بخشی از مقاله
چکیده
با عنایت به اینکه تألیف کتاب های درسی باید به شیوه ای تنظیم و سازماندهی شود که به جای انتقال دانش و معلومات به ذهن دانش آموزان، آنها را در جریان یادگیری فعال کند ، در پژوهش حاضر درصدد آن هستیم که محتوای کتاب علوم تجربی پایه دوم ابتدایی را به روش تعیین ضریب درگیری ویلیام رومی تحلیل نماییم . در طی این تحقیق صورت گرفته سه مولفه ی متن، تصاویر و فعالیت در کتاب علوم تجربی دوم دبستان مورد بررسی قرار گرفته و در نتیجه این چنین بدست آمده است که فعالیت های کتاب علوم تجربی دوم ابتدایی و تصاویر آن غیرفعال بوده و متن درس این کتاب فعال می باشد که با توجه به ویژگیهای ذهنی و توانایی های یادگیری دانش آموزان در این پایه ، فعالیتها و تصاویر این کتاب درسی نیازمند بازنگری اساسی می باشند.
مقدمه
کتاب درسی علوم تجربی پایه دوم ابتدایی یکی از مواد درسی رسمی مورد تدریس در این پایه می باشد کتاب سال ما قبل این پایه، علوم تجربی پایه ی اول دارای 14 درس است که طی آن مفاهیم - زنگ علوم، سلام، به من نگاه کن!، سالم باش، شاداب باش، دنیای جانوران، دنیای گیاهان و .... - به دانش آموزان به عنوان پیش آموخته آموزش داده شده است به همین دلیل در کتاب علوم دوم دبستان به دنبال ارائه ی مطالب - زنگ علوم، هوی سالم، آب سالم، زندگی ما و گردش زمین 1 و 2، پیام رمز را پیدا کن و ... - به دانش آموز هستیم.
در تدریس این کتاب به دانش آموزان متوجه خواهیم شد که دانش آموزان ارتباط لازم را با تصاویر و فعالیت های کتاب درسی علوم تجربی دوم ابتدایی پیدا نمی کنند و در انجام فعالیت های این درس دچار مشکل و ضعف می شوند. به همین منظور بر آن شدم تا برای رفع مشکلات موجود در کتاب درسی علوم تجربی پایه دوم ابتدایی، با استفاده از روش تعیین ضریب درگیری ویلیام رومی محتوای کتاب را تحلیل نموده و برای مشکلات موجود در این کتاب درسی ، راهکارهایی پیدا کنیم.
روش تحلیل محتوا
روش تحلیل محتوا به بررسی محتوای آشکار پیامهای موجود در یک متن میپردازد. در این روش محتوای آشکار و پیامها بهطور نظامدار و کمّی توصیف میشود. از اینرو این روش را میتوان روش تبدیل دادههای کیفی به دادههای کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ دادن به سؤالهایی درباره محتوای یک پیام است. بهطور مشخص محقق با تحلیل پیامها میتواند به موارد زیر پاسخ دهد:
1. ویژگیهای شخصیتهای نامبرده در متن - پیام -
2. پیشینه پیام
.3 اثرهای پیام بر مخاطبان مهمترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگیهای یک پیام است.
دومین کاربرد این روش، استنباط درباره فرستندگان پیام و دلایل یا پیش آیندهای پیام است. تحلیل محتوا برای استنباط جنبههای فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نیز بهکار میرود. استفاده از تحلیل محتوا بهعنوان یک تکنیک تحقیقی، از اوایل قرن حاضر شروع شد و تاکنون تحولات زیادی را شاهد بوده است. این روش در پژوهشهای علوم رفتاری بهویژه روانشناسی و علوم تربیتی برای بررسیهای مربوط به محتوای کتابهای درسی بهکار برده میشود. گذشته از این، محققان در زمینه تاریخ نیز با کاربرد آن، میکوشند اصالت متون کهنی را که مورد استفاده قرار میدهند بررسی کنند؛ همچنان که از این روش برای کشف پیام اصلی متون کهن بهره میجویند.
اهمیت موضوع مسئله
فن پژوهش عینی، اصولی و احتمالا کمی در محتوا به منظور تفسیر آن را تحلیل محتوا می گویند. تفکر بنیادی تحلیل محتوا عبارتست از قرار دادن اجزای یک متن - کلمات، جملات، پاراگراف ها و امثالهم بر حسب واحد هایی که انتخاب می شوند - در مقولاتی که از پیش تعیین شده اند البته تحلیل محتوا تنها محدود به متن و نوشته نمی شود، بلکه می تواند شامل سایر مطالب از جمله تصاویر، نقشه ها و نقاشی هاو نمودارها نیز باشد.
