بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، بسیاری از شهرهای جهان، در معرض خطرات و آسیبهای ناشی از بلایای طبیعی قرار دارند. در کنار بسیاری از علوم و دانش-های مطرح در راستای کاهش آسیبها و تلفات ناشی از زلزله، دانش شهرسازی را میتوان از جمله دانشهای مؤثر در این زمینه دانست. تخلیه ساکنین و تامین اماکن و مراکز اسکان موقت در مواقع زلزله از مهمترین اقداماتی است که باید در برنامهریزی مدیریت بحران شهری مورد توجه قرارگیرد. شناسایی مناطقی که بیشترین احتمال بروز حوادث و مخاطرات در آنها وجود دارد، بخصوص در وقایعی همانند زمین لرزه، بسیار حائز اهمیت است .تجربه نشان داده است که برنامه های از قبل پیش بینی شده و فرآیند های آزمایش شده برای مقابله با چنین اتفاقاتی می توانند به طور قابل ملاحظه ای در جلوگیری از تلفات جانی و کاهش خسارت به اموال و صنایع و محیط زیست موثر باشند .استفاده از سیستم هایی اطلاعاتی نظیر سامانه های اطلاعات مکانی GIS با تلفیق روش های تصمیم گیری چند معیاره، در شناسایی نقاط بحران می تواند بسیار موثر باشد . یکی از مهمترین دلایل آسیب دیدگی شهرها در برابر زلزله و تعداد زیاد تلفات آن به خصوص در کشور ما، عدم رعایت استاندارد های مهندسی ساختمان، وجود فرسودگی بافت ها و تراکم بالای جمعیت در نواحی آسیب پذیر است .با توجه به توانای های GIS در ترکیب کردن داده های زمین مرجع و نیز با توجه به امکان انجام آنالیزهای پیچیده مربوط به داده های مکانی و غیر بهترین وسیله در تعیین مناطقی است که بیشترین احتمال بروز بحران در آنها وجود دارد . لذا در این مقاله SIG ، مکانی عوامل فیزیکی موثر در میزان خسارت ناشی از زلزله برای شهر بروجن شناسایی و طبقه بندی گردید، سپس معیار ها به روش تجمعی مورد ارزیابی و وزن دهی قرار گرفتند،ارائه این خدمات به صورت جامع ممکن نیست مگر اینکه سیستمهای اطلاعات جغرافیایی پشتیبان مراکز مدیریت بحران باشند. بنابراین - - Geographic Information system - GIS یا سیستم اطلاعات جغرافیایی ، برای جمع آوری ، ذخیره سازی، تجزیه و تحلیل کلیه داده هایی که به نحوی با موقعیت جغرافیایی در ارتباط هستند از طریق تبدیل نقشه های خطی به رقومی به کمک مدیریت بحران می آید. با استفاده از GIS می توان قبل از سوانح طبیعی مختلف، نیازهای مدیریت بحران را شناسایی و خسارت وارده را به حداقل رساند. اغلب سوانح طبیعی را می توان در محیط GIS مدلسازی کرد و به نمایش درآورد این اطلاعات می توان داده های فضایی و یا خصیصه ای باشند که به صورت نقشه ها یا جداول متعددی مورد نیاز از سیستم GIS اخذ شوند.
