبان ماه 1352، آثار غیرمنقولی که از نظر تاریخی یا شئون ملی واجد اهمیت باشد صرف نظر از تاریخ ایجاد و پیدایش آن مشمول قانون حفظ آثار ملی شد.
از 24 شهریور 1310 نخستین گروه از آثار ثبت ملی گردیدند و تا پایان دوره رضاشاه 340 و تا پایان دوره پهلوی 1633 اثر تاریخی- فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. از اواسط دهه هفتاد روند ثبت آثار ملی سرعت گرفته و تا تیر 1394 تعداد آثار ملی ایران به بیش از 31 هزار بنا، تپه، مجموعه و محوطه رسیده است. مسجد جامع قاین، به عنوان اولین اثر تاریخی خراسان جنوبی، در دوره رضاشاه پهلوی - 1316 شمسی - ، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
اکنون فهرست آثار ثبت ملی خراسان جنوبی به 771 اثر رسیده است. این مقاله ضمن بررسی ملاک ها و نحوه ثبت اثر در فهرست آثار ملی، آخرین وضعیت آثار ملی خراسان جنوبی را به تفکیک موضوع و توزیع محدوده جغرافیایی آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. در این مقاله آثار فرهنگی- تاریخی ثبت ملی این استان مورد تاکید قرار گرفته است. اطلاعات، نتایج و یافته های این پژوهش زمینه لازم جهت تدوین برنامه های حفاظتی- مدیریتی برای مجموعه آثار ملی خراسان جنوبی که تحت حمایت قانون قرار دارند را فراهم خواهد کرد.
-1 پیشینه ثبت اثر در فهرست میراث ملی ایران
-1-1 میراث فرهنگی - تاریخی ملموس - مادی -
حمایت از میراث فرهنگی در ایران، نخستین بار در سال 1286شمسی با تشکیل وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه، شکل نهادینه و رسمی دولتی یافت و بعدها در طول قرن حاضر با تشکیل ارگان های مختلف از جمله سازمان میراث فرهنگی کشور، کامل تر شد
اندیشه ثبت آثار و حمایت قانونی از اماکن تاریخی- فرهنگی در ایران، برای نخستین بار در بند 3 ماده 8 اساسنامه اولیه انجمن آثار ملی - انجمن مفاخر ملی - در سال 1301 مورد توجه قرار گرفت.
12 آبان 1309 شمسی، مجلس شورای ملی، قانونی 20 ماده ای را تصویب کرد که نشان از اهتمام دولت به حفظ آثار ملی داشت. مطابق ماده یک قانون حفظ آثار ملی - عتیقات - ، کلیه آثار صنعتی، ابنیه و اماکنی که تا اختتام سلسله زندیه در مملکت ایران احداث شده اعم از منقول و غیرمنقول جزء آثار ملی ایران محسوب شده و تحت حفاظت و نظارت دولت قرار می گرفت. این قانون نخستین و جامع ترین قانون پس از مشروطیت در باب حفظ آثار ملی محسوب می شود
در 23 آذر سال 1323 اساسنامه جدید آثار ملی ایران به تصویب رسید که طبق لایحه ای، آثار صنعتی، ابنیه و اماکن دوره قاجار تا آغاز مشروطیت که جنبه عمومی داشت، مشمول قانون عتیقات گردید.
اول آبان 1352 شمسی مجلس شورای ملی جهت اصلاح و تکمیل قانون حفظ آثار ملی، مصوب 1309، ماده واحده قانونی را به تصویب رساند تا علاوه بر آثار مشمول، آثار غیرمنقولی که از نظر تاریخی یا شئون ملی واجد اهمیت باشند صرف نظر از تاریخ ایجاد یا پیدایش در زمره آثار ملی قرار داده و کلیه قوانین و مقررات مربوط به آثار ملی در مورد آنها نیز لحاظ شود.
10 بهمن 1364 مجلس شورای اسلامی، قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی را به تصویب رساند. در ماده یک قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی، یکی از اهداف بررسی، شناسایی، ثبت و حفاظت از آثار ارزشمند منقول و غیرمنقول فرهنگی تاریخی کشور عنوان شده است. همچنین در ماده سوم اساسنامه این سازمان که 1367 به تصویب رسید ثبت آثار ارزشمند منقول و غیرمنقول فرهنگی-تاریخی کشور در فهرست آثار ملی و فهرست های ذی ربط مورد توجه است.