تحلیل محتوا از نظر بارکوز : وی معتقد است که تحلیل محتوا عبارتست از تحلیل علمی، جامع، دقیق و منظم پیام های ارتباطی است. یافتن نسبت بین اهداف و محتوا به منظور بهبود محتوای موجود، علت اصلی تحلیل محتوا خواهد بود اما موضوع به همین جا ختم نمی شود چنانچه در تعاریف مختلف از محتوا نیز مشاهده شد. محتوا دارای عناصر متعدد و پیچیده ای است ضمن آنکه جنبه های مختلفی را نیز در بر دارد. از این رو یکی از دلایل تحلیل محتوا تشخیص این عناصر و آن جنبه هاست. مسلما در صورتی که اجزای مختلف محتوا شناخته شده و دسته بندی گردد درک آن ساده تر و انتقال آن مقدورتر خواهد بود.
تحلیل محتوا به روش ویلیام رومی
این روش از نوع تجزیه و تحلیل کمّی است. که در آن میزان یادگیری دانش آموزان در فرایند یادگیری را ارزیابی می کنند.هرچنداین روش همه ی ابعاد را در بر نمی گیرد، اما یکی از بهترین تکنیک های موجود برای تعیین فعال سازی دانش آموزان است.
برنامه ومحتوای کتاب درسی یکی از عناصر مهم نظام آموزش و پرورش است و در تحقق اهداف آموزش وپرورش نقش اساسی دارد.پس نیاز است تا محتوای کتب درسی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند تا با باز نگری و تجدید نظر و اصلاح برنامه ومحتوا ی کتب درسی زمینه رشد وپیشرفت تحصیلی را فراهم اورد .
اما یکی از مهمترین برنامه های درسی در مدارس ابتدایی آموزش علوم است . در این برنامه ی درسی که به اسامی مختلفی مانند آموزش علوم ت جربی،ارتباط با طبیعت ،آموزش پایداری و محیط زیست ،ارتباط با اجسام و امثال آن در نظر گرفته میشود،تجربه مستقیم دانش آموز در ارتباط با این آموزش در اولویت اهداف ارایه ی برنامه ی درسی قرار دارد .
با توجه به اینکه علوم تجربی یکی از دروس پایه در ابتدایی میباشد و با توجه به پیشرفت های روز که همه روزه در مورد این درس انجام میگیرد نیاز به تحلیل و بررسی برای تغییر وتحول در کتاب های این برنامه ی درسی احساس می شود.
از این رو در این نوشتار سعی شده است تا با بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی چاپ1394با استفاده از روش ویلیام رومی میزان فعال و غیر فعال بودن متن وتصاویر این کتاب بررسی شود و ضریب در گیری هر مقوله بیان شود.
این تحقیق به روش تحلیل محتوا و با استفاده از تکنیک ویلیام رومی انجام شده است. برای بدست آوردن جامعه ی آماری و آمار گیری از کتاب علوم تجربی پایه ی اول ابتدایی در این تحقیق به ترتیب زیر عمل شده است :
-1ابتدا با استفاده از کتاب علوم تجربی اول دبستان تعداد کلی متن،تصاویر وپرسش ها را به دست آوردیم،که پس از انجام این کار تعداد متن 580عدد،تعداد تصاویر 312عدد و تعداد پرسش ها به دلیل نبودن سوالات پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی صفر عدد مشخص گردید.
-2پس از بدست آوردن تعداد کلی متن ،تصاویر و پرسش ها برای سرعت بخشیدن به کار از جدول مورگان استفاده شد پس از استفاده از جدول مورگان تعداد متن ،تصاویر به ترتیب 225و175تعداد مقوله استخراج گردید.
-3در این مرحله از تحقیق به دلیل اینکه تحلیل بهترین و دقیق ترین نتیجه دا را باشد داده ها و مقوله های مورد نظر را به صورت تصافی پیدا کردیم وسپس تحلیل کردیم.
