بخشی از مقاله
چکیده:
در دهه های اخیر دسترسی به اطلاعات و استفاده از آن بیش از پیش اهمیت یافته است، در بیشترکشورهای جهان شکل غالب برای دسترسی همگانی به اطلاعات و خدمات الکترونیکی به ویژه در مناطق روستایی ایجاد مراکز فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد و در ایران چند سالی است که از عمر این دفاتر می گذرد که موجب ایجاد پیامدهای مختلفی در روند توسعه روستایی کشو شده اند. هدف کلی از انجام این تحقیق، تحلیل عوامل موثر بر نقش دفاتر ICT در توسعه روستایی بوده است.
لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی – پیمایشی در روستاهای دارای دفتر ICT روستایی در شهرستان سامان ، به انجام رسیده است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه روستاییان سرپرست خانوار روستاهای دارای دفتر ICT روستایی شهرستان سامان بود که تعداد 367 نفر - سرپرست خانوار - از آن ها براساس فرمول کوکران، به عنوان نمونه آماری تعیین و از روش تصادفی منظم یا سیستماتیک انتخاب شدند. داده ها با استفاده از پرسشنامه ای روا و پایا گردآوری و با استفاده از تحلیل عامل در محیطنرم افزار SPSS15 و EXCELتجزیه و تحلیل شده است.
نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که چهار عامل پستی، ارتباطی، اجتماعی و اقتصادی در مجموع 69/42درص د واریانس کل را تبیین کرده اند و بیشترین نقش را در توسعه نواحی روستایی مورد مطالعه داشته اند.
مقدمه
مفهوم توسعه تا قبل از جنگ دوم جهانی به درجه فرهنگی و تمدنی موجود در یک ملت برمی گشت. در حدود سال های 1950 ، این مفهوم به تدریج محتوای اقتصادی پیدا کرد و به سوی یک برنامه تجهیز نیروها و افکار عمومی پیرامون عدم تعادلهای مهمی جهت داده شد که برای کمونیسم بستر فراهم می کرد. از سوی دیگر در طول دهه جاری حجم سرمایه گذاریهای غیر مادی در درون مؤسسات تولیدی و صنعتی به میزانی حدود 3 برابر سرمایه گذاری های مادی رسیده است.
دانش ها، مهارتها و توانایی ها امروزه منبع اصلی ثروت مؤسسات مناطق و کشورها شده است و این یکی از ویژگی های عصر فراصنعت در آستانه ظهور جامعه اطلاعاتی است
توسعه روستایی در خود مفاهیمی همچون رشد، توسعه پایدار، عمران و توسعه انسانی را دربر دارد. توسعه روستایی فاصله میان شهر و روستا را کاهش داده و سطح زندگی را در روستاها همانند شهرها ارتقاء می بخشد. یکی از عواملی که باعث شده است سطح زندگی در روستاها نسبت به شهرها به مراتب پایین تر باشد، عدم دسترسی روستاییان به خدمات عمومی جامعه است ، بنابراین توسعه دسترسی روستاییان به خدمات عمومی یکی از محورهای اصلی توسعه در روستاها می باشد و فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزاری است که می تواند برای توسعه دسترسی روستاییان به خدمات عمومی - مخابرات، پست، بهداشت، اطلاع رسانی و ... - مورد استفاده قرار گیرد
این میان وبا روی کار آمدن نظام فناوری اطلاعات و ارتباطات و تبدیل شدن دنیا به دهکده جهانی مناطق روستایی نیز از این دستاوردها بی نصیب نمانده و اهمیت بکارگیری پتانسیل ها و قدرت ارتباطات الکترونیکی به خوبی برای کشورهای در حال توسعه آشکار شده و دولتها در صدد بهره گیری از این قابلیت ها جهت توسعه و اجرای برنامه های تدوین شده خویش می باشند
به همین دلیل در دومین اجلاس سران کشورهای جهان در موضوع جامعه اطلاعاتی که در آبان 1384 در کشور تونس برگزار شد، بخش اعظمی از مباحث مربوط به راه یافتن راه حل هایی برای دسترسی افراد فقیر و ساکنان مناطق دور افتاده و روستایی به اطلاعات و دانش بوده است
در کشور ما چشم انداز بیست ساله توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نظام بر اساس دانایی محور تبیین شده، لذا دولت مکلف شده که دسترسی عموم را به اطلاعات فراهم نماید
علاوه بر خدمات پستی و ارتباطی، این دفاتر زمینه لازم جهت ارائه خدمات سایر سازمان های دولتی را نیز فراهم می نمایند. سازمان هایی همچون وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تعاون روستایی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادهای دولتی خدمات مختلفی را به روستاییان ارائه می نمایند. با بهره گیری از دفاتر خدمات فناوری ارتباطات و فناوری اطلاعات روستایی این سازمان ها می توانند خدمات خود را به صورت الکترونیکی به روستاییان عرضه نمایند و بسیاری از مشکلات روستاییان مانند تردد به شهرها برای استفاده از خدمات دولتی رفع خواهد گردید. با اجرای این پروژه فاصله دیجیتالی موجود در کشور کاهش خواهد یافت و وجهه بین المللی کشور نیز بهبود خواهد یافت و مسیر ورود به جامعه اطلاعاتی هموار خواهد گردید
دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - روستایی که پس از طراحی و کار کارشناسی عملاً از سال 1384 شمسی در کشورمان به بهره برداری رسی، یکی از کارهای مهم در کاهش شکاف دیجیتالی بین شهر و روستا بود. شکی نیست که توسعه این شبکه و ارائه خدمات عمومی به روستاییان و بهره گیری به روستاییان و بهره گیری سایر دستگاههای اجرایی - آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و... - علاوه بر ارتباطی - پست، مخابرات، پست بانک - تحت هر عنوان مثل پیش خوان دولت یا ... می تواند گسترش اهداف عدالتی دولت را محقق نماید. بدیهی است در این زمینه بهره گیری از تجربه سایر کشورهای موفق و همچنین توصیه ارگانها و سازمانهای تخصصی می توند کارساز باشد.
