بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی و اندازه گیری میزان توسعه یافتگی جوامع همواره از اهداف و دغدغه های برنامه ریزان و سیاستگذاران منطقه ای و ملی در همه کشورها بوده است. توسعه به عنوان یکی از کلیدی ترین واژگان مورد ستایش در ادبیات پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی بارها مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته است.
استان اصفهان با 23 شهرستان از پهناورترین استانهای کشور محسوب میگردد که تفاوتهای عمدهای از لحاظ شرایط اقلیمی ، فرهنگی ، قومی با یکدیگر دارند ولی در مجموع توانسته است استان را به یکی از موفقترین استانهای کشور در شاخصهای اصلی فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی برسانند. فعالیتهای آموزشی نیز در این استان و بر اساس شاخصهای مورد بررسی ویژگیهای بسیار متفاوتی را نشان میدهد.
این مقاله برای بررسی عدم تعادلهای آموزشی با استفاده از 35 شاخص آموزشی در بخش عمومی - خلاصه شده در چهار بخش عمده - در قالب مدل تاکسونومی عددی1 و با استفاده از نرم افزارهایی مانند Excel و Arcgis، با روش توصیفی- تحلیلی و مقطعی درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان اصفهان در سال 1392 مورد سنجش قرارگرفت.نتایج گویای آن است که شهرستانهای فریدونشهر، چادگان، سمیرم، اردستان، خوانسار، برخوارمحرومترین شهرستانهای استان و شهرستانهای اصفهان، نجفآباد ، لنجان ،شاهین شهر و میمه، گلپایگان و کاشان برخوردارترین شهرستان استان هستند.
مقدمه
از دیدگاه توسعه، برخورداری از قابلیتهای مختلف طبیعی و اقتصادی و میزان بهره مندی از امکانات و استعدادهای خدادادی و نحوه استفاده از آنها،مبین وضعیت جوامع ساکن در هر منطقه است
دانشمندان علوم اقتصادی و اجتماعی، از توسعه تعاریف متعددی ارائه و در اذهان آنان تعابیر مختلفی وجو داشته است از آن جمله می توان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقای سطح کمی و کیفی زندگی، رفع فقر و محرومیت ارتقای سطح خدمات آموزشی و درمانی، برطرف کردن مشکلات بیکاری و تورم و تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی اشاره کرد.گونار میردال توسعه را فرایند دور شدن از توسعه نیافتگی، به معنای رهایی از چنگال فقر می داند.
تودارو توسعه را تغییر وضع زندگی مردم از حالت نامطلوب به حالت مطلوب از نظر مادی و معنوی و مناسب با نیازهای متنوع اساسی و خواسته های افراد جامعه تعریف میکند
طرح مساله
آموزش و پرورش استان اصفهان از حیث طولی زیر نظر وزارت آموزش و پرورش بوده و ادارات آموزش و پرورش تحت نظر اداره کل آموزش و پرورش می باشند. در استان نهادهای زیر مرتبط با آموزش و پرورش می باشند.
- شورای آموزش و پرورش استان به ریاست استاندار و حضور معاونین مربوطه و مسئولین آموزش و پرورش و در شهرستان ها با ریاست فرماندار حلقه ارتباط عرضی اموزش و پرورش با سایر نهادهای دولتی در استان می باشند.
-اداره کل آموزش فنی و حرفه ای استان که وظیفه اصلی آموزش های فنی و حرفه ای غیر رسمی را برعهده دارد. و وظیفه آموزش مهارتی به جوانان جویای حرفه، کارگران شاغل برای افزایش مهارت های تخصصی ، و کارگرانی که مایل به تغییر حرفه خود هستند را دارد
- اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس استان وظیفه تامین و تجهیز فضاهای آموزشی استان را بر عهده دارد و موثرترین نهاد مرتبط با آموزش و پرورش می باشد.
- سازمان بهزیستی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شهرداری ها، اداره کل بهداشت از نهادهای دیگر دولتی هستند که با آموزش و پرورش همکاری می کنند.
- اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان، سازمان جهادکشاورزی ، اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی ، سازمان تبلیغات اسلامی نیز از جمله نهادهایی می باشند که با آموزش و پرورش همکاری می کنند.
