بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی - متن، پژوهش ها و تصاویر - از منظر فعال و غیرفعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394 بود. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه ی ششم ابتدایی بود. بژوهش هایی از کتاب به عنوان نمونه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات،سیاهه ی تخلیل مبتنی بر روش ویلیام رومی است که براساس مبانی نظری تئوریی و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تأیید.شد.
واحد مطالعه درس های مندرج در کتاب و واحد تجزیه و تحلیل، متن، پژوهش ها و تصاویر کتاب است کی بر اساس مقوله های فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آن ها مشخص شد.نتایج به دست آمده نشان می دهد که متن کتاب علوم تجربی با ضریب درگیر 0.97 ، متنی فعال است. از نظر ویلیام رومی این کتاب به صورت فعال ارائی شده است. زیرا فعالیت زیادی می طلبد در حالی کی به اطلاعات کافی و شرایط فراگیر توجه نمی شود.در این کتاب به دلیل نداشتن سؤال های پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی تعداد پرسش ها بوده در نتیجه تحلیل نشده اند. اما تصاویر کتاب با ضریب درگیری 0 / 75 نشان دهنده ی فعال و پویا بودن تصاویر است و زمینه را برای فعالیت فراهم می کند. بنابراین، تصاویر کتاب علوم تجربی پایه ی ششم ابتدایی سال چاپ 1393 به روش فعال و متن کتاب هم به روش فعال تدوین شده اند.
مقدمه ای بر روش تحلیل محتوا: از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد
روش تحلیل محتوا بی بررسی محتوای آشکار پیام های موجود در یک متن می پردازد. در این روش محتوای آشکار و پیام ها به طور نظام دار و کمّی توصیف می شود. از این رو این روش را می توان روش تبدیل داده های کیفی به داده های کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ دادن به سؤال هایی درباره محتوای یک پیام است. به طور مشخص محقق با تحلیل پیام ها می تواند به موارد زیر پاسخ دهد:
1. ویژگی های شخصیت های نامبرده در متن پیام
2 . پیشین ه پیام . 3 اثرهای پیام بر مخاطبان
موم ترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگی های یک پیام است. دومین کاربرد این روش، استنباط درباره فرستندگان پیام و دلایل یا پیش آیندهای پیام است. تحلیل محتوا برای استنباط جنبه های فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نیز به کار می رود. استفاده از تحلیل محتوا به عنوان یک تکنیک تحقیقی، از اوایل قرن حاضر شروع شد و تاکنون تحولات زیادی را شاهد بوده است. این روش در پژوهش های علوم رفتاری به ویژه روان شناسی و علوم تربیتی برای بررسی های مربوط به محتوای کتاب های درسی به کار برده می شود. گذشته از این، محققان در زمینه ی تاریخ نیز با کاربرد آن، می کوشند اصالت متون کونی را کی مورد استفاده قرار می دهند بررسی کنند؛ همچنان کی از این روش برای کشف پیام اصلی متون کهن بهره می جویند.