مقدمه
مخاطرات طبیعی از دیرباز چالش جدی برای انسان بوده است به طوریکه سرآغاز بسیاری از پیشرفت ها تلاش جهت مدیریت و کنترل حوادث و سوانح طبیعی محسوب می گردد. به یقین زلزله از میان بلایای طبیعی اهمیتی دو چندان داشته و دارد.به گواه آنکه در یک قرن گذشته شناسائی دقیق پدیده زلزله و مدیریت بحران ناشی از آن همواره از اولویتهای پژوهشی بوده است.امکان ثبت اطلاعات زلزله ها و تجزیه و تحلیل داده ها را می توان نقطه عطفی در کنترل و مدیریت بحران زلزله تلقی کرد که مرهون پیشرفت دانش لرزه شناسی و مهندسی زلزله است. ایران از حیث زلزله خیزی از نقاط فعال و پرخطر کره زمین محسوب می گردد و در صدر کشورهایی است که وقوع زلزله در آن با صدمات جانی و مالی بسیار زیاد همراه بوده است.مرور مستندات و اطلاعات زلزله های سالهای اخیر نشان از آن دارد که این کشور به طور متوسط هر 10 سال یکبار زلزله ای مهیب را تجربه کرده است.بدون شکمی توان باشناسایی وضعیت آسیب پذیری بناهای موجود و ایمن سازی فضاهای خطر آفرین تلفات جانی و مالی را به حداقل رساند.کوششهای بشر برای مقابله با زلزله به تحقیقات »مدیریت بحران ناشی از زلزله« که خود شامل مراحل متعددی است، منجر گردیدهاست. در حقیقت پس از وقوع زلزله برای محدود ساختن دامنه بحران ناشی از آن از یک طرف و عادیسازی اوضاع از طرف دیگر نیاز به »رفتاری سازمان یافته« است که فقط در صورت آمادگی قبلی؛ کارایی و اثر بخشی لازم را خواهد داشت. یکی از مراحل مدیریت بحران، »اسکان موقت« میباشد . تجربه حاکی از آن است که اگر ضوابط از قبل معین نشوند، در زمان آغاز برنامه ایجاد سکونتگاه موقت، عوامل غیر قابل پیشبینی در برنامه دخالت کرده و به انواع مختلف بر کیفیت آن اثر می گذارند. با توجه به وضعیت مورفولوژیک ایران و قرارگیری آن در یکی از زلزله-خیزترین نقاط جهان که منجر به رویارویی مداوم کشور با پدیده طبیعی زلزله شده، شایسته است همواره تلاشهایی جهت دستیابی عملی به روشها و راهکارهای منسجم جهت مقابله و برخوردی منطقی و به حداقل رساندن ابعاد فاجعهآمیزچنین رخدادی صورت گیرد.حادثهای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آید؛ مشقت، سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.>1@
بیان مسئله
زلزله یکی از خطرات طبیعی است که در مدت زمان کوتاهی می توان تلفات، خسارات و آسیب های بسیاری را ایجاد کند. غالبا تحقیقات به عمل آمده در رابطه با کاهش خسارات ناشی از زلزله حول محور روش های ساخت و ساز واحدهای ساختمانی جهت افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. انسان کنونی با علم روز خود همچنان قادر نیست تا خطراتی را که جامعه خود را تهدید میکند بدرستی شناسایی کند. از جمله این خطرات زلزله است که جامعه بشری و شهرها را مورد تهدید قرارمیدهند. یکی از روشهایی که برای مقابله و کاهش این خطرات مورد توجه قرار میگیرد برنامهریزی جهت مقابله با اثرات زلزله در شهرها است. این برنامهریزی شامل برنامهریزی کاهش اثرات زلزله و برنامهریزی آمادگی در برابر زلزله است که فرایند برنامهریزی مقابله با زلزله را شامل میشوند. برنامهریزی کاهش اثرات زلزله جهت به حداقل رساندن خسارت و آسیبهای زلزله اقداماتی را اتخاذ مینماید که از طریق آن اثرات تخریبی آسیبهای زلزله را کاهش میدهد . هدف برنامهریزی کاهش اثرات زلزله، کاهش عوارض نامطلوب است که اقدامات مربوط به آن در اغلب موارد در مقایسه با سایر روشهای مقابله با زلزله دارای هزینه ای پائین است.
