بخشی از مقاله
چکیده
موضوع حوادث طبیعی ازجمله زلزله،سیل با توجه غیره مترقبه بودن آنها از موضوعاتی است که بیشتر شهرها ومناطق کشور با آن روبرو هستند.با توجه به روند روز افزون و فرآیند گسترش شهرنشینی و بالتبع توسعه خطرات ناشی از شهرنشینی و ضرورت اهتمام به مسئله ایمنی درمناطق حساس شهر بیش از پیش آشکار می شود از موضوعات مهم در برنامه ریزی شهری،تعیین مکان مناسب برای مکان گزینی کاربری های شهری است.کاربری های امدادی با توجه به فعالیت های که برعهده دارند،نسبت به سایر خدمات شهری از اهمیت ویژه ای برخورد دارند.
ایستگاه های آتش نشانی از جمله مراکز مهم وحیاتی خدمت رسانی در شهرها هستند،که خدمت رسانی به موقع بیش از هرچیز مستلزم استقرار آنها در مکان مناسب است که بتوانند درکمترین زمان و با ایجاد کمترین آثارمنفی،خود را به محل حادثه برسانند.تحلیل فضایی مکانی ایستگاه های آتش نشانی از نظر ایمنی،دسترسی، ساختار فضایی، وکالبدی و عوامل اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی می تواند درجهت کاهش آسیب پذیری شهر تاحد زیادی موثر باشد،که لازمه رسیدن به این امر، دید سیستماتیک وکل نگر به عناصرشهری بصورت میکرو و جهت دهی آن در قالب ماکرو است.
عوامل مهمی در مکان یابی تجهیزات شهری دخالت دارند که تحلیل و بررسی آنها با ابزار سنتی به دلیل حجم زیاد امکان پذیر نیست.این پژوهش بر آن است تا با استفاده ازGIS و وزن دهی تحلیل سلسله مراتبی - - AHP مکان های بهینه را برای استقرار ایستگاه های آتش نشانی در منطقه مورد مطالعه مشخص کند،که بعد از مطالعات اولیه و گردآوری داده های موثر در این زمینه معیارهای موثر در این زمینه را در پنج گروه طبقه بندی و با کمک تحلیل سلسله مراتبی و وزن هر یک از معیارها و در نهایت با روش هم پوشانی ترکیب سپس موقعیت دقیق هریک ازایستگاه ها مشخص و درنهایت علاوه بر ایستگاه های موجود ایستگاه جدیدبرای منطقه مورد مطالعه پیشنهاد گردید.
مقدمه:
ازموضوعاتی که بیشتر شهرهای جهان با آن دست به گریبان هستند،موضوع حوادث طبیعی است.که در زمان مدیریت بحران با آن روبرو هستند.موقعیت جغرافیایی ایران از نظراحتمال وقوع حوادث طبیعی - زلزله،سیل... - ازآسیب پذیرترین بخش های کره زمین است که هرساله وقوع این حوادث موجب خسارات جانی و مالی فراوانی می شودو شهرها دراین میان نیز همواره تجربه تلخی از بروز این گونه بلایا داشته اند
تهران ومنطقه موردمطالعه - منطقه یک - به دلیل قرارگیری گسل شمال تهران که یکی ازبزرگترین گسل های شهر تهران است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان ها و اصولی ساخته نشدن بناها درصورت فعال شدن بسیارپرتلفات خواهد بود.استقرارهر عنصرشهری درموقعیت فضایی-کالبدی خاصی ازسطح شهر،تابع اصول و قواعد ومکانیسم های خاص است که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصردرهمان مکان مشخص،خواهد انجام اید
توزیع بهینه کاربری ها ومراکز خدماتی مساله ای است که اغلب اوقات برنامه ریزان با آن سرو کار دارند چرا که به دلیل رشد پرشتاب جمعیت وکالبد شهر ها،مشکلاتی مانند کمبود و عدم توزیع فضایی مناسب کاربری ها به وجودآمده است
ازمیان کاربری ها وخدمات موجود درشهر،توزیع ومکان یابی بهینه ایستگاه های آتش نشانی به دلیل توجه روزافزون به امرسلامت وایمنی در شهرها مخصوصا در زمان وقوع حوادث ازاهمیت قابل توجه برخوردار است
برنامه ریزان سعی می کنندازطریق وضع استاندارد ها،توزیع مراکز خدماتی ضوابط و مقررات مربوط می توانندسهم قابل توجه درکاهش خسارات جانی ومالی وتامین ایمنی بیشتر برای شهروندان دربلندمدت داشته باشد،واین امردرشهرهای ایران که دارای بافتی فشرده ومتراکم ودسترسی نامناسب هستندحساسیت بیشتری رادروضع استانداردها وضوابط می طلبد تادرمواقع اضطراری وحوادث دراین بافت ها،عملیات امداد رسانی به موقع انجام گیرد
استفاده ازسیستم اطلاعات جغرافیایی - - GISوتکنیک فرآیندتحلیل سلسله مراتبی - - AHPدرعرصه فعالیت های شهرسازی این امکان را برای برنامه ریزان و تحلیل گران مسایل شهری فراهم آورده است تا برنامه ریزی دقیق تری درزمان بحران های طبیعی درزمینه زیر سیستم های شهری و بخصوص درزمینه مکان یابی - Location - کاربری های شهری انجام دهند
سیاست کلی ایجاد ایستگاه های آتش نشانی در ایران سیاستی بدون برنامه خاص و مدون بوده است به گونه ای که برای ایجاد هر ایستگاه در محدوده های شهری مهمترین اصل خالی بودن و بدون مالک بودن آن است که به موجب آن بایستی زمین ارزشی داشته باشد که این امربرمکان یابی ایستگاه های آتش نشانی درسطح شهر تاثیرگذار بوده است
مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی منطقه یک نیز از این قاعده مستثنی نبوده است این منطقه به دلیل ویژگی های سیاسی و اجتماعی به عنوان مهمترین قطب گردشگری طبیعی و تاریخی واستقرار بازار تجریش ،مراکز آموزش عالی وجود زیارتگاه های مهم استقرار سفارت خانهها وسازمان های جهانی و با داشتن بافتی فشرده در بعضی ناحیه هاو شبکه دسترسی نامناسب دارای کمبود وعدم تعادل فضایی در اکثر خدمات شهری بخصوص در زمینه مکانیابی واستقرار ایستگاه های آتش نشانی به تعداد کافی می باشد .درنتیجه در صورت وقوع زلزله اولین اقدامی که به منظور کنتزل و مهار دامنه بحران صورت خواهد گرفت عملیات امداد و نجات می باشد
موقعیت منطقه مورد مطالعه
منطقه یک شهرداری تهران با مساحت 3604/8944 هکتار شمالی ترین منطقه تهران به شمار می رود که در دامنه های جنوبی رشته کوههای البرز مرکزی قرارگرفته است.این منطقه از شمال به خط ارتفاعی 1800متر،ازجنوب به بزرگراه های مدرس،صدر،چمران و بابایی،از شرق به جاده لشکرک و پارک جنگلی قوچک و از غرب به رودخانه درکه منتهی می شود. منطقه یک دارای 10ناحیه و 26محله می باشد.
مساحت منطقه بدون احتساب حریم 45کیلومتر مربع و با احتساب منطقه حریم حدود210کیلومترمربع است و جمعیت تقریبی آن براساس آخرین سرشماری ،339334نفرمی باشد.منطقه یک تهران بخش اصلی محدوده قدیمی، شمیرانات را شامل می شود.این منطقه با توجه به موقعیت استقرار در اراضی کوهپایه ای البرز مرکزی از قابلیت و توان طبیعی کم نظیری برخوردار می باشد. نقشه شماره - - 1موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
نقشه شماره:1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد
روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع و مولفه های مورد بررسی،در پزوهش حاضر از روش تحقیق اسنادی کتابخانه ای،میدانی آزمایشگاهی استفاده شده است.هدف اصلی تحقیق، تحلیل توزیع فضایی و مکان یابی تجهیزات شهری با تاکید بر ایستگاه های آتش نشانی است.پایگاه داده ها در محیط GIS تشکیل شده ومدلهای تلفیق مختلفی مورد بررسی قرارگرفت وازمیان این دومدل شاخص های وزن دهی وتحلیل سلسله مراتبی - AHP - تشخیص داده شدحجم دادها8منطقه و32محله از شهرداری منطقه1شهرداری تهران انتخاب شده است.
اهداف تحقیق
مهمترین هدف در این تحقیق تحلیل- فضایی مکانی ایستگاه های آتش نشانی با استفاده ازGIS وAHP در زمان مدیریت بحران - نمونه موردی:منطقه یک تهران - می باشدکه براساس آخرین آمارواطلاعات دردسترس، وارد محیط GISگردیده وسعی شده بادرنظرگرفتن معیار های مکانیابی ازجمله فاصله،دسترسی،ارتباط با سایر کاربری هاو....شرایط موجود مورد ارزیابی وتجزیه و تحلیل قرارگرفته و سپس با ارائه یک مدل مناسب مکان گزینی،کمبودها،و مکان های مناسب جهت ساخت ایستگاه های آتش نشانی تعیین می گردند.
مبانی نظری امداد رسانی درمدیریت بحران و اهمیت عناصر شهری
مدیریت بحران1 یک علم کاربردی است که به وسیله آن بتوان از بروز بحران ها پیشگیری نموده و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات آن،آمادگی لازم جهت امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع اقدام نمود - زبردست و محمدی،1384، - 5 به عبارت دیگر منظور از مدیریت بحران،برنامه ریزی،سازماندهی و انجام فعالیت ها به گونه ای است که موجب کاهش اثرات فاجعه بر انسانهای آسیب دیده و محیط گردد
مدیریت بحران متکی به اصول مدیریت-برنامه ریزی، سازمان دهی،رهبری،نظارت و هماهنگی بوده و فعالیت های ان به بخش هایی که احتمال وقوع حوادث وجود دارد وهمچنین پیش بینی بحران های بالقوه و برنامه ریزی درباره نحوه برخورد با آنها مربوط می شود. براین اساس،با توجه به قرار گیری کشور ایران در مسیر کوه زایی آلپ - هیمالیا،ضرورت توجه اصولی به مسئله مدیریت بحران امربدیهی است