- آموزشگاه های علمی آزاد از دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه و مدارس غیر انتفاعی از نهادهای غیر دولتی هستند که زیر نظر آموزش و پرورش فعالیت می نمایند.
بیش از 90 درصد آموزش های ارائه شده در قالب آموزشهای رسمی توسط وزارت آموزش و پرورش به انجام می رسد. همه فعالیت ها در این بخش و سرمایه گذاریهای کلانی که در این حوزه صورت می پذیرد به خاطر بر پایی کلاس درس، تحقق یک تدریس خوب و تاثیر گذار و دستیابی به اهدافعالیه ای است که مورد انتظار سیاستگذاران نظام و مردم می باشد که نشانه مهم آن تغییر رفتار، نحوه عملکرد فرد در جامعه،انتظاراتی که جامعه از فرد دارد و همچنین خودباوری و نشاط و شور معنوی است.
به طور کلی آموزش و پرورش در دو حوزه آموزشهای رسمی و غیر رسمی قابل بررسی است. آموزشهای رسمی به طور کلی در استان توسط اداره کل آموزش و پرورش استان سیاستگذاری و هدایت می گردد. این آموزش ها به دو بخش کلی آموزش و پرورش عمومی و آموزشهای رسمی فنی و حرفه ای تقسیم بندیمی گردد.
سطوح آموزش و پرورش عمومی عبارتند از: آموزش پیش دبستانی، آموزش های پایه دوره ابتدایی و آموزش های نیمه تخصصی دوره متوسطه.
در نظام نوین آموزشی دوره ابتدایی یک دوره شش ساله شامل دو دوره سه ساله و دوره متوسطه نیز یک دوره شش ساله شامل دو دوره سه ساله می باشد.
رشد قابل توجه تقاضا برای آموزش در سه دهه اخیر تعداد دانش آموزان استان را از 591473 نفر در سال 58 به 1،228،981 نفر در سال 77-78 رساند. به طوری که پاسخگویی به این تقاضا مستلزم بکار گیری منابع انسانی، مالی، کالبدی و فیزیکی فراوانی بود، از این رو بخش قابل توجهی از اعتبارات هزینهای و تملک استان به آموزش و پرورش و ساخت و ساز مدارس تخصیص یافت.
از سال 78 روند کاهشی جمعیت دانش آموزی به واسطه کاهش زاد و ولد فرصت مناسبی برای توجه سیاستگذاران به مقوله کیفیت آموزش فراهم آورد و در برنامه های سوم و چهارم توسعه ارتقاء سطح تحصیلات فرهنگیان، بهبود استانداردهای آموزشی، افزایش پوشش تحصیلی، استفاده از ظرفیت بخش های غیر دولتی، استفاده از فن آوری های نوین در آموزش و... اتفاق افتاد.
آموزش و پرورش استان اصفهان طی این مدت توانسته است گام های موثری در توسعه کمی و کیفی آموزش و پرورش استان بردارد. تحقق پوشش تقریباً کامل تحصیلی در دوره ابتدایی و پوشش بالای 90 درصد در دوره راهنمایی تحصیلی از جمله این موفقیت هاست. تعمیم و گسترش آموزش و پرورش در همه نقاط استان، زمینه حرکت و تکاپوی فرهنگی و ایجاد بستر مناسب جهت رشد و ارتقاء کیفی جامعه و رفع محرومیت های آموزشی را فراهم آورد. در قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه، رفع محرومیت های آموزش، توسعه بهداشت، تامین منابع آموزشی و حمایت از مشارکت های مردمی مورد تاکید بیشتر قرار گرفت.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
هدف از محاسبه درجه توسعه نیافتگی مناطق و استانها در کشور اشکار نمودن کمبودها و توانایی های موجود جهت ارائه تصویری روشن از آینده اقتصادی مناطق کشور در محدوده جغرافیایی است.
تحقیقات اقتصادی جنبه های مختلف و متفاوتی را از وضعیت و موقعیت اقتصادی مناطق یک کشور یا منطقه ای خاص ارائه میکنند تا بتوان بر اساس آن راهکارهای مناسب برای دستیابی به جامعه ای مطلوب با نرخ رشد اقتصادی مستمر ارائه نمود.
