بخشی از مقاله
چکیده
هدف کلی این تحقیق تحلیل وضعیت دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی در استان همدان میباشد که سعی شده نقاط قوت، نقاط ضعف و فرصتها و تهدیدهایی را که دفاتر خدماترسانی روستایی با آن ها مواجه است را از طریق تحلیل SWOT مورد بررسی قرار دهد. جامعه مورد بررسی شامل 205 نفر از مدیران دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی بود که اطلاعات و دادههای مورد نیاز به صورت میدانی و از طریق سه سری پرسشنامه گردآوری گردیده است. ابتدا از 20 نفر از کارشناسان در مورد نقاط چهارگانه قوت، ضعف و فرصتها و تهدیدها با فن دلفی نظرسنجی گردید و سپس پرسشنامه اصلی تدوین و بین مدیران دفاتر فاوا توزیع گردید.
نتایج نشان داد که آشنایی پاسخگویان با خدمات پایه ارتباطی و اطلاعاتی، تأسیس و برنامه ریزی جهت توسعه دفاتر خدمات روستایی، سطح بالای پوشش و گستردگی بهره گیری از رسانه ها در مناطق روستایی، ایجاد روستایی، انگیزه در مدیران برای ارائه خدمات در بسترICT و وجود زمینه های شناختی در آنها نسبت به اهمیت و ضرورت فعالیت های آگاه سازی در زمینه ICT روستایی در زمره مهمترین نقاط قوت بیان گردید. در رابطه با نقاط ضعف مطرح شده، نظام مدیریت، سازماندهی و برنامه ریزی ICT روستایی مقوله آگاه سازی نسبت به خدمات قابل ارائه توسط دفاتر خدمات روستایی، پایین بودن سطح سواد بین روستاییان و بی سوادی تکنولوژیکی کاربران، فقدان موضوعات محلی و مشکل زبان، عدم وجود مراکز حمایت کننده و سازمان دهنده برای هدایت مراکز و توسعه آنها میتوان اشاره نمود.
افراد مورد مطالعه، مواردی شامل بعد آمادگی فرهنگی و نیز ظرفیت های اقتصادی-اجتماعی در جامعه روستایی و بعد زیرساخت های پایه برای توسعه ICT روستایی به عنوان فرصت های پیش رو بیان اظهار نمودند و ضعف دیدگاه نیازمندی به افزایش آگاهی مدیران و برنامه ریزان حوزه خدمات رسانی روستایی، عدم بهره گیری ضابطه مند و هدایت شده از توانمندیهای بخش خصوصی در روند خدمات رسانی مراکز جزو مهمترین تهدیدات از نقطه نظر پاسخگویان بوده است.
-1 مقدمه
روستاها، اولین مراکز اجتماعی زندگی نوین انسان محسوب میشوند. با رشد و تکامل مراکز روستایی و ظهور کسب و کارهایی غیر از کشاورزی - تجارت، خدمات، حکومت - شهرها به وجود آمدند. به خاطر تمرکز بالای جمعیت در مناطق شهری و با تشدید آهنگ مهاجرت از روستاها به شهرها، که علت عمده آن نیز پراکندگی جغرافیایی روستاها، نبود صرفه اقتصادی برای ارائه خدمات اجتماعی، حرفهای و تخصصی نبودن کار کشاورزی - بهره وری پایین - ، محدودیت اراضی در مقابل رشد جمعیت و عدم مدیریت صحیح مسئولان میباشد
در عمل بسیاری از روستاها از جمعیت مولد و خلاق تخلیه شده و این امر ممکن است در آینده امنیت غذایی کشورها را به خطر اندازد. به علاوه سهم بخش کشاورزی در اشتغال به نحو چشمگیری کاهش یافته است و بخش کشاورزی توان اشتغالزایی خود را از دست داده و نیروی کار مازاد روستایی به بخشهای صنعت و خدمات - غالبا در مناطق شهری - منتقل میشود.
