بخشی از مقاله
-1 مقدمه
موضوع دیرین اقلیم شناسی از جنبه های گوناگونی اهمیت مطالعاتی دارد، یکی از این جنبه ها در حوزه مطالعات باستان شناختی است. با ستان شنا سان برای درک در ست تر روند تطور فرهنگ ها و فراز و فرود تمدن ها به اطلاعات دقیق و رو شنی از شرایط زی ست محیطی و اقلیمی آن منطقه در زمان های گذشته نیازمندند. شواهد تغییرات اقلیمی دیرینه با استفاده از مدلهای اقلیمی قابل بازسازی می باشد.
ازجمله مهمترین خواستگاههای تمدنی در ایران منطقه جنوب شرق ایران است که در ارتباط با منابع آبی منطقه شامل آبهای سطحی و زیرزمینی شکل گرفته اند. در اثر تغییرات اقلیمی این منابع نظیر هامون جازموریان نیز در گذر زمان دچار خشکی شده است و بستر خشک آن تهدیدی برای سلامتی مردم ک شور از نظر رخداد ریزگرد می با شد. تغییرات محیطی از آخرین دوره یخبندان بر اساس مطالعه ر سوبات دریاچه هامون هیرمند نشان داد که این دریاچه روند هیدرولوژیکی پیچیده ای در طول کواترنری اخیر بخاطر تغییرات اقلیمی تجربه نموده است.
کواترنری بدلیل اهمیت حضور ان سان و پدیده های اقلیمی می تواند زمینه مطالعه تمدنهای با ستانی با شد.در این تحقیق تغییرات دما و بارش در جنوب شرق ایران در رابطه با مراکز تمدنی باستانی جنوب شرق ایران بررسی شد. شرایط اقلیمی دیرینه جازموریان بهعنوان نماینده منابع آب سطحی و محوطه هایبا ستانی نظیر شهداد - ا ستان کرمانَ، شهر ستان شهداد، د شت تکاب - ، تل ابلیس - ا ستان کرمان، شهر ستان برد سیر - و تپه یحیی - استان کرمان، شهرستان بافت - و شهر سوخته - استان سیستان و بلوچستان، 56 کیلومتری شهرستان زابل - با استفاده از مدلسازی داده های دما و بارش مورد مطالعه مقایسه ای قرار گرفت.
حمزه و همکاران - 2016 - نشان دادند که در طول هولوسن ابتدایی هر دو سامانه مو سمی تاب ستانه هند و بادهای غریی عر ضهای میانه، شدت یافتند و متعاقب آن حو ضه آبریز هامون بارش بی شتری دریافت شده ا ست. نتایج ایزوتوپها نشان دهنده تضعیف سامانه موسمی تابستانه هند و شدت یافتن بادهای غربی محلی در طول میانه تا انتهای هولوسن در منطقه مورد مطالعه در ارتباط با پیدایش تمدنهای عصر مفرغ حدوداً - بازه زمانی اوایل هزاره سوم تا میانه هزاره دوم پ.م. - همزمان با شکل گیری و ر شد شهرنشینی در حوضه سیستان را نشان می دهد.بطوریکه جابجایی های سکونتگاهها نیز در رکوردهای باستانشناسی شاید پاسخی به تغییرات آب و هوایی باشد
در این پژوهش برای بررسی این فرضیه، جازموریان بعنوان منبع آبی مهم منطقه جنوب شرق ایران جهت کشف ارتباط شرایط آب و هوا با حقایقی از تمدن چند هزارساله منطقه در نظر گرفته شد. یکی از مسائل مهم در این رابطه نقش تغییر و تحولات زیست محیطی طی زمان و تاثیر آن بر معیشت و استقرار انسان است. هدف از این تحقیق بازسازی داده های اقلیمی دیرینه در محیط طبیعی تالاب جازموریان و ارتباط آن با شرایط اقلیم دیرینه مراکز شکل گیری تمدنهای جنوب شرق ایران نظیر تمدنهای صاحب فرهنگ درخشان و فرهیخته عصر مفرغ منطقه کرمان چون تمدن جیرفت، تپه یحیی و شهداد می باشد.
