بخشی از مقاله
چکیده:
کتابهای درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تعیین محتوا و خطمشی آموزش دارند کانون توجه تمامی دست
اندرکاران آموزش و پرورش میباشند. استفاده از تصویر بهعنوان یک بخش ضروری و مهم در کتابهای درسی مورد توجه می باشد.
هدف این تحقیق تحلیل محتوای تصاویر کتاب علوم تجربی پایهی سوم ابتدایی بر اساس میزان درگیری و فعالیت دانش آموزان در یادگیری است و از روش تحلیل محتوا بهشکل تجزیهوتحلیلکمّی و از تکنیک ویلیام رومی2 استفاده شده است.
در تجزیه و تحلیل اطلاعات از ضریبدرگیری3 با »تصاویر« استفاده شد. ضریب درگیری تصاویر کل کتاب 0/97 بهدست آمد که در حد مطلوب میباشد و بیانگر فعالبودن تصاویر در کل کتاب است. در نتیجه روحیهی پژوهشگری کتاب در تصاویر مطلوب است. اما پیشنهاد میشود در ارائهی تصاویر درسهای اول، سوم، هشتم و یازدهم به دلیل بالا بودن ضریب درگیری و درسهای دوازدهم و چهاردهم به دلیل پایین بودن ضریب درگیری تجدید نظر صورت گیرد.
مقدمه:
آموزش و پرورش نوعی سرمایهگذاری برای توسعهی همهجانبه محسوب میگردد و تعداد قابل توجهی از کودکان تحت آموزشهای رسمی نظام آموزش و پرورش قرار میگیرند، از این رو توجه به عوامل و شرایطی که عملکرد این نظام را بهبود بخشد ضروری است. یکی از این عوامل، برنامهی درسی است، در برنامهی درسی نیز محتوا یکی از عناصر مهم است
در نظامهای آموزشی متمرکز کتاب درسی نقش مهمی در ساختار و فعالیت های روزمره تدریس در کلاس درس ایفا مینماید. یکی از هدفهای مهم آموزش عمومی، پرورش شهروندانی کنجکاو، پرسشگر، جستجوگر است که در حل مسایل روزانهی خود توانا باشند. علوم تجربی باید این مهارت و توانایی را در دانشآموزان ایجاد کند به کمک روش تحلیل محتوا، می توان گرایش های پنهان و آشکار را در متون برنامه تعیین کرد
یکی از مؤلفههای مهم در طراحی کتابهای درسی که پیرامون آن نظریهها و تحقیقات زیادی انجام شده و اعتقاد بر این می باشد که تاثیر زیادی در نحوه آموزش و میزان یادگیری دارد، تصاویرهستند که در بطن کتاب و در کنار متن گنجانده شدهاند.
زبان تصویر برای نشر دانش، مؤثرتر از هر وسیله ارتباطی دیگری است و به انسان امکان میدهد که تجربه کند و تجربیاتش را در شکلی قابل مشاهده مستند سازد. ارتباط تصویری، ارتباطی جهانی و بینالمللی است. چرا که محدودیتهای تحمیل شده توسط زبان، لغتنامه و دستور زبان را ندارد و یک بیسواد هم میتواند مثل شخص تحصیل کردهای آن را بفهمد
استفاده از تصویر بهعنوان یک بخش ضروری و مهم در کتابهای درسی مورد توجه میباشد بهصورتی که میزان تصاویر موجود در کتابهای درسی دورهی ابتدایی، نزدیک به 70 درصد از فضای کل کتاب را در برمیگیرد
تحلیل محتوا یک فن پژوهشی برای توصیف عینی، نظامدار، و کمی ظاهر محتوای رسانه ارتباطی است
این پژوهش به تحلیل تصاویر کتاب علوم تجربی سوم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی می پردازد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا تصاویر کتاب و محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری درگیر میکند؟
پیشینه ی تحقیق:
در زمینهی تحلیل محتوای کتب درسی تا کنون تحقیقات زیادی انجام شده است. در اینجا به نتایج چند مورد که تصاویر کتب علوم تجربی با تکنیک ویلیام رومی مورد تحلیل قرار گرفته اشاره میشود. پوربافرانی - 1375 - دریافت تصاویر کتب علوم تجربی دورهی راهنمایی غیرفعال می باشد.
صداقت - 1375 - به این نتیجه رسید که تصاویر کتاب علوم سال اول ابتدایی به صورت غیرفعالی ارائه شده اند و تصاویر کتاب علوم سال دوم ابتدایی بصورت فعالی ارائه شده اند. فتحی واجارگاه - 1376 - دریافت تصاویر کتب علوم تجربی دورهی ابتدایی به صورت غیرفعال ارائه شدهاند. شاه محمدی - 1381 - دریافت تصاویر کتاب علوم پایه پنجم به اندازه کافی دانشآموزان را با متن درس درگیر نمیکند
سیدی - 1389 - به این نتیجه رسید که کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی از لحاظ تصویر به روش غیرفعال طراحی شده است. سپندی - 1392 - دریافت تصاویر کتاب کار و فناوری درگیری بیش از توان فراگیر را بهدنبال دارد.
عابدپور - 1392 - به این نتیجه رسید که تصاویر کتاب علوم چهارم و پنجم ابتدایی نسبتا فعال طراحی شده اند. فتحی هفشجانی و همکاران - 1393 - دریافت تصاویر کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی غیرفعال هستند. سالاری و همکاران - 1394 - نشان داد که تصاویر علوم پایه پنجم فعال است.
روششناسی تحقیق: این پژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی - روش تحلیل محتوا - انجام شده است. از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری دادهها، کتابخانهای و توصیفی میباشد. جامعه آماری شامل تصاویر کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی سال - 94-95 - است که 14 درس و 112 صفحه دارد. نمونه شامل تمام تصاویر کتاب علوم تجربی پایه سوم میباشد
تحلیل محتوا به روش ویلیام رومی از نوع تجزیه و تحلیلکمّی است که در آن میزان یادگیری دانش آموزان در فرآیند یادگیری را ارزیابی میکنند
ویلیام رومی محتوای درس را به سه قسمت: متن درس، تصاویر کتاب و سؤالات تقسیم میکند. تصاویر 4 مقوله هستند. مقولهها به سه قسمت فعّال،غیرفعّال و خنثی تقسیم میشوند
- در طبقات غیرفعّال دانش آموزان مشغول فعالیتهای علمی به معنای واقعی نمیباشند.
- در مقوله های فعّال، دانش آموزان با فعالیتهای یادگیری و آموزش درگیرهستند.
- مقوله های خنثی، مقولههایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل محتوا ایفا نمیکنند. میتوان در ارزشیابی از آنها صرف نظر کرد.
در این پژوهش هر یک از تصاویر کتاب بر اساس دستورالعمل جدول 1 کدگذاری و در طبقات مربوط جایگزین شدند.
جدول -1 دستورالعمل کدگذاری تصاویر کتاب
