بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ی ششم ابتدایی - متن، تصاویر، پرسشها - بر اساس تکنیک ویلیام رومی در سال تحصیلی 1395-96 می باشد . نوع تحقیق در این پژوهش، توصیفی و روش استفاده شده در این تحقیق ، روش تحلیل محتوا بر اساس روش ویلیام رومی است. در این روش، ضریب درگیری دانش آموزان در سه مولفه »متن« ، »تصاویر«، »پرسشها«ی کتاب مورد توجه قرار گرفته است.
جامعه مورد مطالعه در این پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه ششم بوده و برای نمونه از کل کتاب مورد نظر به طور تصادفی 10 صفحه برای تحلیل متن، 10 صفحه برای تحلیل تصاویر و 10 صفحه برای تحلیل سوالات انتخاب و تمام جملات، تصاویر و سوالات صفحات انتخاب شده مورد بررسی قرار گرفت.
کل محتوا براساس دو مقوله فعال و غیر فعال تحلیل می شود که ضریب درگیری از تقسیم مقوله های فعال بر مقوله غیر فعال بدست می آید. در صورتی که ضریب درگیری ما بین 0/4 تا 1/5 باشد محتوای کتاب فعال و در صورتی که ضریب درگیری کمتر از 0/4 و یا بیشتر از 1/5 باشد کتاب غیر فعال است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که متن ها و تصاویر ارائه شده در کتاب به ترتیب با ضریب درگیری 0/44 و 0/94 فعال است ولی پرسشهای کتاب با ضریب درگیری 6 غیر فعال است.
مقدمه
یادگیری در دوران کودکی از حساسیت ویژه ای برخوردار است. زیرا این امر بر ساخت شخصیت فرد هم از نظر علمی و هم از نظر کیفی تاثیر داردو این دوره و یادگیری های آن مقدمه ای برای دستیابی به ظرفیت های بعدی خواهد بود. بنابر این هرگونه تعلل در تدوین و تالیف منابع یادگیری این دوره و آموزشهای خاص آن، پیامدهای سوء به همراه دارد. در این میان برای تغییر و تعدیل رفتار فراگیران، نقش اساسی بر عهده آموزش و پرورش است.
کتاب درسی به عنوان مهم ترین ابزار یادگیری و اصلی ترین منبع و موثق ترین مرجع علمی هدایت و راهنمایی فعالیت های معلم و دانش آموز در جهت تحقق اهداف آموزشی همواره مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان آموزشی و درسی است.
یکی از حوزه های یادگیری در برنامه درسی ملی حوزه علوم تجربی است. علوم تجربی همان پرسیدن ، فهمیدن، یاددادن و یادگرفتن و جستجو کردن و ... است. در کتب جدید علوم تجربی یادگیری معنا دار می شود یعنی محتوای کتاب با زندگی دانش آموز ارتباط دارد و به جای گسترش دادن یک موضوع در یک زمینه آموزشی به تعمیق آن می پردازد.
همانطور که برونر معتقد است هدف از آموزش یک موضوع این نیست که کتابخانه های کوچک زنده ای پیرامون آن موضوع تولید کنیم، بلکه به این منظور است که دانش آموزان را وادار به تفکر کنیم.
با توجه به پیشرفت های روز که همه روزه درمورد این درس انجام می گیرد نیاز به تحلیل و بررسی برای تغییر و تحول در کتاب های این برنامه درسی احساس می شود.
پس نیاز است تا این کتب درسی مورد بررسی قرار گیرند تا با بازنگری و تجدید نظر و اصلاح برنامه و محتوای کتب درسی زمینه رشد و پیشرفت تحصیلی را فراهم آورند.
یکی از شیوه های علمی و دقیق در بررسی، انتخاب و قضاوت درمورد محتوای کتابها و منابع درسی و غیر درسی استفاده از روش تحلیل محتواست. - سرداری زارچ، اکبرنژاد، - 1394 تحلیل محتوای کتاب درسی می تواند ارتباط بین برخی مشکلات یادگیری دانش آموزان با برنامه درسی را آشکار نماید و کمک کندکه مفاهیم برنامه درسی به شکل مناسبی در کتاب های درسی گنجانده شود تا زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان فراهم گردد.