با شتاب گرفتن فرایند صنعتی شدن، شهرها به سرعت توسعه پیدا کردند در حالی که روستاها به کندی حرکت نمودند و از آن-جایی که عموما روستاییان نسبت به شهر نشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردارند، اقشار روستایی فقیرتر و آسیبپذیرتر محسوب می شوند و ایران و سایر کشورها با چالش نابرابری فزاینده و شکاف مناطق شهری و روستایی و انفجار جمعیت در شهرهای بزرگ و روستاهای متروکه که سرمایه فیزیکی و ان سانی خود را از دست میدهند مواجه گردیدند و دولت ها را به سمت توجه و تمرکز به روستا و توسعه روستایی سوق داد. عمران و توسعه روستایی در چند دههی اخیر همواره یکی از دغدغههای اصلی توسعه در کشورهای درحال توسعه و همچنین ایران بوده است و با رشد پرشتاب فناوری و صنعت در جهان، عقب ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است
به علاوه با ورود جهان به موج سوم، یعنی عصر اطلاعات و ارتباطات، پیدایی و پیشرفت اینترنت، در ایجاد شرایط گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی، جایگاه برجستهای پیدا کرده است و این خود عاملی دیگر در ایجاد شکاف بین نواحی شهری و روستایی است و باعث ایجاد شکاف جدیدی به نام شکاف دیجیتالی گردیده است. به علاوه، در جهان پیشروی ما اطلاعات و ارتباطات مکمل توسعه خردمندانه است. نظریاتی از قبیل دهکده جهانی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و ... دلالت بر رشد محیطی جدید دارد که درآن فناوری اطلاعات و آموزش در اطراف ما و دسترسی به اطلاعات خاص باعث میشود ت ا افراد در حل مشکلاتشان از آن استفاده کنند
به هر حال، جامعه اطلاعاتی در جهان در حال شکل گیری است و شهرها و روستاهای الکترونیکی که زیر مجموعه تفکر جامعه اطلاعاتی میباشند؛ در سالهای اخیر در دنیا مطرح شدهاند . نقش و کارکردهای موثر فناوری اطلاعات و ارتباطات 1 به عنوان محور بسیاری از تحولات امروزی امری انکارناپذیر است. بدون شک، عرصه تاثیرگذاری این فناوری تنها به محیطهای شهری و روستایی منحصر و محدود نمی شود و دامنه آن حتی دوردست ترین مناطق روستایی را نیز در بر میگیرد
استفاده از ICT میتواند چشماندازهای مثبتی را برای مناطق روستایی در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در پی داشته باشد و یکی از معیارهای مهم باسوادی جمعیت به شمار رفته و موجب توانمندی جمعیت روستایی میگردد .
به علاوه، عبور از شکاف دیجیتالی و دسترسی به منابع اطلاعاتی و فراهمآوری خدمات برای بخش زیادی از جمعیت مناطق روستایی - Mathur, 2005 - ، تاثیر در ابعاد مختلف زندگی روستاییان از جمله آگاهی، نگرش، مهارت و فعالیت، تواناسازی، تقویت و حتی جایگزینی نظامهای ترویجی، اطلاعرسانی روستایی و شبکههای دانش موجود - فاضلنیا و همکاران، 99، - 1391، افزایش امکان دسترسی روستاییان به شبکه جهانی اینترنت و شکست حصر اطلاعاتی آن به منظور استفاده از توانمندیهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در غلبه بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی - صیدایی و هدایتی مقدم، 132، - 1391، دسترسی مردم روستایی به انواع خدمات بهداشتی، ایجاد فرصتهای شغلی، بازاریابی محصولات زراعی و غیر زراعی - مطیعی و همکاران، 80، - 1388، پرکردن اوقات فراغت جوانان روستایی، بهبود خدمات پستی، کاهش سفر به مناطق شهری، افزایش دسترسی به تلفن و ثبتنام های رسمی از طریق اینترنت، کاهش مهاجرت از روستا به شهر، دسترسی به اطلاعات تعاونی روستایی، اطلاعات مربوط به آب و هوا و نهاده های کشاورزی، کاهش هزینه و زمان دسترسی به اطلاعات و ارتباطات - علیبیگی و همکاران، 2010، - 1186، گسترش فعالیتهای تجارت الکترونیک در روستاها، توسعه و گسترش فعالیتهای آموزش الکترونیکی برای ساکنان روستاها، تبلیغ محصولات، معرفی جاذبه های گردشگری روستاییان، انتقال دانش از نقاط شهری به روستایی و بالعکس، انجام اموراداری و ارتباطی روستاییان - پرداخت مالیات، امور بانکی و ... - ، سیستمهای اطلاعات جغرافیایی برای مدیریت منابع طبیعی در مناطق روستایی Akca , Kemal, 2007, 404 - - ، خارج ساختن روستاها از حالت انزوا و ایجاد تعادل و توازن بین شهر و روستا - صرامی و بهاری، - 1389، از جمله مزایای ICT در مناطق روستایی است که در صورت همراه شدن با اثربخشی لازم میتواند نقش مؤثری در فرآیند توسعه ایفا کند.
