بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی
چکیده:
هدف از تحقیق حاضر بررسی وتحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی با تکنیک ویلیام رومی و فراهم آوردن اطلاعات وارائه پیشنهاداتی به برنامه ریزان به منظوربهبود واصلاح این کتاب بوده است.بر اساس این تحلیل ضریب گیری دانش آموزان در سه مولفه » متن، تصاویر و سوالات« مورد توجه قرار گرفته است . به سبب محدود بودن حجم جامعه نیازی به نمونه گیری نبود و همه محتوای کتاب به عنوان جامعه(نمونه برابر جامعه) انتخاب و مورد تجریه و تحلیل قرار گرفت. روش تحقیق توصیفی و روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمی بوده و برای بررسی داده هاو اطلاعات از روشهای مناسب آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین )و محاسبه ضریب درگیری بر اساس فرمول ویلیام رومی استفاده شدکه نتایج نشان داد متن و تصاویر به ترتیب با ضریب درگیری0/86،0/67به صورت فعال ارائه شده اند. و زمینه اکتشاف و پژوهش و عمل فعالانه آنان را فراهم می سازد. در حالی که سوالات با ضریب درگیری 4 به صورت غیر فعال ارائه شدهاند.
واژه های کلیدی:تحلیل محتوا،علوم تجربی، پایه ششم ابتدایی، ویلیام رومی
مقدمه
آموزش و پرورش یکی از زیرساختهای اصلی هر جامعهای جهت رشد، توسعه و پیشرفت شهروندان محسوب میشود. اگر بپذیریم که علوم در تعیین جایگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک جامعه نقش مؤثری دارد، آنگاه به اهمیت آموزش علوم و نیز لزوم همگانی کردن آن بیشتر پی میبریم. آموزش علوم و فناوری یکی از پایههای اساسی آموزش و پرورش است که تاثیر مستقیم آن در توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و افزایش سرمایه های مادی و معنوی یک جامعه به خوبی مشخص شدهاست. از مهمترین دست آوردهای آموزش علوم در مدارس، تربیت افرادی است که دارای معلومات و آگاهیهای لازم هستند تا بتوانند منطقی فکر کرده و آگاهانه تصمیم بگیرند .(Harlen, 1999) با توجه به اهمیت کتاب های درسی در نظام آموزش و پرورش متمرکز ایران و تأکید بر آموزش پایه مثل خواندن، نوشتن و علوم تجربی در دوره ابتدایی، برنامه ریزی، تدوین، تغییر و به روز آمد کردن کتب یکی از الزامات نظام آموزشی است.به دلیل اهمیت کتب درسی وموفق بودن در روش تدریس باید کتب درسی مورد تحلیل و بازنگری قرار گیرند تا هم با نیازهای فراگیران منطبق باشد و هم با نیازهای جامعه و فلسفه اجتماعی وهنجارهای جامعه همسان باشد و هم اهداف آموزشی را فراهم آورد(شعبانی،.(1382 و روش تحلیل محتوا یکی از پرکاربردترین روش های تحقیق در مطالعات اجتماعی و رفتاری و انسانی است. تحلیل محتواکمک می کند تا مفاهیم،اصول،نگرش ها،باورها و کلیه اجزای مطرح شده دروس کتاب ،بررسی عملی و با اهداف برنامه درسی مقایسه و ارزشیابی شوند(یارمحمدیان،.(1377ویکی از تعاریف اولیه ورایج تحلیل محتوا از برلسون است از نگاه او تحلیل محتوا یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی محتوای کتاب ها و متون برنامه درسی و مقایسه پیام ها و ساختار محتوایی با اهداف برنامه درسی است(معروفی و یوسف زاده، 1388 )روش تحلیل محتوا یکی از پرکاربردترین روش های تحقیق در مطالعات اجتماعی و رفتاری و انسانی است. و روش ویلیام رومی یک روش تحلیل کمی که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد.