پیشینه تحقیق
پژوهش های متعددی در خصوص تحلیل محتوا صورت رفته است:
داور و همکاران - - 1395 در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه شششم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی« به این نتیجه رسیدند : متن و تصاویر کتاب علوم به ترتیب با ضریب درگیری 0/43 و0/ 67 به صورت فعال ارائه شده است.
کریمی و همکاران - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه شششم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی« به این نتیجه رسیدند :متن و تصاویر کتاب علوم به ترتیب با ضریب درگیری 0/86 و 0/67 به صورت فعال ارائه شده اند و زمینه اکتشاف و پژوهش و عمل فعالانه دانش آموزان را فراهم می سازد در حالیکه سوالات با ضریب درگیری 4 به صورت غیر فعال ارائه شده اند.
خادمی و قریشی نسب - - 1394 در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای کتاب علوم شششم ابتدایی بر از منظر فعال و غیر فعال بودن اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی «94-95 دریافتند که متن و تصاویر کتاب به روش فعال تدوین شده اند ولی سوالات با ضریب درگیری 3/5 غیر فعال و غیر پویاست.
شیرینی آبدر و همکاران - 1393 - در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای علوم تجربی پایه شششم ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی« به این نتیجه رسیدند که متن این کتاب متناسب با دانش آموزان می باشد و بیشتر به سمت فعال بودن است، تصاویر هم فعال بودن و درگیری دانش آموزان را همراه با انتقال علمی دانش نشان می دهد اما سوالات فقط جنبه درگیر کردن و فعالیت محض دانش آموز را دارد.
نجاتی - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی با روش ویلیام رومی« به این نتیجه رسید: متن ها و تصاویر ارائه شده در کتاب فعال است و سوالات کتاب فعالیت زیادی را می طلبد.
یونسی مقدم و همکاران - 1394 - در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل محتوای کتاب فارسی پایه پنجم دوره ابتدایی به روش ویلیام رومی« به این نتیجه رسیدند: متن های ارائه شده در کتاب همانند تصاویر غیر فعال است اما در ارائه پرسشها به شیوه فعال ارائه شده است.
بیان مسئله
با توجه به اینکه امروزه نظریات جدید یادگیری به آموزش و یادگیری فعال، تاکید فراوانی دارد نیاز به محتوای فعال بیشتر احساس می شود. - مهرانی، شناس خوش، - 1394 همچنین در برنامه درسی علوم تجربی، تجربه مستقیم دانش آموز در ارتباط با این آموزش و تقویت قوه ی استدلال و تفکر دانش آموزان بسیار اهمیت دارد. برای رسیدن به چنین اهدافی لازم است که محتوای برنامه درسی علوم به دقت تحلیل گردد.
هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای متن، تصاویر و پرسشها ی درس علوم پایه ششم ابتدایی بوده است که بر اساس آن مشخص می شود میزان پویایی محتوای کتاب درسی علوم و فعال کردن دانش آموزان در فرآیند یادگیری چقدر است؟.
مفهوم تحلیل محتوا
چنانچه از نام تحلیل محتوا پیداست، این تکنیک به تحلیل و آنالیز محتوا می پردازد و می کوشد با استفاده از تحلیل، داده هایی را درمورد متن استخراج کند. تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی است برای استنباط تکرار پذیر و معتبر از داده ها درمورد متن آنها.
برلسون - - 1959 تحلیل محتوا را چنین تعریف نموده است: تکنیکی پژوهشی برای توصیف عینی منظم و کمی محتوای آشکار پیام. تحلیل محتوا یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیام ها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است
در حقیقت، تحلیل محتوا میزان انطباق کتاب درسی - متن، تصاویر، جداول و... - با اهداف اولیه درس را مورد واکاوی قرار می دهد و بر این اساس نقاط ضعف محتوا را آشکار می کند و سبب ایجاد یک برنامه استاندارد در حوزه برنامه ریزی درسی می شود.
کرلنگر معتقد است که تحلیل محتوا دارای ویژگی های زیر است:
الف- تحلیل محتوا روشی نظام مند است؛ به این معنا محتوایی که قرار است مورد ارزیابی قرار گیرد، باید براساس قواعد روشن و ثابتی برگزیده شود.