برخی از مطالعات نیز نشان میدهد که ICT به طورمستقیم منجر به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم روستا و درنتیجه معیشت جوامع روستایی شده است که این به استراتژی اصلی توسعه روستایی شامل کاهش فقر، فرصتهای امرارمعاش بهتر، ارائه زیرساختها از طریق برنامههای نوآورانه کارآفرینی و خود اشتغالی برمیگردد - علی بیگی و همکاران، 2010، . - 1187 همچنین ICT می-تواند یک فرصت طلایی برای مدیران روستایی به منظور کسب آمادگی و پاسخگویی به چالشها و تنگناهای روستایی، فراهم آورد . - Hollfield et.al,2003 - شناخت تقاضای ICT روستایی به تنهایی و بدون پیروی از یک برنامه توسعه یکپارچه روستایی، برای شناسایی مشکلات مناطق روستایی،کافی نیست.
دست کم بدون توسعه زیرساختهای حمل و نقل، آموزش، بهداشت، خدمات اقتصادی و اجتماعی، بعید است که سرمایهگذاری منفرد درICT ، نواحی روستایی را قادرسازد تا از آستانه رکود، عبورکرده و به رشد و توسعه دست یابند - ملکی، . - 1390 شکی نیست که در صورت استفاده اثربخش از ICT در روستاها، این فناوری می تواند به عنوان موتور توسعه عمل کند و برخی از شکافهای توسعه را کاهش دهد - یعقوبی و همکاران، 8، . - 1389 بر طبق مطالعات فراوان چالشهای ICT، را در زیرساختهای ضعیف، بیسوادیهای تکنولوژیک و هزینههای بالای ICT دانستهاند.
در پژوهشی ملکی - 1390 - با تحلیل SWOT به بررسی نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها پرداخته است. جری و همکاران - 2013 - نیز چالشهای ICT را در زیرساختهای ضعیف، بیسوادیهای تکنولوژیک و هزینههای بالایICT میدانند. در مطالعه دیگری که توسط ژائو - 2005 - در مورد نقش ICT در جوامع کمتر توسعه یافته روستایی در پذیرش تکنولوژی های جدید صورت گرفته است مشخص گردیده است که پذیرش و استفاده از تکنولوژی در کشورهای درحال توسعه با دو مانع اصلی کمبود سرمایه و اعتبار و کمبود اطلاعات روبرو میباشد. هم چنین راجو - 2004 - عمدهترین چالشها و تنگناهای استفاده مؤثر از ICT روستایی را شامل اقتصاد و قوانین، منابع انسانی، فقدان آگاهسازی روستاییان و سیاست توسعه و گفتگو میداند.
توماس - 2009 - به بررسی مشکلات توسعه ICT روستایی در هند مبادرت نموده و تکیه بر خودکفایی اقتصادی و بخش خصوصی و نوآوریهای خلاق را برای پشتیبانی از ICT روستایی بهترین راهحل دانسته است. از نظر نقوی و گرزین - 1382 - که به بررسی چالشهای توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در روستاها پرداختهاند، فقدان سیاست کلی و جامع دولت در جهت توسعه فناوری اطلاعات برای روستاییان به عنوان بخش عظیمی از نیروهای مولد جامعه، نبودن بستر مخابراتی مناسب جهت تبادل اطلاعات در روستاها ، عدم آشنایی و مهارت روستاییان در استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات، جمعیت کم و پراکندگی روستاها، درآمد پایین روستاییان و عدم پذیرش هزینههای بالا، از مهمترین چالشهای توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در روستاها میباشد .
- 2006 - Erumban & dejong معتقدند که تفاوتهای موجود در سطوح درآمدی افراد، سطوح فرهنگی، آموزشی و انواع سیاستگذاری دولتی در جوامع مختلف از اساسیترین عوامل در استفاده از ICT میباشد. نتایج تحقیق علیبیگی و همکاران - - 2010 مبنی بر بررسی اثربخشی مراکز ICT روستایی بیانگر عدم استفاده اکثریت مردم از خدمت اینترنت این دفاتر و تاثیر کم آن در بهبود درآمد خانوار روستایی، نرخ اشتغال و اشاعه اطلاعات کشاورزی در میان کشاورزان بوده است.