تحلیل محتوا چیست؟
فن پژوهش عینی، اصولا و احتمالا کمی در محتوا به منظور تفسیر آن را تحلیل محتوا می گویند. تفکر بنیادی تحلیل محتواعبارت است از قرار دادن اجزای یک متن - کلمات، جملات، پاراگراف ها و امثالهم بر حسب واحد هایی کی انتخاب می شوند - درمقولاتی کی از پیش تعیین شده اند البته تخلیل مختوا تنوا مخدود بی متن و نوستی نمی شود، بلکه می تواند شامل سایر مطالب ازجمله تصاویر، نقشه ها و نقاشی هاو نمودارها نیز باشد.تحلیل محتوا از نظر بارکوز :
وی معتقد است که تحلیل محتوا عبارت است از تحلیل علمی، جامع، دقیق و منظم پیام های ارتباطی است.مراحل اصلی تحلیل محتوا عبارتند از: تعیین هدف، نمونه گیری، رمز گذاری و مقوله بندی طبقه بندی مقوله ها، ارزیابی عینی طبقه ها.درباره هدف روش تحلیل محتوای ویلیام رومی می توان گفت که هدف آن بررسی این موضوع است که آیا کتاب و یا محتوای مورد نظر، دانش آموزان را به طور فعال با آموزش یادگیری درگیر می نماید؟ به عبارت دیگر هدف این است که بسنجیم آیا کتاب به شیوه فعالی ارائه و تدوین و تنظیم شده است یا خیر؟
درباره نمونه گیری نیز همانند سایر روش های دیگر پژوهش، اگر جامعه آماری وسیع باشد می توان دست به نمونه گیری زد و چنانچه جامعه آماری مورد نظر وسعت چندانی نداشته باشد، می توان از تمام جامعه به عنوان نمونه استفاده کرد .در مرحله سوم محتوا کد گذاری و مقوله بندی می شود که ویلیام رومی برای تحلیل محتوای کتابهای درسی ابتدا محتوا را به سه قسمت متن کتاب درسی، تصاویر، سوالات تقسیم می کند و سپس برای هر قسمت مقوله هایی را تعریف می کند.درباره قسمت اول، یعنی متن کتاب درسی، ده مقوله تعریف می کند.
در ارتباط با قسمت دوم یعنی تصاویر چهارمقوله، و در مورد قسمت سوم سوالات چهار مقوله کد گذاری می شود. مهم ترین اصل در مقوله بندی این است که تحلیل گر از یک سو بایستی متغیرهایی را که با آن سر و کار دارد به وضوح تعریف نماید و از سوی دیگر باید شاخص هایی که اطلاعات محتوا بر اساس آن در مقوله قرار می گیرند تعریف کند به عبارت دیگر مقوله ها بایستی منعکس کننده هدف پژوهش باشند.درباره روش ویلیام رومی می توان اظهار داشت که این اصل تا حد زیادی مراعات شده است و مقوله ها منعکس کننده هدف پژوهش هستند برای اثبات آن می توان مثالی از مقوله های آورده شده در روش وی را ذکر نمود:
در قسمت تصاویر اگر به مقوله b توجه شود: - - از فراگیر خواسته شده که با استفاده از مفروضات داده شده فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد. - - ملاحظه می شود که در این مقوله تحرک و فعالیت و انجام کار برای فراگیر مطرح است این مقوله را ویلیام رومی جزء مقوله های فعال آورده است با دقت در این مقوله مشخص می شود که با هدف پژوهش که سنجش ارائه محتوای فعال است کاملا هماهنگی دارد. این اصل درباره سایر مقوله ها مطرح است و می توان آن را به سایر مقوله ها تعمیم داد. در مرحله چهارم طبقه بندی مقوله ها، ویلیام رومی، مقوله را به سه طبقه تقسیم می نماید،
طبقه فعال، طبقه غیر فعال، طبقه مقوله های خنثی. - در طبقه های فعال، دانش آموز با فعالیت های علمی و بطور کلی با یادگیری و آموزش درگیر است و چون مستلزم فعالیت فراگیر است و یادگیری فعال را ارائه می دهند به آنها مقوله های فعال گفته می شود.- در طبقه ها غیر فعال دانش آموز مشغول فعالیت های علمی به معنی واقعی نمی باشد و کتاب هایی که روی این مقوله ها تاکید نمایند کتاب های غیر پژوهشی خواهند بود.- مقوله های خنثی مقوله هایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل کمی کتب و متون درسی ایفا نمی کند و بنابراین در ارزشیابی می توان از آنها صرف نظر نمود. اکنون جا دارد که روش ارائه شده توسط ویلیام رومی را که عینا برگرفته از کتاب - - تکنیک های پژوهش در آموزش علوم - - اوست آورده شود:
ارزشیابی متن درس
.1 به طور تصادفی ده صفحه یا صفحات بیشتری از قسمت های گوناگون یک کتاب را انتخاب کرده و علامت گذاری نمایند.
