بخشی از مقاله
چکیده
در گسترة مطالعات امروزي ادبیات داستانی، توجه و تأکید بر عناصر داستان در رسیدن به تحلیل جامعترو سازمندتر، بیش از پیش پراهمیت قلمداد میشود. رویکرد به متون کلاسیک از این زاویه، نشاندهندة ظرفیت بالاي آنها در مواجهه با نظریههاي نوین ادبیات داستانی است. داستان لیلی و مجنون جامی از مجموعه هفتاورنگ، یکی از این متون برجسته کلاسیک است، که جز در موارد اندك و آن هم به صورت تطبیقی با سایر داستانهاي همنامش، به آن پرداخته نشده است؛ بنابراین ضرورت طرح بررسی عناصر داستانی آن بر اساس نظریه داستاننویسی مدرن، بهو شدت احساس میشود.
در پژوهش پیشرو، با تکیه بر مطالعات کتابخانهاي و استفاده از شیوة استقرایی، مفاهیم اساسی مورد نظر در متن داستان، چون پیرنگ، توصیف، درونمایه، زاویه دید، ان،زم شخصیتپردازي و گفتگو همراه با شواهد مستند، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. حاصل پژوهش گویاي این است، که جامی در به کارگیري عناصر داستان و اصول و قواعد آن، مهارت خاصی نشان داده، که چهبسا یکی از دلایل ماندگاري این داستان، مطابقت اجزاي آن با نشانههاي بارز ادبیات داستانی مدرن است.
کلیدواژهها: جامی، لیلی و مجنون، شعر فارسی، ادبیات داستانی، عناصر داستان.
پیشینه پژوهش
جز بررسی قصه یوسف و زلیخاي جامی و مقایسه لیلی و مجنون جامی با لیلی و مجنون نظامی، امیرخسرو و مکتبی از دیدگاه روایتشناسی، تاکنون نه تنها لیلی و مجنون جامی، بلکه هیچ یک از آثار او از دیدگاه ادبیات داستانی و عناصر داستان مورد بررسی و تحقیق قرار نگرفته است.
مقدمه
عمادالدین یا نورالدین، ابوالبرکات، عبدالرّحمن بن نظامالدین احمد بن الدشمسین محمد جامی، بزرگترین دانشمند و شاعر ایران در قرن نهم است. او در 23 شعبان در خرجرد جام متولّد، و در سن سالگی محرم در هرات در گذشت و به خاك سپرده شد. از او به عنوان خاتم شعراي ایران یاد میشود، جامی تخلّص شاعري او است؛ بهطوري که در مقدمه تحفهالشباب میگوید: مولدم جام و رشحه قلمم جرعهجام شیخالاسلامی است لاجرم در جریدة اشعار به دو معنی تخلّصم جامی است. او به همه علوم زمانش، آگاه بود و عربی را بسیار نیکو میدانست.
آثار وي به زبان پارسی و عربی عنوان است، که معروفترین آنها سبعه اوست، که شامل هفت مثنوي است - هفت اورنگ - : سلسلهالذهب، سلامان و ابسال، تحفهالاحرار، سبحهالابرار، یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون و خردناماسکندريه . دیوان قصاید و غزلیات در سه قسمت شامل: .1 فاتحهالشباب واسطه العقد خاتمهالحیوة. و یوسفی، بهارستان دیگر اثر او است، که قسمتی از آن را به پیروي از گلستان سعدي نوشته است. نفحاتالانس،که از امهات کتب در بیان حقایق عرفانی و ذکر احوال عارفان از آغازارکتا عهد مؤلّف است.
لوایح او، رسالهاي است کوتاه مشتمل بر سی لایحه، و اشعهاللمعات در شرح لمعات عراقی شاعر و نفیسی،هفت اورنگ یعنی هفت برادران، که هفت کوکب هستند. این هفتسفینه در سخن یکرنگند وین هفتخزینه در گهر همسنگند داستان لیلی و مجنون، از شاهکارهاي غنایی ادب ایران و جهان است. غیر از التذاذ حاصل از خواندن سطحی چنین آثاري، توانمی با تأمل عمیق در آنها، به نتایج ارزشمندي دست یافت و ارزش ادبی و زیباشناختی آنها را نمایان نمود.
به گفته کالینو - نویسندة ایتالیایی - : هر بازخوانی اثر کلاسیک، کشف تازهاي است، همچون نخستین خوانش آن. اثر کلاسیک کتابی است که هرگز به گفتن همه آن چه براي گفتن دارد، بسنده نمیکند. افسانه و داستان باید چنان تألیف و ترکیب گردد، که هرچند کسی نمایش آن را نبیند، همین که نقل آن را بشنود، از آن وقایع بلرزد و او را بر حال قهرمان داستان رحمت و شفقت آید. ارکان داستان با یکدیگر ارتباط متقابل دارند.
موریس بلانشو در کتابفضاي ادبیات مینویسد که »هر کتاب داراي نقطه ثقلی است که تمام اثر را به خود جذب کندمی که تشکّل و نیروها"ي درونی اثر جایگاه آن را تعیین میکند رابرت اسکولز در کتاب عناصر رمان دربارة نقش شروع داستان چنین مینویسد:وظیفه آغاز داستان این است که شخصیتهاي کلیدي را معرّفی کند، مناسبات اولیآنهاه را مشخّص نماید، صحنه را براي کنش اصلی آماده سازد، در صورتی که داستان نیاز دارد چیزي دربارة گذشته آن عنوان کند، پایههاي مضمون را ریزيپی نماید و اولین نشانههاي بحران داستان را به خواننده نشان دهد.
بحرانی که منجر به کنش اصلی داستان خواهد شد.اخو - مقدمه خوب، آکسیون یا طرح داستان را شروع میکند، و میتواند تم داستان، همچنین محیط داستان را عنوان و ارائه کند. در این زمینه بسیار موفّق بوده و به بهترین نحو ممکن مقدمهچینی نموده، و مقدمهاش فتح بابی براي ورود به مبحث اصلی شده است.