ب- تحلیل محتوا روشی عینی است. بنابراین ساخته های ذهنی پژوهشگر نباید در آن دخالت داشته باشد.
ج- از آنجایی که تحلیل محتوا کمی است، هدف اصلی تحلیل محتوا، بازنمایی دقیق مجموعه ای از پیام می باشد.
انواع تحلیل محتوا
در یکی از جدی ترین تقسیم های تحلیل محتوا، دو گونه کمی و کیفی ذکر می شود.
روش کمی: در روش کمی، تاکید بر کمی سازی محتوا و استفاده از فراوانی و شاخص های عددی برای هر یک از ابعاد محتوا است که با انجام محاسبات ریاضی به تحلیل و بررسی محتوا پرداخته می شود. یکی از تکنیک های معروف روش کمی »فرمول های خوانایی« است.
روش کیفی: در روش کیفی به ابعاد آشکار و پنهان محتوا توجه می شود و هدف آن ارائه درک و فهم عمیق تر از محتوا و فعالیت های آموزشی و تربیتی است. در روش کیفی اگرچه می توان از شمارش و کیفیت نیز استفاده کرد اما محقق به دنبال تفسیر و درک عمیق تر و جامع تر از محتواست. روش دعوت به پژوهش ویلیام رومی یکی از روش های کیفی تحلیل محتواست.
روش پژوهش
نوع تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش آن، روش تحلیل محتوا بر اساس روش ویلیام رومی است. جامعه ی پژوهش، کتاب علوم تجربی پایه ی ششم ابتدایی سال 1395-96 می باشد. برای نمونه از کل کتاب مورد نظر به طور تصادفی 10 صفحه برای تحلیل متن، 10 صفحه برای تحلیل تصاویر و 10 صفحه برای تحلیل سوالات انتخاب و تمام جملات، تصاویر و سوالات صفحات انتخاب شده مورد بررسی قرار داده شد. در این روش محتوای کتاب، اعم از متن، پرسشها و تصاویر آنها بررسی می شود. کل محتوا براساس دو مقوله فعال و غیر فعال تحلیل می شود. ملاک تشخیص مقوله های فعال و غیر فعال تقسیم بندی ویلیام رومی است.
ضریب درگیری از نظر رومی، عددی است که از تقسیم مقوله های فعال به غیر فعال برای هر جزء کتاب بدست می آید.
در صورتی که ضریب درگیری ما بین 0/4 تا 1/5 باشد محتوای کتاب فعال و در صورتی که ضریب درگیری کمتر از 0/4 باشد کتاب غیر فعال است.
ضریب درگیری بالاتر از 1/5 نمایانگر کتابی است که مفروضات و اطلاعات علمی کافی را در اختیار دانش آموز قرار نمی دهد و فقط از آنها می خواهد تا به گونه ای فعالیتی را انجام دهند. از نظر ویلیام رومی این کتابها نیز به صورت غیر فعال ارائه شده است؛ زیرا فعالیت زیادی می طلبد در صورتی که به اطلاعات کافی و شرایط فراگیران توجه نمی شود
تحلیل متن: برای تحلیل متن، جملات هر درس بررسی می شود. مقوله های غیر فعال شامل a - بیان حقیقت - ، b - بیان نتایج یا اصول کافی - ، c - بیان تعاریف - ، d - سوال هایی که پاسخ آنها در متن وجود دارد - و مقوله های فعال شامل e - سوال هایی که پاسخ آنها پس از خواندن متن می باشد - ، f - سوال هایی به منظور جلب توجه - ، - gسوال های علمی - ، h - نتایج بدست آمده توسط فراگیر - ، I - سوال هایی با هدف پیوند مطالب جدید و قدیم - ، که از تقسیم مقوله های فعال بر غیر فعال ضریب درگیری بدست می آید.
تحلیل تصاویر: a - تصاویری که برای تشریح موضوعی خاص است - ، - bتصاویری که از دانش آموز می خواهدکه خود تعبیر و تفسیر را انجام دهد - ، c - تصاویری که جزء هیچ کدام ازانواع a و b نباشد - . مقوله a غیر فعال و مقوله b فعال است.