برنامهریزی آمادگی در برابر زلزله نیز شامل اقداماتی است که واکنش در برابر زلزله و فاجعه تلقی میشوند و شامل پیشبینی نیازهای اساسی و منابع قابل بهرهبرداری برای پاسخ به این نیازها در زمان بحران است. »اصول و روشهای شهرسازی در پیشگیری یا کاهش آسیبهای زلزله می تواند از طریق بهرهگیری از تجربیات گذشته بررسی و تدوین گردند. این تجربیات نشان داده اند که آثار، عوامل و فرایند اقدامات پس از زلزله در قالب چهار مرحله امداد و نجات، اسکان اضطراری ، اسکان موقت و اسکان دائم قابل بحث و بررسیاند. نقش شهرسازی در ارتباط با هر یک از مراحل فوق می تواند از طریق پیش بینی تمهیدات مناسب برنامهریزی و طراحی شهری - از سطوح سیاستگزاری و برنامهریزی گرفته تا طراحی و اجرا - محقق شود[2].« - جیآیاس - یک سیستم اطلاعاتی است که پردازش آن بر روی اطلاعات مکان مرجع یا اطلاعات جغرافیایی است و به کسب اطلاعات در رابطه با پدیدههایی میپردازد که بهنحوی با موقعیت مکانی در ارتباطاند. بهکارگیری این ابزار با امکان استفاده در شبکه های اطلاعرسانی جهانی، یکی از زمینههای مناسب و مساعد در جهت معرفی توانها و استعدادهای کشور در سطح جهانی است.گسترش روزافزون شبکه کاربران این سیستمها از جمله نکات اساسی است که می تواند به قابلیتها و تواناییهای این سیستم بیفزاید.» انطباق مدیریت بحران های شهری با برنامه های توسعه شهری یک راه موثر در کاهش خسارات بشمارمیرود و لازم است در بسیاری از پروژهای توسعه شهری، کاهش آسیب پذیری اقتصادی و فیزیکی خانواده ها و اجتماعات پیش بینی شود. به عنوان مثال برنامه های مسکن میتوانند با هزینه مناسب با برنامه های شهری هماهنگ شده و ساختمانها در برابر خطرات مقاوم شوند. اما متأسفانه برنامهریزان شهری بدلیل عدم آگاهی از انجام اینگونه اقدامات چشم پوشی میکنند. بنابراین یکی از عملکردهای مهم مدیریت بحران مطابقت برنامه های توسعه شهری مانند برنامه های مسکن، تأسیس سکونتگاههای جدید، مدیریت زمین و ... با برنامه های مقابله با خطرات بگونه ای که به کاهش و یا پیش گیری از خطر کمک کند، می باشد. به عبارت دیگر کاهش آسیب پذیری نواحی شهری هنگامی تحقق مییابد که ایمنی شهر در برابر بلایای طبیعی به عنوان یک هدف اساسی در تمامی سطوح برنامه ریزی مدنظر قرارگیرد[3].«
سوالات تحقیق
-1الگوی توزیع فضایی مدارس شهرستان بروجن تا چه حد از اصول شهرسازی در هنگام بروز بحران تبعیت می کند؟
-2تهیه لایه های مکانی مورد نیاز جهت مدیریت بحران زلزله در قالب سیستم اطلاعات جغرافیایی تا چه میزان در افزایش راندمان امداد رسانی نقش دارند؟
-3 راه حل های مناسب برای پیشگیری بحران ها ، کاهش آثار آن و ایجاد آمادگی لازم تا چه میزان در افزایش امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع نقش دارند؟
اهداف تحقیق
-نشان دادن وضعیت گسترش فیزیکی شهر بروجن درسال اخیر -بررسی وضعیت گسترش فیزیکی شهر در ارتباط با آسیب پذیری ناشی از زلزله.
-بررسی نوع ساخت و مصالح مدارس بروجن و انطباق آن با اصول شهرسازی
-بررسی کاربرد GIS در مدیریت به موقع زلزله
هدف ما از انجام این پژوهش بررسی و تحلیل فضایی مدارس بروجن در هنگام زلزله است و می خواهیم بدانیم اولا الگوی فضایی و پراکنش مدارس در بروجن چگونه است؟ ثانیا آیا مدارس بر اساس ضوابط و الگوهای معماری- شهرسازی منطبق با مدیریت بحران توسعه یافته اند یا خیر؟
روش تحقیق
مهمترین مسئله درمحاسبه تناسب مکانی، تعیین پارامتر - ها و معیارهای مناسب می باشد .تعیین مکان مناسب جهت استقرار کاربریهای گوناگون شهری به عوامل متعددی بستگی دارد .این عوامل با توجه به ماهیت و نوع فعالیت کاربری مربوطه مشخص میگردد. پارامترهایی که در تعیین پناهگاه اسکان موقت در نظر گرفته می شوند به عنوان معیارهای لازم جهت محاسبه تناسب مکانی مورد استفاده قرار می گیرند.نوع پژوهش کاربردی است، روش قبول است و گرنه باید در قضاوت ها تجدید نظر شود. این ضریب به پژوهش توصیفی - تحلیلی است و از روش های اسنادی - آمار و صورت مقابل محاسبه میشود:
نقشه - برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. با بهره گیری از شاخص ناسازگاری مدل های مدل تجمعی الگوریتم مورچگان و سامانه اطلاعات دیدگاه های مدیریت بحران جغرافیایی بروز بحران - زلزله - با استفاده از GIS بررسی و تحلیل مدیریت بحران فرایند برنامهریزی،عملکرد اقدامات شده است. اجرایی است که توسط دستگاههای دولتی، غیردولتی و عمومی استفاده از روش مورچگان به دلیل بهینه سازی و یافتن کوتاه ترین پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله مسیر در نتیجه می باشد. آنچه که این روش را کاربردی می کند و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت میپذیرد. در این ویژگی کلونی بودن زندگی مورچگان می باشد و سادگی هر جز از فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در کار هر مورچه و جهت مسیر یابی فرمون که از خود بر جا دسترس تلاش میشود بصورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با میگذارند.سیستم مورچه CE یک سیستم هوشمند پر ازدحام - مانند استفاده از ابزارهای موجود از بحرانها پیشگیری نموده و یا در کندوی زنبوران - است و رفتار کاوش آذوقه مورچگان را تقلید می صورت بروز آنها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و کند که شامل تعداد زیادی عامل با رفتارهای ساده است که بطور مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد.[4] غیر مستقیم و غیر همزمان با هم ارتباط برقرار می کنند . همه
الف- دیدگاه سنتی: در روش های سنتی بحران ها به عنوان پدیده عاملها مأموریت جستجوی مسیرهای حلقه ای و گزارش کیفیت هایی شناخته می شدند که پس از وقوع باید به مقابله با آنها مسیر که بوسیله مفهوم " عملکرد مسیر " تعریف می شود , را دارند. پرداخت و عملیات مقابله متکی بر چند سازمان پاسخگو بوده که کاربردهای الگوریتم مورچگان اغلب توان کافی برای مواجهه با بحران های گسترده را نداشتند. این روش بر فعالیت های مدیریت بحران پس از وقوع سانحه مانند تأمین ایجاد و نگهداری اتصال مسیرهای اولیه و پشتیبانی از هم غذا و سرپناه اشاره دارد و در خصوص برنامه های قبل از وقوع سانحه گسیخته حل مسایل مربوط به پیدا کردن و نگهداری مسیرهای دارای ظرفیت های محدودی است و درماندگی و انفعال در جامعه از مجازی در یک شبکه ارتباطات با تغییر شرایط. ویژگی های آن است.
ساختار اتوماتیک سایتهای پرتال در وب .
ب - روش نوین: در روش های نوین ضمن شناسایی مخاطراتی که جوامع را تهدید می کنند، استفاده از رویکردهای جامعه محور و توانمند سازی لایه های مختلف جامعه و جلب مشارکت و ارتقاء روند کار مدل با مشخص کردن عناصر و تصمیمگیری و اولویت دادن به آنها آغاز میشود. این عناصر شامل های مختلف انجام کار و اولویت دادن به سنجهه ضریب اهمیت - وزن - معیارها و زیرمعیارها، دو به دو آنها را مقایسه آمادگی آنها مورد توجه قرار داردشیوه در صورت رخداد بلایا، روند بازگشت جامعه به وضعیت قبلی سریع تر خواهد بود، ضمن اینکه به میکنیم، مبنای قضاوت در این امر جدول ارائه شده توسط ساعتی میزان قابل توجهی از خسارات انسانی و مالی متعاقب بلایا کاسته است که دارای مقادیر 9-1 است که بر اساس آن و با توجه به هدف خواهد شد. بررسی، شدت برتری معیار نسبت به معیار تعیین می شود.مر حله سوم: ترکیب ضریب اهمیت گزینهها : با ترکیب وزنها امتیاز نهایی گزینهها به دست خواهدآمد.
مرحله چهارم: آزمایش سازگاری: مکانیزمی که ساعتی برای بررسی ناسازگاری در قضاوتها در نظر گرفتهاست، محاسبه ضریبی به نام ضریب سازگاری - - - - I.R است که از تقسیم شاخص ناسازگاری - Inconsistency Index - I.I - - - به شاخص تصادفی بودن - Random Index - R.I - - حاصل میشود. چنانچه این ضریب کوچکتر یا مساوی 0/1 باشد، سازگاری در قضاوتها مورد
مراحل و ارکان مدیریت بحران
مرحلهی پیشبینی و پیشگیری، آمادگی، مقابله ، بازسازی و بازتوانی: [4]
تاریخچه پیدایش و تحول موضوع مدیریت بحران
عبارت امروزی مدیریت بحران برای اولین بار توسط مک فامارو - با توجه به امکان درگیری موشکی آمریکا و کوبا- عنوان گردید. و با موضوع مدیریت بحران در بلایای طبیعی اولین بار در سال 1989 در هشتمین کنفرانس جهانی زلزله در آمریکا توسط دکتر فرانس پریس مطرح شد.در کشور ما، ایران، نیز در تاریخ 1348/3/17 قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل به تصویب مجلس رسید و بعد از آن در سال 1386 قانون مدیریت بحران کشور به تصویب مجلس رسید که به صورت سازمان شکل گرفت.مورخ 8 آذرماه سال 1337 بر اساس قانون مصوب، سازمان دفاع غیرنظامی به منظور حفظ جان