یکی از روشهای مختلف درجه بندی تاکسونومی عددی است. روش تاکسونومی عددی عبارت است از درجه بندی استانها - یا شهرستانها - بر اساس شاخص های همگن شده ،به طوری که میان آرایه های هرقسمت ماکزیمم شباهت و در عین حال ماکزیمم افتراق را با آرایه های سایر بخش ها داشته باشند. استفاده از روش تاکسنومی عددی اولین بار توسط ام.آدانسون در سال 1763 پیشنهاد شد.
دسته ای از ریاضی دانان لهستانی در اوایل دهه 1750 روش مذکور را بسط داده و در سال 1768 به عنوان وسیله ای برای طبقه بندی و درجه بندی توسعه یافتگی بین ملل مختلف، توسط پروفسور زیگمونت هلوینگ در یونسکو مطرح شد.این روش یک روش درجه بندی، طبقه بندی و مقایسه کشورها یا مناطق مختلف با توجه به درجه توسعه یافتگی و مدرن بودن آنها می باشد.این روش در سال 1968 از سوی سازمان ملل متحد برای سنجش توسعه کشورها استفاده گردید
مطالعات انجام شده در داخل کشور مسعود و همکاران - - 1390 به تعیین درجه توسعه نیافتگی شهرستانهای استان اصفهان با تکنیک تاکسونومی عددی پرداختند. بر این اساس به بررسی 33 شاخص در سال 1385 پرداختنه و سپس مقایسه آن با درجه توسعه یافتگی این شهرستانها در سال 1375 با استفاده از 18 شاخص مشترک میپردازد. نتایج گویای آن است که شهرستانهای آران و بیدگل و اصفهان، توسعه یافته ترینو فریدون شهر توسعه نیافته ترین در سال 1385 شناسایی شده اند، در حالی که در سال 1375 دو شهرستان کاشان و فریدون شهر به ترتیب برخوردارترین و غیر برخوردارترین شهرستانهای استان از لحاظ درجه توسعه یافتگی بوده اند
لطفی و همکاران - 1389 - به درجه بندی توسعه شهرستانهای استان مازندران با استفاده از مدل تاکسونومی عددی پرداخته است. برای این منظور 29 شاخص توسعه اقتصادی - اجتماعی برای 16 شهرستان استان جمع آوری و مورد بازبینی قرار گرفته است.بر اساس نتایج حاصله در میان شهرستانهای استان مازندران شهرستان ساری رتبه اول و شهرستان تنکابن رتبه آخر را دارا بوده اند. و هرچه از قسمتهای مرکزی به نواحی پیرامونی نزدیک تر میشویم بر میزان توسعه نیافتگی افزوده میشود.
بیات - 1388 - به سنجش توسعه یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه ای پرداخته است.روش کار در این پژوهش ترکیبی از روشهای توصیفی ، تحلیلی است.22 شاخص مورد بررسی در این مطالعه در 4 بخش زیربنایی و ارتباطات، بهداشت و درمان، سیاسی اداری و انتظامی ، قرار میگیرند. تکنیکهای آماری SPSS و روش تحلیل خوشه ای روشهای اصلی به کار برده شده در این تحقیق هستند. نتایج این پژوهش نشان میدهد تفاوتها و نابرابریهایی در سطح توسعه یافتگی روستاهای بخش کوار وجو دارد، لذا این تفاوت ها لزوم تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های هدفمند را برای توسعه یکپارچه و متوازن روستاها ایجاب میکند.
مطالعات انجام شده در خارج کشور دنی رولندز - 1996 - در تحقیقی تحت عنوان مسایل و نظریات توسعه کانادا به نحوه اجرای برنامه های توسعه منطقه ای در کشور کانادا می پردازد. در این مطالعه ، مهمترین اهداف برنامه های توسعه در قالب حوزه جغرافیایی، بخشی، فعالیت تولیدی و عوامل تولید عنوان شده است. یادآوری میگردد که اهداف برنامه های توسعه منطقه ای در کشور کانادا با گذت زمان از سمت عوامل تولید - کار و سرمایه - به سمت توسعه کارآفرینی حرکت نموده است. به عنوان مثال برای دستیابی به اهداف برنامه های توسعه، در گذشته از تخفیفهای مالیاتی استفاده میشد، اما تخفیفهای مالیاتی در اموری نظیر بنگاههای کوچک و تحقیق و توسعه - - R&D که از مهمترین اهداف برنامه های توسعه منطقه ای میباشند کاربرد زیادی ندارد، زیرا این امور برای انجام هزینه های اولیه نیاز سریع به تامین منابع مالی داشتند. بنابراین پرداخت یارانه به دلیل اثر مستقیم بر فعالیتها و اهداف به جای تخفیفهای مالیاتی بکار گرفته شد.
