بخشی از مقاله
چکیده
هدف از تحقیق حاضر، بررسی وتحلیل ومحتوای کتاب علوم سوم وچهارم مقطع ابتدایی با تکنیک ویلیام رومی در سال تحصیلی-94 93بوده است. بر اساس این تحلیل، ضریب درگیری دانش آموزان در سه مؤلفه ی »متن «، »پرسش« ،» تصویر«های کتاب ها مورد توجه قرار گرفته شده است.
جامعه آماری تحقیق شامل تمام محتوای کتاب علوم تجربی پایه سوم و چهارم ابتدایی که برابر با جامعه مورد مطالعه انتخاب گردیده استروش تحقیق، از نوع تحلیل محتوا بوده و برا ی بررسی ضریب درگیری دانشآموزان با کل متن ،تصاویرو کل پرسشها استفاده شده است. که نتایج نشان داده:متنها و پرسشهای ارائه شده در کتاب علوم پایه سوم فعال بوده ومتناسب باگروه سنی می باشد ولی تصاویر کتاب حاضربیش ازتوان دانش آموزان می باشد ودانش آموزان رابیش از حد به چالش می کشاند وهمچنین کتاب چهارم ابتدایی در رابطه با مقوله های متن وتصاویر، ضریب درگیری متناسب داشته ودرزمینه ی سوالات بسیارفعال می باشد.
در طبقه های فعال، دانش آموز با فعالیت های علمی و بطور کلی با یادگیری و آموزش درگیر است و چون مستلزم فعالیت فراگیر است و یادگیری فعال را ارائه می دهند به آنها مقوله های فعال گفته می شود. در طبقه های غیر فعال دانش آموز مشغول فعالیت های علمی به معنی واقعی نمی باشد و کتاب هایی که روی این مقوله ها تاکید نمایند کتاب های غیر پژوهشی خواهند بود..مقوله های خنثی مقوله هایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل کمی کتب و متون درسی ایفا نمی کند و بنابراین در ارزشیابی می توان از آنها صرف نظر نمود.
مقدمه
کیفیت یادگیری علوم وسطح سواد علمی وفناورانه ی مردم درجامعه ،یکی از شاخص های توسعه یافتگی آن جامعه به شمار می رود.باتوجه به این که امروزه نظریات جدید یادگیری برآموزش ویادگیری فعال، تأکید فراوانی دارد، نیاز به محتوای فعال بیش تر احساس می شود
درپژوهش های مختلف ازجمله کافای 3وهمکاران - 1998 - ،لیووهسایو - 2003 - 4،پنوئل ومینز5 - 2009 - ،ولکس - 1999 - 6،گرث 7وهمکاران به نقل از یوسفی وشیرعلی پورمشخص شد که استفاده از روش های آموزش فعال تدریس وچگونگی ساماندهی کتاب های درسی ،درپرورش مهارت های تفکر ویادگیری درس علوم تأثیر مثبت دارد
درسازماندهی محتوا وآموزش علوم می بایست همه جانبه نگری ، رویکرد تلفیقی، تفکر، ایجاد ارتباط بین آموزه های علمی وزندگی واقعی که بتواند انسان هایی مسئولیت پذیر،متفکر وخلاق پرورش دهد مورد توجه قرار گیرد برای رسیدن به چنین اهدافی لازم است که محتوای برنامه ی درسی علوم باید به دقت تحلیل گردد.تحلیل محتوای کتاب درسی می تواند ارتباط بین برخی مشکلات یادگیری دانش آموزان بابرنامه درسی راآشکار نماید وکمک کند که مفاهیم برنامه درسی به شکل مناسبی درکتاب های درسی گنجانده شوند تا زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان فراهم گردد
بنابراین هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای متن ، تصاویر وپرسش هایدرس جدیدالتألیف علوم تجربی کلاس های سوم وچهارم ابتدایی بوده است که براساس آن مشخص می شود که آیا کتاب های حاضر به طور فعال دانش آموزان رادریادگیری درگیر می کند؟
روش تحقیق
در پژوهش حاضر ازروش تحلیل محتوای کمی براساس روش ویلیام رومی استفاده شده است . جامعه ی آماری این پژوهش کیله ی محتوای کتاب علوم تجربی پایه ی سوم وچهارم ابتدایی سال تحصیلی 93-94 می باشد .ازکل کتاب به طور تصادفی 10صفحه برای تحلیل متن ، 10صفحه برای تحلیل تصاویرو10صفحه برای تحلیل پرسش ها انتخاب شده است ،که درمقوله هایی به صورت زیر تعریف وکد گذاری شده است
الف. ارزشیابی متن
جملات یا محتوای مورد نظر را مطالعه کرده و هر کدام را در یکی از مقولات زیر قرار میدهیم:
-a بیان حقیقت: بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانشآموز انجام پذیرفته است: آب در دمای 100 درجه به جوش میآید.
-b بیان نتایح یا اصول کلی - تعمیمها - : نظرات ارائه شده توسط نویسندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات وموضوعات مختلف: شاید بهترین کمکی که میتوان به دستگاه گوارش خود نمود این است که خود را شاد نگه دارید
-cتعاریف: جملههایی که برای توصیف وتشریح یک واژه یا اصطلاح آورده میشود.