-2-1 میراث فرهنگی ناملموس - معنوی -
ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس از دهه 80 در کشور آغاز شد. در این دهه ایران به کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس پیوست. این کنوانسیون مشتمل بر یک مقدمه و چهل ماده بوده و در 22 آذر 1384 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. هیئت وزیران در ششم بهمن 1387، آیین نامه اجرایی قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس مصوب2003 یونسکو- را تصویب کرد.
در این کنوانسیون میراث ناملموس به رسوم، نمایش ها، اصطلاحات، دانش، مهارت ها و نیز وسایل، اشیاء، مصنوعات سنتی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها، اطلاق می شود که جوامع و گروه ها و در برخی از موارد افراد آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می شناسند. به عبارت دیگر میراث فرهنگی ناملموس در عرصه های زیر نمودار می شود: سنت ها و اصطلاحات شفاهی از جمله زبان که محملی برای میراث فرهنگی به شمار می رود؛ هنرهای نمایشی؛ رسوم اجتماعی، آیین ها و جشنواره ها؛ دانش و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان و مهارت در هنرهای سنتی دستی. - وب سایت مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. - 1394
-3-1 میراث طبیعی
ثبت ملی میراث طبیعی ایران در راستای اجرای تبصره ماده 2 قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی مصوب 23 دی 1382 و تصویب آئین نامه اجرایی قانون مذکور در 21 اردیبهشت 1384 توسط هیات دولت و تدوین و تصویب دستورالعمل آن در 25 دی 1386 توسط "شورای عالی ثبت" عملا در سال 1387 وارد مرحله اجرایی شد و کوه دماوند در 13 تیر 1387 به عنوان اولین اثر طبیعی ایران ثبت ملی شد.
در جمع بندی این مبحث به این نکته اشاره می شود که در حال حاضر در ایران شورایی به نام »شورای عالی ثبت« وجود دارد که در سه حوزه «میراث ملموس«، »میراث ناملموس« و »میراث طبیعی« سیاستگذاری و فعالیت می کند. با توجه به سیاست های فرهنگی جدید سازمان جهانی یونسکو، اکنون فهرست آثار ملی ابعاد گسترده ای به خود گرفته و ثبت میراث معنوی، شفاهی، مکتوب، مفاخر انسانی متقدم و متاخر، میراث زنده بشری و غیره شکل گرفته تا بدین وسیله کلیه مظاهر برجسته و شاخص فرهنگ، تمدن، هنر، مفاخر، آداب، رسوم، سنن، باورها و ویژگی های خاص طبیعی و عناصر مربوط به آنها برای ماندگاری و تحویل به نسل های آینده ثبت و ضبط گردد. لذا در این برهه زمانی وظیفه "شورای عالی ثبت" جهت تهیه و تدوین دستورالعمل جدید برای ثبت ملی و جهانی اینگونه آثار سنگین تر از هر زمان دیگر است.
-2 فرآیند ثبت اثر تاریخی- فرهنگی در فهرست آثار ملی
پیشنهاد خود را در قالب نامه رسمی به ادارات کل میراث فرهنگی استان ها تحویل می دهند. ادارات کل استانی حداکثر طی 10 روز اقدام به بررسی مقدماتی نموده و اعلام نظر می کنند. در صورت تایید پیشنهاد، شناسنامه ثبتی تحت نظارت ادارات کل استانی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی صاحب صلاحیت تهیه می گردد. این شناسنامه ها پس از تایید نهایی در شورای ثبت استانی، به اداره کل ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال می شود. در این مرحله کار شناسان و متخصصان ثبت آثار در قالب هیات های تخصصی، پرونده ها را از لحاظ معماری، منظر فرهنگی، باستان شناسی، مرمت و شاخصه های تخصصی دیگر بررسی کرده و در شورای ملی ثبت به رای میگذارند.
در صورت تصویب، اثر در ردیف آثار ملی قرار گرفته و طی فرآیندی برای آن سند ثبتی صادر می شود. این سند به استناد مجوز رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از امضاء معاون میراث فرهنگی کشور و مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی کشور به ارگان های مربوطه یا مالک ابلاغ می گردد. سند ثبتی، سندی با اطلاعات ذیل می باشد: مشخصات اثر، نام سازمان، ارگان متولی مدیریت یا اشخاص حقیقی/حقوقی مالک اثر؛ تاریخ و شماره ثبت؛ حقوق و تعهدات متولی/مالک اثر با قوانین و آیین نامه های مربوطه.