از این رو پژوهش حاضر سعی بر این دارد که محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم را به روش ویلیام رومی بررسی نموده که آیا متن، تصاویر و پرسش های کتاب علم تجربی به شیوه فعالی ارائه شده اند؟
پیشینه تحقیق
با توجه به ویژگیهای عصر کنونی که انسان با انفجار اطلاعات و توسعه فناوری مواجه است، نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد برنامههای آموزشی و درسی علوم را به نحوی ساماندهی کند که همه تواناییهای شناختی و شخصیتی دانشآموزان رشد کرده و با بهره گیری از مزایای علوم و فناوری، توانمندیهای لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب نمایند(سعیدی به نقل از هارلن، .(1382 اما شواهد موجود نشان میدهد که اغلب دانشآموزان فاقد این ویژگی هستند و به عبارت دیگر برنامههای آموزشی علوم نتوانسته است روحیه علمی و کاوشگری، آفرینندگی و خلاقیت را در دانشآموزان پرورش دهد (پرویزیان، .(1384 و نتایج آزمون هایی مانند تیمز نیزنشان می دهد عملکرد دانش آموزان ایران در درس علوم تجربی، ریاضی و دروس ابتدایی مناسب نبوده و بیشتر دانش آموزان توانایی پاسخگویی به سؤالات کاربردی ، قضاوتی و ترکیبی را ندارند( مارتین ، (2004 که با نتایج صداقت ( (1376 و سیدی ( (1389 هم خوانی دارد. همچنین قاسمی و جهانی((1388 در ارزیابی اهداف و محتوای علوم تجربی از دیدگاه الگوی آموزش خلاقیت پلسک، نیز ضعیف بودن ضریب درگیریدانش آموزان و کم توجهی به آموزش خلاقیت و مهیا ساختن شرایط برای پرورش خلاقیت در دانش آموزان را نشان داد.در تحقیقی قادری (1379) در تحلیل محتوای علوم پنجم ابتدایی با توجه به اصول برنامه ریزی درسی و میزان انطباق آن با توانایی کودکان10-11 ساله و حج فروش (1380) در بررسی تطبیقی علوم دوره ابتدایی چنین نتیجه گیری شده است که وجود طرح مسائلی درباره پرورش مهارتها، وجود سوالات و فعالیتهایی که دانش آموزان را در مورد موقعیت های مبهم و خلاقیت بر انگیز قرار دهد، وجود سوالات یا فعالیت هایی که یافتن پاسخ و حل آنها مستلزم به کارگیری مراحل کاوشگری، پژوهش و حل مساله، تفکر نقاد و تفکر واگر و پردازش اطلاعات باشد را لازم می داند. وحاکی از غلبه نظری بر عملی و فاصله گرفتن از عملکرد کشف و ابداع است.با توجه به این نتایج ،سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کشور در راستای مصوبات سند تحول راهبردی و اصول همسو سازی برنامه های درسی دوره ابتدایی با برنامه درس ملی، راهبردهایی همچون متناسب سازی کتب درسی من جمله کتب جدید التألیف پایه ششم ابتدایی را به منظور پرورش دانش آموختگان متفکر و پژوهندهارائه نموده است .
روش تحقیق
تحقیق توصیفی و از حیث هدف کاربردی است و روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمی است. در این روش محتوای آشکار و پیام ها به طور نظام دار و کمی توصیف می شود این روش را می توان روش تبدیل داده های کیفی به داده های کمی قلمداد کرد. جامعه آماری ،کتاب درسی علوم تجربی ششم ابتدایی که با حذف مقدمه، 87 صفحه می باشد. به سبب محدود بودن حجم جامعه نیازی به نمونه گیری نبود و همه محتوای کتاب به عنوان جامعه(نمونه برابر جامعه) انتخاب و مورد تجریه و تحلیل قرار گرفت. به روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 10 صفحه برای تحلیل متن ، 10 تصویر برای تصاویر ، 10 سؤال برای تحلیل سؤالات کتاب مورد تحلیل قرار گرفت .ابزار اندازه گیری داده ها در روش ویلیام رومی سیستم مقوله بندی است که به صورت استاندارد وجود دارد.تجزیه و تحلیل بر اساس فرمول ویلیام رومی انجام می شود.ویلیام رومی برای تحلیل محتوای کتابهای درسی ابتدا محتوا را به سه قسمت متن،تصاویرو سوالات تقسیم می کند و سپس برای هر قسمت مقوله هایی را تعریف می کند . از نظر ویلیام رومی زمانی یک کتاب درسی فعال است که ضریب درگیری آن بین 0/4تا1/5 باشد(رومی،.(1968
واحد تحلیل متن : در این نوع تحلیل ، واحد تحلیل متن جملات است جمله واحد معنادار واقعی و کوچک ترین جزءتحلیل محسوب می شود در تحلیل متن ده مقوله وجود دارد که خود به سه قسمت فعال،غیرفعال و خنثی تقسیم می شود که در این تحلیل مقوله های خنثی مورد شمارشقرار نگرفته و به حساب نمی آید .