پس از اینکه مقوله های خود را به صورت تصادفی پیدا کردیم شروع به کد گذاری کردیم به این ترتیب که مقلو هایمان - متن و تصاویر - را به فعال ،غیر فعال وخنثی تقسیم کردیم .پس از این کاربا استفاده از فرمول ویلیام رومی میزان درگیری دانش آموزان با هر مقوله را که نشان دهنده ی فعال بودن و یا نبودن آن مقوله است را پیدا کردیم.ودر آخر از جول فرا وانی مقوله های فعال وغیر فعال و همچنیخن نمودار های در صدی به محاسبه ی ضریب در گیری متن و تصاویر استفاده کردیم.
جامعه آماری
هدف ویلیام رومی این است که آیا کتاب ویا محتوای مورد نظر ما دانشآموزان را با فعالیت های آموزشی ویادگیری مشغول ودرگیر میکند یا نه.ویلیام رومی محتوای هر کتاب را به سه مقوله ی متن ،تصاویر و پرسش تقسیم کرده است که هر یک از این مقوله ها برای اینکه مورد تحلیل و بررسی دقیقتر قرار گیرند خو دارای قسمت های مختلفی میشوند به این ترتیب که متن خود دارای 10قسمت ،تصاویر 4قسمت و پرسش ها دارای4 قسمت،با توضیحات مختص به خود هستند که در ادامه ی تحقیق و در جای خود به آنها خواهیم پرداخت. نکته ی دیگر که در جای خود بسیار مهم است این است که محقق برای تحلیل یک محتوا ابتدا باید مقوله های متن ،تصاویر وپرسش ها را به درستی تشخیص دهد واز ان مهمتر این است که با توجه به اطلاعات هر کدام از این مقوله ها فعال ،غیر فعال وخنثی بودن هر مقوله را شناسایی کند.
مقوله ها به سه قسمت فعال ،غیر فعال وخنثی تقسیم می شوند:
-1مقوله های فعال :این نوع مقوله ها دانش آموزان را به فعالیت یاد دهی- یا دگیری و تحقیق وپژوهش دعوت میکنند.
-2مقوله های غیر فعال:در این نوع مقوله ها دانش آموزان به معنای واقعی مشغول به فعالیت های علمی-پژوهشی نمیشود.
-3مقوله های خنثی :مقوله هایی هستند که که در ارزشیابی و همچنین تحلیل محتوا نقش مهمی ندارند واز آنها در ارزشیابی وتحلیل محتوا چشم پوشی میشود.
*نکته :در کتاب علوم تجربی سال اول ابتدایی تعداد پرسش ها به دلیل نداشتن سولات پایان فصل وبا توجه به روش ویلیام رومی صفر میباشد در نتیجه در این تحلیل مورد بررسی قرار نگرفته اند و تمامی پرسش ها ی داخل متن در قالب متن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند.
معیار توصیفی
ضریب درگیری : از نظر رومی ، عددی که از تقسیم مقوله های فعال به غیر فعال برای هر جزء کتاب بدست می آید. برای تحلیل محتوا می توان تمام صفحات و یا بخشی از آن را مورد ارزیابی قرار داد.
در این تحقیق قسمت های انتخاب شده بر اساس دو مقوله ی فعال وغیر فعال مورد تحلیل قرار گرفت ملاک تشخیص مقوله ها ی فعال وغیر فعال تقسیم بندی ویلیام رو می است که در ادامه با آنها آشنا می شویم .
از تقسیم تعداد کل مقوله های فعال بر تعداد کل مقوله های غیر فعال ضریب درگیری بدست می اید در صورتیکه ضریب در گیری بدست آمده بین0,4تا1,5باشد محتوای کتاب فعال در صورتیکه ضریب در گیری کمتر از 0,4باشد آن را غیر فعال وغیر پویا مینامیم
.به بیانی دیگر اگر کتاب درسی حداقل %30وحداکثر%70به ارائه ی مطالب بپردازد فال وپویا ودر غیر این صورت غیر فعال وغیر پویاست.
مقوله های غیر فعال /مقوله های فعال=فرمول *نکته:همان طور که گفته شد مقوله های خنثی در ارزشیابی تحلیل محتوا بی اثرند. تشخیص عناصر هر طبقه :
- a بیان حقیقت: بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است.
مثال: در هوا دو عنصر نیتروژن و اکسیژن به مقدار زیاد و دو ماده مرکب دی اکسید کربن و بخار آب به مقدار کم با هم مخلوط شده اند.