مارتیک و همکاران - 2001 - تحلیل مقایسه ای و رتبه بندی مناطق صربستان با توجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق این کشور در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است .در این مطالعه بررسی امکانات روش تحلیل پوشش داده ها - DEA - برای درجه بندی مناطق بر اساس میزان استفاده از امکانات بالقوه است. در این مطالعه، با استفاده از شاخص هایی نظیر مساحت زمین قابل کشت ، دارایی های فعال ثابت ، مصرف برق، جمعیت ، تولید ناخالص داخلی، تعداد کل پزشک، تعداد کل کودکان در مدارس ابتدایی و تعداد کل استخدام شدگان در بخش اجتماعی برای سنجش مناطق استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که 13 منطقه از 30 منطقه مورد بررسی به صورت کارا از منابعشان استفاده نکرده اند، اما 17 منطقه دیگر از منابعشان به صورت کارا استفاده کرده اند.
جی آر تسونگ و همکاران - - 2003 در تحقیقی نابرابری توسعه منطقه ای طی سالهای - 1991-2001 - در چین را مورد بررسی قرار داده اند. از ویژگیهای مهم این مطالعه ، سنجش نابرابری منطقه ای در توسعه اقتصادی چین و بررسی عوامل موثر بر نابرابری می باشد.
با توجه به مهم بودن منشا اصلی نابرابری های منطقه ای در این مطالعه ، آثار بین منطقه ای و درون منطقه ای ضریب جینی تفکیک شده است. آثار بین گروهی و درون گروهی ضریب جینی تولید ناخالص منطقه ای نشان می دهد که آثار بین گروهی بیشتر از نصف کل نابرابری منطقه ای در سراسر دهه 1990 بوده است.
از سوی دیگر، سهم اثرات میان گروهی به کل ضریب جینی طی زمان افزایش یافته است. نابرابری برون منطقه ای توسعه اقتصادی در 7 منطقه عامل مقدماتی ایجاد نابرابری کل در توسعه اقتصادی منطقه است. در خصوص سهم مناطق تولید ناخالص منطقه ای در کل ضریب جینی نابرابری تولید ناخالص منطقه در صنایع ثانویه عامل مقدماتی نابرابری در کل توسعه اقتصادی منطقه ای است.
داده ها و روش تحقیق
یک مدل شکل ساده معرفی و نمایش یک موضوعی از پژوهش برای اهدافی مانند تعریف، توصیف، تفسیر پیش بینی و برنامه ریزی در مورد آن موضوع تلقی میشود. اساس تاکسونومی عددی بر این اصل استواراست که یکی از نقاط مورد مطالعه به عنوان نقطه یا منطقه ایده آل انتخاب شده و نقاط یا مناطق دیگر را بر مبنی آن درجه بندی می کنند. بدین ترتیب تفاوت یا فاصله هر منطقه از آن منطقه ایده آل موقعی امکان پذیر است که ناهمگنی نقاط بیش از اندازه نباشد، زیرا در غیر این صورت انتخاب نقطه ایده آل شیوه ای منطقی تلقی نمیشود. لذا برای رفع این مشکل تقسم بندی نقاط و مناطق در چند گروه همگن تر و انتخاب نقطه یا منطقه ایده آل در بین این زیر گروهها منطقی تر است.تاکسونومی عددی نیاز به آمارهای سری ندارد و با آمار مقطعی میتوان برای یک سال مناطق مختلف را رتبه بندی و سطح بندی کرد. برآیند شاخص ها را مورد محاسبه قرار میدهد. لذا رویکرد این روش ، رویکردی چند بعدی است که با استفاده از آن میتوان مناطق مختلف را از ابعاد و زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد
