بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل فضایی نحوه برخورداری شهرستانهای استان اصفهان از شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات تدوین یافته است. نوع تحقیق با توجه به هدف؛ کاربردی- توسعهای و از نظر ماهیت و روش از نوع »توصیفی،کمّی و تحلیلی« است. جامعه آماری پژوهش را 23 شهرستان استان اصفهان تشکیل میدهند.
اطلاعات مورد نیاز از سالنامه آماری و نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 بدست آمده است که از میان متغیرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، 20 شاخص انتخابی استخراج و با بهرهگیری از مدلهای کمّی تاپسیس به عنوان یک روش تصمیمگیری چند شاخصه، ضریب پراکندگی و ... به رتبهبندی و تعیین میزان اختلاف و نابرابری شهرستانها از لحاظ شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته شده است . سپس با توجه به امتیاز حاصل از تاپسیس، شهرستانهای استان در پنج گروه - بسیار برخوردار- برخوردار- نیمه برخوردار- محروم و بسیار محروم - سطح بندی و جایگاه هر یک در میزان برخورداری از شاخص-های مذکور مشخص گردیده است.
یافتههای پژوهش نشاندهنده آن است که شهرستانهای استان اصفهان در برخورداری از شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برابر نیستند و تفاوت آشکاری در میزان درجه برخورداری دیده میشود. از مجموع 23 شهرستان به جز شهرستان اصفهان که در سطح بسیار برخوردار قرار دارد 30/43 درصد در سطح برخوردار، 34/78 درصد نیمه برخوردار، 13/04 درصد محروم و 17/39 درصد در سطح بسیار محروم قرار دارندو نهایتاً با در نظر گرفتن گروه سطح بندی و جایگاه شهرستانها به منظور کاهش نابرابریهای فضایی و ایجاد تعادل ناحیه-ای در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، شهرستانهای استان اولویتبندی شدهاند.
-1 مقدمه
توسعه سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصتهای جدیدی را برای بهبود فرایندهای برنامهریزی و استفاده بهتر از منابع فراهم میکند، به طوری که دسترسی به شبکههای جهانی و منابع فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از ملزومات موفقیت فردی و اجتماعی در عصر اطلاعات است و فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - ابزاری حیاتی برای جامعهای پایدار و توسعه اقتصادی در قرن بیست و یکم است
توسعه جامعه اطلاعات، دانش و شبکه، تغییرات اساسی در زندگی اقتصادی و اجتماعی دارد و پیامد فضایی موثری بر آینده مناطق، نواحی شهری و روستایی دارد و فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان نیروی محرکه اصلی در شکل گیری جامعه اطلاعاتی عمل میکند و به عنوان پدیدهای جامع و فراگیر در طیف کامل فعالیتهای بشری از کاربردهای شخصی گرفته تا فعالیتهای اقتصادی و سیاسی تأثیرگذار است. چرا که به عنوان ابزاری چندمنظوره، انعطافپذیر و دارای قابلیتهای متعدد در نظر گرفته میشود، که امکان راه حلهای مناسب را در قالب کاربردهای فردی یا محلی، جهت تأمین نیازهای مختلف فراهم میآورد
در عصر حاضر یکی از عوامل موثر در توسعه، فناوری اطلاعات و ارتباطات است. مطالعات انجام شده در ارتباط با برنامههای توسعه اغلب کشورها نشانگر محوری بودن نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گونه برنامههاست و توسعه بسیاری از کشورها در سالهای اخیر مدیون گسترش ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی است
از طرف دیگر، یکی از معیارهای سنجش توسعه یافتگی کشورها از سوی سازمانهای بین الملل و اقتصاد جهانی میزان دستیابی و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات میباشد و مناطق و واحدهای جغرافیایی براساس میزان استفاده از این فناوری طبقه-بندی میشوند بنابراین توسعه صحیح این فناوری میتواند به عنوان کلید توسعه یکپارچه کشور مطرح باشد
این در حالی است که نابرابری و عدم تعادل منطقهای و توزیع نامتعادل امکانات و خدمات به صورت نامناسب شاخصه مهم و ویژگی بارز کشورهای جهان سوم و ایران است
به طور کلی نابرابری فضایی را میتوان توزیع نابرابر فرصتها و مواضع اجتماعی در فضا دانست. نابرابری فضایی، که شکل بارز آن نابرابری منطقهای است، در هر جامعهای میتواند جلوههای مختلفی به خود بگیرد. اشکال قابل رؤیت آن در کشورهای در حال توسعه عبارت است از نابرابری بین شهر و روستا، نابرابری بین شهرهای بزرگ و کوچک، نابرابری جغرافیایی در درون شهرهای بزرگ، نابرابری بین مناطق محروم و مناطق برخوردار و غیره و در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز در درون کشورهای در حال توسعه تفاوت و نابرابریهای زیادی در زمینه استفاده و بهره مندی از آن وجود دارد و یکی از عوامل ایجاد نابرابری در عصر حاضر شکاف دیجیتالی است که خود حاصل و در عین حال عامل ایجاد کننده شکافهای مختلف اقتصادی و اجتماعی است
نابرابری فضایی که در شکل دیجیتالی و در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات با واژه »شکاف دیجیتالی« نیز توصیف میشود ناظر بر وضعیتی است که در آن، مناطق مختلف از لحاظ دسترسی به امکانات اطلاعاتی و ارتباطی و عواید و نتایج حاصل از آن وضعیت نامتوازنی دارند
شکاف دیجیتالی مفهومی پیچیده و دارای ابعاد و لایههایی است که ممکن است با هم همپوشانی داشته باشند
شکاف دیجیتالی یکی از روشهایی است که در آن نابرابری در جامعه دانش اندازه گیری میشود. کشورهایی که با شکاف دیجیتال روبرو هستند اگر چنانچه نتوانند به شکاف دیجیتال در حال رشد در بین و درون کشور را رسیدگی کنند، عقب میمانند
با تأمل بیشتر بر مفهوم شکاف دیجیتال، تعابیر متنوعی از آن را ملاحظه میکنیم و میتوان شکاف دیجیتال را به لحاظ عوامل مختلف گسترش نابرابری اندازه گیری کرد. اما با اندکی فاصله گرفتن از تعاریف مفهومی، شاید بتوان با تکیه بر شاخصهای نابرابری فضایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، یک تعریف عملیاتی قابل سنجش از شکاف دیجیتالی ارائه نمود.