.2 در هر یک از صفحات انتخابی، 25 جمله یا بیشتر را مطالعه نموده و هر کدام را در یکی از مقوله های زیر قرار دهید. این جملات شامل عناوین، شرح زیر تصاویر و پیشگفتار و یا مقدمه های فصول نمی شود.
- a بیان حقیقت: بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است.
مثال: در هوا دو عنصر نیتروژن و اکسیژن به مقدار زیاد و دو ماده مرکب دی اکسید کربن و بخار آب به مقدار کم با هم مخلوط شده اند.
- b بیان نتایج یا اصول کلی - تعمیم ها - : منظور از بیان نتایج یا اصول کلی عبارتست از نظرات ارائه شده توسط نویسندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات و موضوعات مختلف.
مثال : شاید بهترین کمکی که می توانید به دستگاه گوارش خود بکنید این است که خود را شاد نگه دارید
- c تعاریف: منظور جملات یا جمله ای است که برای توصیف و تشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.
مثال: هیجان عبارتست از یک واکنش کلی و شدید ارگانیزم به یک موقعیت غیر منتظره، همراه با یک حالت عاطفی خوشایند و یا ناخوشایند.
- d سوالاتی که در متن مطرح شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است.
مثال: همه مواد آلی که در بدن موجودات زنده یافت می شوند، دارای کربن هستند، این کربن از کجا می آید؟
- e سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید.
مثال: چه عاملی انگیزه یا سائق تشنگی را ایجاد می کند؟ و نیز به نظر شما در افراد دارای گروه خونی AB نیروی ژن A بیشتر است یا نیروی ژن B ؟ چرا؟
- f از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.
- g از دانش آموز خواسته شده که آزمایشی را انجام داده و نتایج حاصل از آن را تحلیل نماید و یا اینکه مسائل عنوان شده را حل کند:
مثال: - - آزمایش 4 را انجام دهید تا دریابید که چگونه با مواد حل نشدنی در آب می توان یک محلول ساخت - - .
- h سوالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله نویسنده کتاب در متن نیامده است.
مثال: چون هورمونها به همراه خون منتقل می شوند، قاعدتا باید انتظار داشت که به همه جای بدن برسند، در این صورت، چگونه هدف خود را شناسایی می کنند؟
- i از دانش آموز خواسته شده است که تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهدو بطور کلی جملاتی که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد در این مقوله جای می گیرد .
- j سوالات مربوط به معانی بیان.
از مقوله های ده گانه فوق، مقوله های a و b و c و d جزء مقوله های غیر فعال به حساب می آیند و مقوله های e و f و g و h جزء مقوله های فعال قلمداد می گردند. دو مقوله آخر یعنی i و j از مقوله های خنثی هستند که نقش مهمی در ارزیابی کتاب ندارند و بنابراین می توان از آنها در امر ارزشیابی و تحلیل، چشم پوشید و صرفنظر کرد. به منظور محاسبه ضریب درگیری دانش آموز با متن و یا به منظور سنجش سطح فعالیت فراگیر می توان مجموع مقوله های فعال را بر مجموع مقوله های غیر فعال تقسیم نمود:
ضریب درگیری دانش آموز با متن= مجموع مقوله های فعال تقسیم برمجموع مقوله های غیر فعال ارزشیابی تصاویر و اشکال
- 1 ده شکل را به طور تصادفی انتخاب نمایید.
- 2 هر کدام از این تصاویر را تحلیل نموده و در یکی از مقوله های زیر جای دهید:
.a تصویری که از آن فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.
.b تصویری که از دانش آموز می خواهد تا با استفاده از موضوعات داده شده فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد.
.c تصویری که برای تشریح شیوه جمع آوری وسایل یک آزمایش آمده است.
.d تصویری که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد. از مقوله های چهارگانه فوق، مقوله a ، غیر فعال وb مقوله فعال قلمداد می شود و مقوله های c و d مقوله های خنثی هستند. برای محاسبه ضریب درگیری، در اینجا نیز مقوله فعال بخش بر مقوله غیر فعال می شود. ضریب در گیری دانش آموز با تصویر= مقوله های فعال تقسیم بر غیر فعال ارزشیابی سوالات
- 1 ده سوال را به طور تصادفی از ده فصل انتخاب نمایید.