-d سؤالاتی که در متن آورده شده و پاسخ آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است.
-e سؤالاتی که ایجاب میکند تا دانشآموز پاسخهای داده شده به مفروضات بالا را تجزیه و تحلیل کند
-.fاز دانش آموزان خواسته میشود نتایجی را که خود به دست آوردندهاند بیان کنند
-.gدانش آموزان آزمایشی را انجام داده، نتایج حاصل را تحلیل کنند. یا اینکه مسائل عنوان شده را حل کنند.
-h سوالاتی که پاسخ آنها در متن نیامده است، و برای جلب توجه دانش آموزان ارائه میشود.
-i دانش آموزان تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهند. به طور کلی، جملاتی که در هیچ کدام از مقولههای فوق نگنجد، در این مقوله جای میگیرد.
-jسؤالات مربوط به معانی بیان: از گزارههای فوق، گزاره ی a الی e جزو مقولههای غیر فعّال، مقولههای f الی h جزو مقولهای فعّال و گزارههای i و j جزو مقولههای خنثی هستند. به منظور محاسبه ضریب درگیری دانشآموز با متن و یا سنجش سطح فعالیت فراگیر، میتوان از این فرمول استفاده کرد: ضریب درگیری دانشآموز با متن= مجموع مقولهای فعّال تقسیم بر مجموع مقولههای غیر فعّال ضریب درگیری دانشآموز با محتوا، عددی است که بیانگر میزان فعّال بودن محتواست.
دامنه این عدد، ممکن است از صفر الی بی نهایت باشد. اما به نظر ویلیام رومی، یک کتاب درسی زمانی فعال است که ضریب و شاخص درگیری آن، بین 0/4تا 1/5 باشد. ضریب درگیری کمتر از 0/4 بیانگر این نکته است که کتاب فقط به ارائه اطلاعات علمی میپردازد و از فراگیران میخواهد تا به دنبال حفظ کردن مطالب علمی باشند.ضریب درگیری بالاتر از 1/5، نمایانگر کتابی است که درمورد هرجمله، تصویر یا سؤال، از دانشآموز میخواهد تا به تجزیه و تحلیل پرداخته و به فعالیت بپردازد.
چنین کتابهایی مفروضات و اطلاعات علمی کافی را در اختیار دانشآموزان قرار نمیدهند، بلکه فقط از آنها میخواهند تا به گونهای فعالیتی را انجام دهند.از نظر ویلیام رومی، این کتابها نیز به صورت غیرفعال ارائه شده است؛ زیرا فعالیت زیادی میطلبد و به اطلاعات کافی و شرایط فراگیران توجه نمیشود .محتوای برنامه درسی باید به گونهای طراحی و ارائه شوند که دانش آموزان را نسبت به یادگیری برانگیخته و زمینه اکتشاف و پژوهش و عمل فعّالانه آنان را فراهم سازد.
ب. ارزشیابی تصاویر و اشکال
برای ارزشیابی تصاویر باید به ترتیب زیر عمل شود: -1 ده شکل را به صورت تصادفی انتخاب نمایید. -2 هر کدام از این تصاویر را تحلیل کرده و در یکی از مقولههای زیر جای دهید a. :تصاویری که از آنها برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است . b. تصاویری که از دانشآموز میخواهند با استفاده از موضوعات داده شده، فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد c. .تصاویری که برای تشریح شیوه جمع آوری وسایل یک آزمایش آورده شده است d. .تصویری که در هیچکدام از مقولههای فوق نگنجد.
از مقولههای چهارگانه فوق، مقولهa ، غیرفعال و مقوله bفعّال قلمداد میشود. مقولههای c و dنیز مقولههای خنثی هستند. برای محاسبه ضریب درگیری، مقولههای فعال بر مقولههای غیر فعال بخش میشوند: مقولههای فعال تقسیم بر غیر فعال = ضریب در گیری دانشآموز با تصویر.
ج - ارزشیابی سؤالات
برای ارزشیابی سؤالات به ترتیب زیر عمل میشود:
.1 ده سوال را به صورت تصادفی، از ده فصل کتاب انتخاب نمایید.
.2 هر یک از سؤالات انتخابی را در یکی از مقولههای زیر جای دهید.
.aسؤالی که پاسخ آن را به طور مستقیم میتوان در کتاب یافت.
.bسؤالی که پاسخ آن مربوط به نقل تعاریف است.
.Cسؤالی که برای پاسخ به آن، باید دانشآموز از آموختههای خود در درس جدید و نتیجه گیری در مورد مسایل جدید استفاده کند.
.dسؤالی که در آن از دانشآموز خواسته شده مسئله خاصی را حل کند
به منظور محاسبه ضریب درگیری بامتن ،سوالات وتصاویر ،مجموع مقوله های فعال بر مجموع مقوله های غیر فعال تقسیم شده .ویلیام رومی محدوده ی 0/4و1/5رامخصوص کتاب هایی می داند که به صورت متعادل مطلب راارائه داده اند وفعالیت مناسب فراگیر رابه همراه دارد.
