بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم سوم ابتدایی - متن، پرسشها و تصاویر - از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی انجام شده است . یافته های پژوهش با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است . جامعه آماری پژوهش ، کتاب علوم سوم ابتدایی سال 1396 و نمونه 70 صفحه از این کتاب است .
نتایج به طور کلی نشان داده اند که تدوین و تالیف کتابهای درسی باید به شیوه ای سازماندهی شود که به جای انتقال دانش و معلومات به ذهن دانش آموزان آنها را در جریان یادگیری فعال کند . یافته های تحقیق نمایان ساخت که ضریب درگیری متن - 43/1 - است که نشان میدهد متن کتاب علوم تجربی سوم ابتدایی از ضریب درگیری مطلوبی برخوردار می باشد که نشانگر ارائه فعال محتوا و درگیری دانش آموزان با فرایند یادگیری و تفکر میباشد همچنین ضریب درگیری تصاویر نیز - - 33/1 تعیین شد که نشان داد تصاویر کتاب ، دانش آموز را در یادگیری به طور کامل درگیر می نماید و در بخش تحلیل پرسشها نیز ضریب درگیری - 42/1 - به دست آمد که نشان میدهد پرسشهای مطرح شده در کتاب از انواع پرسشهای فعال است و با روش ارائه فعال در یادگیری هماهنگ میباشد .
-1 مقدمه :
تحلیل عبارت است از شکستن مطالب به اجزای تشکیل دهنده آن و یافتن روابط بین اجزاء و نحوه سازمان یافتن انها. به عبارت دیگر:توانایی تجزیه کردن یک موضوع به اجزای تشکیل دهنده آن و مشخص کردن ارتباط اجزاء با یکدیگر ، ونیز درک نحوه سازمان یافتن عناصر یک کل و دریافت مبنا و فرض به کار رفته در آن موضوع را « تحلیل» گویند .
محتوا عبارت است از مجموعه مفاهیم ، مهارتها و گرایشهایی که برنامه ریزان آن را انتخاب و سازمان دهی میکنند و تعامل یاددهی یادگیری معلم و شاگرد آن را تولید میکند .
تحلیل محتوا روش مطالعه و تجزیه و تحلیل ارتباط ها به شیوه نظام دار ، عینی و کمی برای اندازه گیری متغیرهاست
چرا محتوا را تحلیل میکنیم؟ یافتن نسبت بین اهداف و محتوا به منظور بهبود محتوای موجود ، علت اصلی تحلیل محتواست. اما موضوع به همین جا ختم نمیشود ، محتوا دارای عناصر متعدد و پیچیده ای است ، ضمن آنکه جنبه های مختلفی را نیز دربر دارد . از این رو یکی از دلایل تحلیل محتوا ، تشخیص این عناصر و آن جنبه هاست . مسلما درصورتیکه اجزای مختلف محتوا شناخته شده و دسته بندی گردد ، درک آن آسانتر و انتقال آن مقدورتر خواهد بود
یادگیری فعال چیست؟ به طور خلاصه یادگیری فعال آن است که دانش آموز در تولید مفهوم مشارکت دارد در مقابل ، یادگیری انفعالی قرار دادن در مقابل مفاهیم آماده و از پیش طرح شده ای است که انتظار میرود که آنها را حفظ کند .در یادگیری فعال موضوع مهم آموختن مطالب همراه با درک و فهم آنهاست این نوع آموختن تنها از راه درگیر شدن مستقیم با مسئله و کسب تجربه های دست اول حاصل میشود اما در یادگیری انفعالی تاکید بر خواندن مطالب و حفظ کردن آنهاست . بخشی از دانش امروز بشر که حاصل مطالعه و جستجوی او در جهت شناخت جهان مادی و نظامها و قوانین آن است ، علوم تجربی نامیده میشود .
بشر برای کشف و شناخت جهان مادی عمدتا از ابزارهای حسی خود استفاده میکند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و تکیه بر آن بسیار ضروری است . دانش اموزی که به مدرسه وارد میشود از یک سو دارای نیروی خداداد کنجکاوی است . نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه و پاسخی برای پرسشهای بیشمار میکشاند و از سوی دیگر این دانش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که دنیای علم و تکنولوژی است آماده شود . برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یادگیری از حالت انفعالی یعنی یادگیری به روش سنتی به حالت یادگیری فعال درآید .