در جهان امروز، اطلاعات عامل اصلی و زیربنایی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها محسوب میشود و نقش مهمی در زمینه فعالیتهای انسانی ایفا میکند. به عبارت بهتر امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بعنوان عمده ترین محور تحول و توسعه در جهان مطرح شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز آنچنان با زندگی مردم عجین شده که روی گردانی و بی-توجهی به آن، اختلال عظیمی را در نظم جامعه بوجود میآورد
در زمینه پیشینه تحقیق و مطالعات خارجی و داخلی انجام یافته به عنوان نمونه میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
سدیمو و همکاران - 2011 - در مقالهای تحت عنوان »غلبه بر شکاف دیجیتال: مداخلات و وضعیت شکاف دیجیتال بوتسوانا و کره جنوبی« با استفاده از مطالعات تجربی و اکتشافی به این نتیجه رسیده اند که شکاف دیجیتال در بوتسوانا بیشتر از کره جنوبی است و کره جنوبی طرحهای استراتژیک قوی نسبت به بوتسوانا در جهت کاهش شکاف دیجیتال دارد
شیرمحمدی و شامی - 1382 - در مقاله-ای با عنوان ارائه برنامهای جهت کاهش شکاف دیجیتال میان مناطق شهری و روستایی ایران، ضمن تعریف واژه شکاف دیجیتالی، به بیان انواع علل پدید آمدن آن پرداخته و در ادامه با بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی برنامهای پنج مرحلهای برای کاهش شکاف دیجتالی میان مناطق شهری و روستایی کشور ارائه نموده است
در مقالهای با عنوان »تحلیل شکاف دیجیتالی بین کشورهای اسلامی« در ابعاد بینالمللی و منطقهای با استفاده از شاخصهای فرصت دیجیتالی، آمادگی الکترونیکی و توسعه انسانی، ضمن نشان دادن رابطه بین شکافهای مختلف
اقتصادی، اجتماعی و دیجیتالی نشان دهنده این مسأله نیز بود که تنها تعداد محدودی از کشور اسلامی توانستهاند فاصله خود با کشورهای پیشرفته را در شاخص توسعه دیجیتالی و انسانی محدود کنند. اما بیشتر کشورهای اسلامی از وضعیت نامناسبی در این شاخصهای توسعه برخوردار میباشند
غضنفرپور - 1393 - در تحلیل فضایی میزان برخورداری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در استان کرمان به این نتیجه رسیده است که اختلاف زیادی در سطوح توسعه در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات میان شهرستانهای این استان وجود دارد
ضرابی و همکاران - 1393 - در تحلیل فضایی و اولویتبندی شهرستانهای آذربایجان غربی به منظور توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاهش شکاف دیجیتال به این نتیجه رسیدهاند که در مجموع شهرستانهای آذربایجان غربی از نظر شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با سطح توسعه یافتگی فاصله دارند و از نظر توسعه یافتگی فناوری اطلاعات و ارتباطات میان آنها عدم تعادل و ناهمگونی وجود دارد
با توجه به اینکه توزیع نامتعادل فضایی امکانات و خدمات در مناطق کشور کاملاً آشکار است؛ لذا تعیین جایگاه مناطق از نظر برخورداری از شاخصهای مختلف توسعه از جمله شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات از اهمیت و ضرورت ویژهای برخوردار است.
پژوهش حاضر سعی دارد شهرستانهای استان اصفهان را با هدف شناسایی موقعیت و چگونگی توزیع شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، رتبهبندی و تعیین سطوح برخورداری از لحاظ شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعهیافتگی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد سنجش قرار داده و یک اولویتبندی جهت توسعه متعادل فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاهش شکاف دیجیتال ارائه نماید که شناخت میزان تفاوتها و به حداقل رساندن آن یکی از اهداف مهم تحقیق حاضر میباشد