تعیین ضریب درگیری ذهنی متن:
برای تحلیل متن در هر یک از ده صفحه تعداد 25 جمله را مطالعه نموده و در یکی ازمقوله های زیر قرار داده می شود . اگر جملات صفحه ای به حد نصاب 25 جمله نرسد صفحات بعد نیز مورد تحلیل قرار می گیرند. تا به حد نصاب لازم برسیم این جملات شامل پیشگفتار، عناوین ، شرح زیر تصاویر و یا مقدمه ی فصول نمی شود.
مقوله :aبرای بیان حقیقت
مقوله :bبرای بیان نتایج یا اصول کلی مقوله :cبرای تعاریف
مقوله :dسؤالاتی که در متن مطرح شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله مؤلف داده شده است.
مقوله :eسؤالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آن ها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید.
مقوله :fسؤالاتی که از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.
مقوله :gسؤالاتی که خواسته شده مسائل را حل کنند یا آزمایش انجام شود و نتایج حاصل را تحلیل نمایند.
مقوله :hسؤالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموزان ارائه شده و جواب آنها بلافاصله در متن نیامده است.
مقوله :iبرای جملاتی که در هیچکدام از مقوله های بالا نگنجد.
مقوله :jمربوط به معانی بیان
مقوله های e,f,g,h فعال و مقوله های a,b,c,d غیرفعال و مقوله های i , jخنثی می باشند. که در این تحقیق از مقولههای خنثی چشم پوشی شده است
تعیین ضریب درگیری ذهنی تصاویر:
در تکنیک ویلیام رومی واحد تحلیل می تواند تصاویر باشد که به صورت نقشه،تصاویر و نقاشی در کتاب های درسی آمده وتحلیل آن مبتنی بر میزان استفاده دانش آموزان از تصاویر است.
ده تصویر را به طور تصادفی انتخاب می کنیم هر کدام را در یکی از چهار مقوله زیر جای می دهیم. :aتصویری که از آن فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.
:bتصویری که از دانش آموز می خواهد تا با استفاده از موضوعات داده شده فعالیت یا آزمایش را انجام دهد . :Cتصویری که برای تشریح شیوه ی جمع آوری وسایل یک آزمایش آمده است.
:dتصویری که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد. مقوله a غیر فعال و مقوله b فعال است .
تعیین ضریب درگیری ذهنی سؤالات :
تعداد ده سوال به صورت تصادفی از تمام محتوای کتاب درسی انتخاب و در یکی از چهار مقوله زیر قرار داده می شود(معوفی و یوسف زاده،. (1380
:aبرای سؤالاتی که جواب آنها را مستقیم در کتاب می توان یافت.
:
bبرای سؤالاتی که جواب آنها مربوط به نقل تعاریف است.
:Cبرای سؤالاتی که برای پاسخ دادن به آن دانش آموز باید از آموخته های خود مسائل جدید استفاده کنند.
:dسؤالاتی که از دانش آموز خواسته شده مسأله ی بخصوصی را حل نماید. مقوله a و b غیر فعال و مقوله d و c فعال می باشند.
یافته ها:
-1به چه میزان متن کتاب درسی علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی به شیوه فعالی نوشته شده است؟
چون ضریب درگیری متن با دانش آموز 0/86 می باشد. و این عدد بین 0/4 و 1/5 قرار دارد. لذا محتوای متن این کتاب به صورت فعال ارائهشده است. و دانش آموزان را به فعالیت وادار می سازد.
-2به چه میزان تصاویر کتاب درسی علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی فراگیر را درگیر می کند؟