استان چهار محال و بختیاری دارای 157 دفتر ارتباطی روستایی می باشد که در جهت ارائه خدمات پست ،مخابرات و پست بانک فعال گردیده اند ،طبق برنامه های اتی قرار است این دفاتر در روستاهای بالای 70 خانوار نیز ایجاد گردد.ازجمله موانع موجود در ارتقاء سطخ خدمات در این دفاتر کمبود تجهیزات ،آموزش ناکافی به متصدیان،بیمه کارگزاران،صعب العبور بودن مسیرهای مبادله ،کم بودن میزان مبادلات در طول ماه 3 - روز در هفته - و عدم آشنایی و آگاهی مردم از خدمات و قابل ارائه و پتانسل موجود در دفاتر و... .
حال این سوال مطرح می شود که عوامل پستی ،ارتباطی، فرهنگی و اقتصادی تا چه میزان در افزایش کارکرد دفاتر می توانند نقش ایفاء کنند و کدام عامل موثر تر است؟ لذا در این تحقیق هدف کلی، تحلیل عوامل موثر بر نقش دفاتر ICT روستایی در توسعه روستاهای شهرستان سامان بوده که برای دسترسی به این هدف، به شناسایی عوامل موثر بر نقش دفاتر ICT در توسعه روستایی منطقه مورد مطالعه و بررسی میزان اهمیت هر یک از عوامل دفاتر ICT در توسعه روستایی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است.
پیشینه تحقیق:
تا کنون تحقیقات ارزنده ای در خصوص نحوه ایجاد دفاتر ،چالشها و مسائل پیش روی آنها و توانایی دفاتر و ظرفیتهای بالقوه و بالفعل دفاتر در ارائه خدمات و تسهیل زندگی روستاییان انجام گردیده است. از جمله کتاب یکسال تلاش در مورد فناوری و اطلاعات نوشته ی علی اکبر جلالی، - 1382 - ، که در این اثر محقق نتایچ تلاشها و فعالیتهای صورت گرفته درراستای تحقق فناوری اطلاعات و گسترش آندر ایران بیان نموده و مشکلات پیشروی رادر این زمینه را برشمرده است.
محمد رضا رضوانی در سال 1383 در کتابی تحت عنوان مقدمه ای برنامه ریزی روستایی در ایران، در این کتاب نویسنده ضمن بررسی شناخت و تحلیل برنامه های توسعه روستایی از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزاری ضروری جهت رشد توسعه ی روستایی روستایی یاد شده است. ترجمه کتاب مانویل کاستل در سال1381 تحت عنوانعصر اطلاعات و ظهور شبکه ای، در این کتاب به صورت جامع به وضعیت فرهنگی و اقتصادی جوامع مختلف در شرایط گسترش ارتباطات شبکه ای پرداخته است.
حشمت الله الهامی در پایان نامه اش در سال 1385 با عنوان بررسی زمینه های گسترش ICT در توسعه ی روستایی در دهستان دابوی شمالی شهرستان محمود آباد انجام گرفت.
نتایچ این تحقیق بیان می دارد که موانع مدیریتی، فنی، فرهنگی- اجتماعی از محدودیتهای عمده گسترش ICT در این منطقه به شمار می آید.هدایتی مقدم در سال1387 در پایان نامه اش نشان می دهد که دفاتر ICTمناطق مورد مطالعه که علیرغم پتانسیل بالای دفاتر در ارایه خدمات در حال حاضر فعالیت های این عمدتاً در محدوده به خدمات پست بانک وپستی می باشد.
مبانی نظری پژوهش:
فناوری اطلاعات و ارتباطات نمونه ای است مدرن با امکان دستیابی آسان به امکانات و خدماتی از قبیل تبادل اطلاعات و اخبار، آموزش از راه دور، پزشکی از راه دورحمل و نقل و جابجایی مرسلات جامعه ،انجام معاملات و خدمات مالی،دسترسی عموم مردم به امکانات ارتباطیو .... پدیده ICTکه نتیجه ترکیب همان علوم به شمار می رود از نظر خدمات اطلاع رسانی سپاهی است که هیچ حد و مرزی نمی شناسددانشی که با استمداد از نرم افزارهای رایانه ای اقدام به دستیابی، ذخیره سازی، سازماندهی و پردازش اطلاعات می کند بوسیله دستگاههای دیجیتالی ، مخابرات و ... برنامه های چند رسانه ای را در بر میگیرد
