بخشی از مقاله
چکیده
ضرورت احراز مسئولیت کیفری متهم بر اساس اهلیت کیفری، تقصیر و برقراری انتساب مادی و معنوی میان مرتکب و فعل مجرمانه غیر قابل انکار است هر چند در شرایطی موجبات قطع قابلیت انتساب عمل مجرمانه به فاعل قابل تصور است چرا که امکان استناد جرم به اراده آگاه مجرم، مقدور نیست و از جمله این حالات، جنون است. مبنای سقوط مجازات ها در خصوص مجنون در رویکرد فقها، استناد به حدیث رفع است.
در فقه اسلامی در خصوص محکوم مبتلا به جنون، در جرایم حدی و جرایم حق الناسی، تعویق اجرای مجازات پیش بینی نشده است اما در جرایم تعزیری تعویق در اجرای مجازات مد نظر ودر خور تأمل است که در این مقاله با استناد به منابع فقهی مبادی عدم اجرای مجازات تعزیری مجنون، مورد بررسی قرار می گیرد.
کلمات کلیدی: عدم اجرای مجازات، جنون، ، فقه اسلامی.
مقدمه
جرم در لغت به معنای معنای گناه، خطا، ذنب - معلوف، - 1384، تعدی، بزه، عصیان و معصیت به کار رفته - عمید، - 1377 در اصطلاح حقوقی هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده، باشد - قانون مجازات اسلامی - . مجازات نیز آزاری است که قاضی به علت ارتکاب جرم و به نشانه نفرت جامعه از عمل مجرمانه مرتکب آن، برای شخصی که مقصر است، بر طبق قانون تعیین می کند. نظم اجتماعی برقرار شده و عدالت تامین شود.
هدف مجازات اصلاح مجرم، دفاع اجتماعی و اجرای عدالت است. تحقق جرم منوط به وجود عناصر سه گانه تشکیل دهنده آن و برقراری قابلیت انتساب میان جرم و فاعل آن میباشد. پس از تحقق جرم، احراز مسئولیت کیفری متهم بر مبنای اهلیت کیفری و تقصیر وی و نیز برقراری انتساب مادی و معنوی میان مرتکب و فعل مجرمانه ضروری است.
در مواقعی، اوضاع و احوالی باعث قطع قابلیت انتساب عمل مجرمانه به فاعل میشود و با آنکه عمل مرتکب دارای وصف مجرمانه است لکن به دلیل عدم امکان استناد جرم به اراده آگاه مجرم، نمیتوان او را مسئول شناخت. علت عدم مسئولیت اشخاص در این موارد، با وجود تحقق کامل تمام عناصر تشکیل دهنده جرم، فقدان ادراک، اختیار و هر دو میباشد - عباسی ومنصورآبادی، . - 1392
در کلیه جرایم برای اثبات مسئولیت، برخورداری مرتکب از شرایط عامه تکلیف و علم بر حرمت آن عمل ضرورت دارد. وجود عوامل مانع مسئولیت، باعث عدم مسئولیت کیفری مرتکب و در نتیجه، عدم امکان تعقیب و مجازات وی خواهد شد چرا که فرد مرتکب در صورتی قابل نکوهش، تعقیب و مجازات است که به جهت روانی قابل سرزنش باشد و مباحثی همچون جنون، اختلال دماغی و قوه تمیز در مورد وی صدق نکند و علوم روانی وی را ناتوان از پذیرش مسئولیت تشخیص ندهند - غلامی، . - 1392
سلامت عقلانی از عناصر مسئولیت کیفری است. در مواقعی مجنون به هنگام ارتکاب جرم از تمام ارکان مدنظر شارع برخوردار است اما پس از ارتکاب جرم و صدور حکم، دچار جنون می گردد و در اثر آن مجازات اجرا نمی شود و یا تا زمان افاقه مجنون، به تأخیر می افتد که در این پژوهش ریشه ها و مبانی فقهی عدم اجرای مجازات تعزیری به علت جنون محکوم مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
-1 تقسیمات جنون
جنون یک واژه عربی است که آن را فساد عقل و یا زوال آن معنا کرده اند - بستانی، - 1362 و منظور از آن بیماری های روانی است که در آن وضعیت، فرد قوه اراده و تمییز خود را از دست داده و از تشخیص حسن و قبح رفتارهای خود ناتوان است - مهرنیا و فلاحی، . - 1392 مجنونکسی است که اصولاً دست به حرکات غیر متعارف و غیر عقلانی می زند.
در حقیقت هرگاه اعمال و رفتار کسی در عرف عموم مردم، غیرعادی، غیر قابل کنترل و بی اختیار باشد، او را دیوانه خطاب می کنند. در اصطلاح، مجنون کسی است که فاقد تشخیص ضرر و حسن و قبح است - جعفری لنگرودی، . - 1376 در علم روان شناسی جنون، طیف مشخص و دقیقی ندارد و ممکن است بسیاری از اختلالات روانی در شرایط خاص، جنون تلقی شده یا آثار مشابه به آن را داشته باشد.
بیشتر روان شناسان جنون را معادل سایکوز؛ نوعی اختلال روانی وخیم؛ می دانند که به واسطه آن جریان فکر، اندیشه، رفتار، کردار، احساس و اعمال در شخص، از مسیر عادی و صحیح منحرف می گردد - یعقوبی، - 1390 به اختلالات روانی در اصطلاح روان پزشکی، روان پریشی گویند. بیماران روان پریش؛ قوای عقلی خود را از دست داده و از قید اوامر وجدان اخلاقی آزاد است و دچار هذیان های گوناگون شکنجه، آزار، خود بزرگ بینی و بی هویتی می باشند - کی نیا، - 1376
آن سو تر در رویه فقها غالباً فساد یا زوال عقل، معیار تشخیص جنون است در نتیجه مجنون از قوه تمییز و تشخیص بهره ای ندارد. از نظر قضایی نیز جنون حالتی است که مجرم در زمان ارتکاب جرم، اراده کامل بر اعمال خود نداشته یا از نتیجه آن بی اطلاع است. در واقع جنونی که قوه تمییز را زایل و اختیار را سلب نماید، مانع مسئولیت کیفری است - اردبیلی، د - 1387 جنون از لحاظ شرعی و قانونی، دیوانگی در اصطلاح عام و روان پریشی در روانپزشکی تا حدودی همپوشی دارد.
به این ترتیب که همه موارد روان پریشی که در طبقه بندی های روانپزشکی وجود دارد در چارچوب کلی جنون میگنجد اما همه موارد جنون معادل با روان پریشی نیست. مفهوم روان پریشی، دقیق مشخص و دارای ضابطه است در حالیکه مفهوم دیوانگی با جنون گسترده و مبهم است و هر نوع عمل نابخردانه و ابلهانه ای را شامل می شود - محمودی و همکاران، . - 1393 به هر تقدیر علی رغم ارائه تعاریف متفاوت از جنون توسط حقوق دانان، فقها و روان پزشکان، در هیچ جای قوانین کنونی ایران از جنون تعریفی مشاهده نمی شود - زراعت، .1380 -