2 مواد و روشها
برای بازسازی داده های اقلیمی از مدل - GCMs - استفاده شد. این مدل در میانه دهه 1990 توسط برایسون - 1989 - بهعنوان جایگزینی برای مدل های تکرارشونده گردش عمومی هواسپهر - GCMs - در نظر گرفته شد ساختار این مدل برخلاف مدلهای گردش عمومی هواسپهر از بالا به پایین میباشد. اساس کار مدل های بازسازی آبوهوای گذشته مراکز عمل درگذشته و حال هستند. این مراکز، متوسط فشار در هستههای کمفشار و پرفشار تراز دریا هستند که نماینده ویژگیهای الگوهای اصلی گردشی هستند و آبوهوای عرض های میانه و سامانههای باد را تعیین می کنند؛ بنابراین مراکز عمل شرایط مرزی تعیینکننده آبوهوا و الگوهای آب و هوایی بالقوه میباشند.
این مراکز همچنین به مراکز پرفشار جنب حاره اشاره دارند. رود باد و کمربند همگرایی بین حارهای نیز از عوامل تأثیرگذار بر هوای سطحی نیمکره شمالی و جنوبی میباشند
در این تحقیق برای بازسازی داده های اقلیمی دیرینه محوطه های باستانی، ترکیبی از داده های مشاهداتی 67 سال اخیر ایستگاههای آب و هواشناسی همدید، اقلیم شناسی و باران سنجی برای دوره زمانی 1950 تا 2016 میلادی بعنوان ورودی مدل کلان مقیاس آب و هوایی - MCM - استفاده شد و متغیرهای اقلیمی برای 40 هزار سال گذشته بازسازی شد و مورد تحلیل قرار گرفت.
مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که در طی دوره های مختلف، افول و فروپاشی یا ظهور تمدنها در منطقه مورد مطالعه شناسایی شده اند که از این میان می توان به دوره های نزدیک به زمان حاضر اشاره نمود. بعنوان مثال در شهر سوخته واقع در استان سیستان و بلوچستان سالهای 2800 تا 2500 پیش از میلاد بعنوان شناخته شده ترین دوره سکونتی شهر سوخته، دوره گستردگی و شکوفایی شهر سوخته عنوان شده است که در آغاز و میان این دوره، شهر سوخته ازنظر تولید و بازرگانی به نهایت شکوفایی خود رسیده و ارتباطات بسیار نیرومندی را با شرق و غرب بر قرار کرده است.
در حالیکه سالهای حدود 2500 تا 2300 پیش از میلاد مقارن با دوران افول شهر سوخته شناخته شده است و به همین علت مساحت و جمعیت شهر نیز کاهش یافته و به حدود نیمی از دوران پیشین رسیده است
همچنین بر اساس بررسیهای باستانشناختی صورت گرفته در نواحی شرقی، جنوبی و غربی شهرستان بردسیر واقع در استان کرمان دوره استقراری از حدود سالهای -4995 5290پیش از میلاد تا حدود 1100 سال پیش از میلاد شناسایی شده است.سپس از 1100سال پیش از میلاد تا عصرآهن III در این شهرستان وقفهای چند صد ساله صورت میگیرد. پس از از این وقفه شاهد تداوم فرهنگ ها تا دوران اسلامی هستیم - خسروزاده،. - 1388 لذا دوره چهار هزار سال پیش بعنوان دوره مشترک نماینده فروپاشی بیشتر تمدنهای جنوب شرق ایران واقع در دو استان کرمان و سیستان و بلوچستان در نظر گرفته شد.
3 جدولها و شکلها
جدول شماره - 1 حدود میانگین بارش و دمای هوای دیرینه در زمانهای مورد مطالعه در زمان فروپاشی تمدنها در محوطه های باستانی
شکل شماره - 1 داده های میانگین سالانه بارش و دمای هوای دیرینه بازسازی شده با استفاده از مدل MCM در طول 40 هزار سال گذشته به ترتیب برای محوطه های باستانی شهداد، تل ابلیس، تپه یحیی، جازموریان و شهر سوخته
شکل شماره - 2 داده های میانگین فصلی بارش دیرینه بازسازی شده با استفاده از مدل MCM در طول 40 هزار سال گذشته به ترتیب برای محوطه های باستانی شهداد، تل ابلیس، تپه یحیی، جازموریان و شهر سوخته