- 2 هر یک از سوالات انتخابی را در یکی از مقوله های زیر جای دهید.
- a سوالی که جواب آن را مستقیم در کتاب می توان یافت.
- b سوالی که جواب آن را مربوط به نقل تعاریف است.
- c سوالی که برای پاسخ آن به دانش آموز باید از آموخته های خود در درس جدید برای نتیجه گیری در مورد مسایل جدید استفاده کند.
- d سوالی که در آن از دانش آموز خواسته شده مساله بخصوصی را حل نماید.
باسمه تعالی تکنیک ویلیام رومی در تحلیل محتوای کتب درسی
جدول پایش ، سنجش و ارزشیابی متن درس کتاب درسی مورد تحلیل:
علوم ششم ابتدایی
در طبقه بندی فوق مقوله های a و b در زمره مقوله های غیر فعال و مقوله های c و d در زمره مقوله های فعال بخش بر مقوله های غیر فعال گردد: ضریب درگیری دانش آموز با سؤالات = مجموع مقوله های فعال تقسیم بر غیر فعال تفسیر نتایج در روش تحلیل محتوای ویلیام رومی در نهایت بعد از اینکه ضریب درگیری - شاخص درگیری - دانش آموز با محتوا - متن، تصاویر، پرسش ها - مشخص گردید، نوبت تفسیر نتایج فرا می رسد. ضریب درگیری دانش آموز با محتوا عددی است که نشان دهنده میزان فعال بودن محتوا است.
دامنه این عدد بدست آمده ممکن است از صفر تا بی نهایت باشد، اما به نظر ویلیام رومی زمانی یک کتاب درسی، فعال است که ضریب درگیری - شاخص درگیری - آن بین 0/4 تا1/5 باشد: 0/4 ضریب درگیری 1/5 ضریب درگیری کمتر از 0/4 بیانگر این است که کتاب فقط به ارائه اطلاعات علمی می پردازد و از فراگیران می خواهد تا در پی حفظ کردن مطالب علمی ارائه شده باشند. چنین کتابی در زمره کتاب های غیر پژوهشی به حساب می آید که در آن دانش آموز هیچگونه نقش فعالی را در امر یادگیری به عهده ندارد و به او و به ذهن او به عنوان یک سیستم بانکی نگریسته می شود که همیشه در پی حفظ و نگهداری و بایگانی مطالب است. پائولو فریره از طرف دیگر ضریب درگیری بزرگتر از 1/5 نمایانگر کتابی است که در مورد هر جمله، تصویر، یا سوال آن، از دانش آموز می خواهد تا به نوعی تجزیه و تحلیل انجام دهد و به فعالیت بپردازد.
چنین کتاب هایی مفروضات و اطلاعات علمی کافی را در اختیار فراگیران قرار نمی دهد و فقط از دانش آموزان می خواهند تا به گونه ای، فعالیتی را انجام دهند . از نظر ویلیام رومی این کتاب ها نیز به صورت غیر فعال ارائه شده است. زیرا فعالیت زیادی می طلبد در حالی که به اطلاعات کافی و شرایط فراگیر توجه نمی شود . بنابراین به عقیده ویلیام رومی کتابی مناسب است و به صورت فعال ارائه شده است که شاخص درگیری دانش آموز با محتوای آن کتاب بزرگتر از 0/4 و کوچکتر از 1/5 باشد. به عبارت دیگر هر کتاب که به صورت فعال ارائه می شود باید حداقل %30 و حداکثر %70 مطالب و موضوعات علمی را ارائه دهد، در غیر اینصورت محتوای کتاب غیر فعال خواهد بود. در نتیجه محتوای برنامه درسی می بایست به گونه ای طراحی و ارائه شود که دانش آموزان را نسبت به یادگیری برانگیزد و زمینه اکتشاف و پژوهش و عمل فعالانه آنان را فراهم سازد.
