بخشی از مقاله
چکیده
داستان لیلی ومجنون داستانی است عربی،و لیلی و مجنون قیس دو شخصیتی هستند که در قرن اول هجری یعنی در عصر اموی می زیسته - اند بن مُلَوﱠح»مجنون«یکی از عاشقان عذری در زمان خویش است.داستان این دو عاشق دلداده در زبان عربی در حیطه تاریخ باقی ماندوهیچ کدام از شعرای عرب این داستان را وارد حیطه ادبیات نساختند. تااینکه درقرن ششم یکی از شعرای نامدار ادبیات پارسی یعنی حکیم نظامی گنجوی یه درخواست اخستان بن منوچهر ،حاکم شروان این داستان را از حیطه تاریخی خارج ساخته ووارد حیطه ادبیات نمود و در قالب مثنوی و در بیش از 4500بیت به نظم درآورد.
وبعد از آن داستان لیلی و مجنون در ادبیات فارسی رواج و رونق بسیاری یافت به طوریکه شعراء و ادبای پارسی بیش از شعراء و ادبای تازی به این موضوع پرداختند و یا نام آن دو را دراشعارشان و یا متونشان ذکر کردندکه در این مقاله مجال پرداختن به آن نیست و فقط منظومه نظامی و تاثیر اصل داستان عربی بر منظومه وی مورد بررسی قرار می گیرد.باید پذیرفت که نظامی در نظم این داستان پر سوز و گداز عاشقانه،کتب و منابع عربی را که این داستان در آنها مذکور است را در دسترس داشته و مورد مطالعه قرار داده است.
منظومه او باید متأثﱢر از اصل عربی این داستان باشدهرچند که نظامی با استادی و هنر مندی شاعرانه خویش به این داستان که در محیط جغرافیایی و نیز اعتقادی خشک آن زمان عرب ظهور یافته را آب و رنگی دیگر بخشیده و در واقع باید گفت که طرحی نو در انداخته است تا هم توانایی خویش و هم قدرت مسحور کننده ادبیات پارسی را به رخ بکشد.در این مقاله،نخست به بررسی وجوه و جلوه های تأثیر اصل عربی داستان بر منظومه نظامی پرداخته می شود و سپس وجوه افتراق ویا ویژگیهای فارسی منظومه مورد بررسی قرار می گیرد.
کلید واژه: لیلی و مجنون-ادبیات تطبیقی-تأثیرو تأثّر-نظامی گنجوی
مقدمه
جلوه های تأثیر داستان عربی بر منظومه نظامی:وجوه و جلوه های این تأثیر را باید از چند جهت مورد بررسی قرار داد: شکل کلی داستان:نظامی در نظم این داستان از چارچوب قصه عربی خارج نشده و در به تصویر کشیدن صحنه ها و مناظر آن تا حد بسیار زیادی به اصل آن مقید و پایبند مانده است که چارچوب کلی داستان عبارتست ار: عاشق شدن قیس و لیلی به هم و رشد و گسترش یافتن عشق پاک و عذری در بین آنها،سرزبان افتادن و مطرح شدن داستان عشق و عاشقی آن دو در بین مردم ،پنهان ماندن لیلی از دیدگان قیس، رفتن پدر قیس به خواستگاری لیلی و نپذیرفتن پدر لیلی و آوارگی و سرگردانی قیس در کوه ها و بیابان ها، بردن مجنون به کعبه،...برخورد نوفل با مجنون ووساطت او نزدپدر لیلی،ازدواج لیلی ،مرگ لیلی و در نهایت مرگ مجنون.
ویژگیهای محیط عرب و عادات و رسوم آن زمان اعراب:نظامی در سرودن منظومه خودبسیاری از جلوه ها ومظاهر محیط عربی آن زمان را گرفته و از آنها استفاده کرده است. ازجمله این مظاهر و جلوه ها:آوارگی مجنون در کوه ها و بیابانها وزندگی کردنش به دور از مردم و انس گرفتنش با حیوانات وحشی،صحبت کردن لیلی با مجنون از درون خیمه و خرگاه،ایستادن مجنون بر خرابه ها و ویرانه ها وبه یاد آوردن روزهای خوش و شیرین گذشته را که با معشوقه اش سپری کرده است.
به دیدن لیلی آمدن مجنون در جایی که نخلهای بلند و پر ثمر داردو...که همه این مناظر و جلوه هایعنی زندگی در بیابان،ظاهر نشدن زن در برابر مرد،وقوف براطلال و ویرانه هاو... از ویژگیهای خاص محیط آن زمان عرب است.همچنین برخی از عادات و رسوم عرب مانند تفاؤل و تشاؤم در منظومه نظامی به چشم می خوردمثلاً عرب هنگامی که کلاغی را می بیند و صدای آن را می شنود آن را به فال نیک می گیرد. و مجنون در داستان نظامی هنگامی که کلاغی را می بیند و فریادش را می شنود ، با امید به اینکه سخن او را به یارش برساند با او هم نوا و همکلام می شود.
عشق پاک و عذری:همانطور که قبلاً ذکر شد مجنون از جمله عاشقان عذری بود که به عشق پاک و عفیف معتقد بوده اند و عشقشان از اهداف حسّی و جسمی به دور و فراتر از آن بوده است، نظامی نیز در نظم این داستان متأث ر از این عشق پاک است که این نوع عشق با ویژگیهای خاص خود از دیگر انواع عشق متمایز می شود.