محتوای فعال: منظور از محتوای فعال سازمان دادن به محتوایی است که دانش آموزان را به درگیری با متن ، تصاویر، و سوالات کتاب میکشاند و آنها را به فعالیت و اکتشاف و تفکر ترغیب می نماید
محتوای غیر فعال: به محتوایی اطلاق میگردد که تاکید آن بیشتر بر حافظه پروری است و دانش آموزان نقش فعالی در جریان یادگیری از آن محتوا ایفا نمیکنند.
محتوای خنثی : محتواهایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل کمی کتب و متون درسی ایفا نمیکنند و بنابراین در ارزشیابی میتوان از آنها صرف نظر کرد .
ضریب درگیری : شاخصی است که مبین میزان فعالیت دانش اموزان در فرایند یادگیری از محتوای کتب درسی می باشد . این ضریب از تقسیم مقوله های فعال بر مقوله های غیر فعال به دست می آید
روش ویلیام رومی : تکنیک تجزیه و تحلیل کمی کتب درسی ، قادر است بین مطالب و محتواهایی که به شیوه فعال ارائه شده اند و مطالب و محتواهایی که به شیوه غیر فعال ارائه شده اند فرق نهد و تمایز قائل شود
این روش در پژوهشهای علوم رفتاری بویژه روان شناسی و علوم تربیتی برای بررسی های مربوط به محتوای کتاب درسی به کار گرفته میشود.
-2متن یا بدنه اصلی مقالات
روش پژوهش
مراحل اصلی تحلیل محتوا عبارتند از :
تعیین هدف، نمونه گیری، کد گذاری و مقوله بندی طبقه بندی مقوله ها، ارزیابی عینی طبقه ها؟ هدف بررسی این موضوع است که آیا کتاب و یا محتوای مورد نظر، دانش آموزان را به طور فعال با آموزش یادگیری درگیر می نماید؟ به عبارت دیگر هدف این است که بسنجیم آیا کتاب به شیوه فعالی ارائه و تدوین و تنظیم شده است یا خیر؟ درباره نمونه گیری نیز همانند سایر روش های دیگر پژوهش، اگر جامعه آماری وسیع باشد می توان دست به نمونه گیری زد و چنانچه جامعه آماری مورد نظر وسعت چندانی نداشته باشد، می توان از تمام جامعه به عنوان نمونه استفاده کرد؟ این پژوهش به صورت تحلیل - روش تحلیل محتوا - انجام شد.
جامعه ی آماری این پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی سال94 است، که مؤلفه های متن، پرسش و تصویرهای کتاب مورد تحلیل قرار گرفته است ؟در نتیجه تحلیل مشتمل بر مقوله هایی است که برخی از آنها به متن، پرسشها و تصاویر فعال و برخی مقوله ها به متن، پرسشها و تصاویر غیر فعال مربوط می شوند ؟و هدف از کاربرد این روش در تحلیل محتوا آن است که دریابیم مقوله ها تا چه حدی می تواند یادگیرنده را نسبت به فراگیری »متن « ، درگیر کردن با »تصاویر « و » پرسش ها« جذب نماید و ضریب درگیری دانش آموزان با آن، تا چه حد است؟ در ابتدای کار از103 صفحه کتاب درسی70 صفحه را انتخاب نموده و سپس طبق روش ویلیام رومی به بررسی محتوای آن پرداخته شد؟
-3 یافته هاْ
1. فرضیه اول متن کتاب علوم پایه سوم ابتدایی بیشتر به صورت فعال ارائه شده است؟
2. فرضیه دوم تصاویر ارائه شده در کتاب علوم پایه سوم ابتدایی بیشتر یک موضوع را تشریح می کند؟
3. فرضیه سوم پرسشهای مطرح شده در کتاب علوم پایه سوم بیشتر از نوع پرسشهای فعال می باشد.
1 - 3 - فرضیه اول ارزشیابی متن
.2 هر یک از متن ها انتخابی در یکی از مقوله های زیر جای داده شد؟
- a بیان حقیقت بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است
- b تعاریف منظور جملات یا جمله ای است که برای توصیف و تشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.
- c سوالاتی که در متن مطرح شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است
- d سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید
- e از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.
- f از دانش آموز خواسته شده که آزمایشی را انجام داده و نتایج حاصل از آن را تحلیل نماید و یا اینکه مسائل عنوان شده را حل کند
- g سوالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله نویسنده کتاب در متن نیامده است
