بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این مقاله تحلیل محتوای کتاب مطالعات سوم ابتدایی بر اساس مفهوم رشد، سطح خوانایی گانینگ و ضریب درگیری ویلیام رومی می باشد. که از روش کیفی تحلیل مفهومی، گانینگ، ویلیام رومی استفاده شده است. نمونه شامل کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بوده که نمونه آماری برابر جامعه آماری است. نتایج بدست آمده در روش گانینگ نشان دادند که متن کتاب از لحاظ سطح خوانایی از میزان توانایی و درک و فهم دانش آموزان بالاتر بوده استو در روش ویلیام رومی مشاهده شد که متن، تصاویر و سوالات، فعال می باشند و دانش آموزان را بخوبی با خود درگیر می کنند. در روش تحلیل محتوا بر اساس مفهوم رشد مشاهده شد که مفهوم رشد اجتماعی بیشتر از سایر مفاهیم استفاده شده است و فرض صفر رد شد. پیشنهاد می شود در تهیه و تنظیم متن کتاب درسی از کلمات ساده تر و متنی متناسب با سطح و درک و فهم دانش آموزان استفاده شود. به گونه ایی که دانش آموزان بتوانند متن را به سادگی بخوانند و در درک و فهم آن مشکلی نداشته باشند.
مقدمه
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام مت مرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود - مشایخ،. - 1375 این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و فنآوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند - یار محمدیان،. - 1386 همچنین، به دلایل ساختار آموزشی و برنامه درسی حاکم بر آموزش و پرورش کشور، کتابهای درسی به عنوان رسانهای مهم و پرکاربرد در ساختار آموزشی کشور مطرح میباشند. کتابهای درسی، رسانهای هستند که همه روزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند، لذا گاهی اوقات بهعنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تاکید میکند.
این رسانه با اهمیت دربردارنده بخشهای نوشتاری، تصویرها و تمرینهایی است که در راستای تحقق هدفهای کتاب، تهیه و سازماندهی میشوند.چگونگی تنظیم محتوای کتب درسی عامل مهمی در تعیین چگونگی یادگیری است. گاهی عدم کارایی و نامناسب بودن محتوا و عدم تناسب آن با توانایی درک و فهم دانش آموزان، یادگیری را مشکل میکند یا نتیجهای کمتر از انتظار به بار میآورداهمیت. کتابهای درسی در نظامهای آموزشی متمرکز مانند ایران که تقریباً تمام عوامل آموزشی بر اساس محتوای آن تعیین و اجرا میشود بیش از سایر انواع نظامهای آموزشی است، و به خاطر همین اهمیت بیش از اندازه است که صرف وقت نیروهای متخصص در ارزشیابی و تحلیل کتابهای درسی میتواند راهگشای حل بسیاری از مشکلات جاری آموزش باشد.
منظور از محتوا عبارت از دانش سازمان یافته و اندوخته شده، اصطلاحات، اطلاعات، واقعیات، قوانین و اصول، روش ها، مفاهیم، تعمیم ها، پدیده ها و مسائل مربوط به یک ماده علمی است. محتوا چیزی است که قرار است آموزش داده شود. محتوا شامل کلیه مطالب، مفاهیم و اطلاعات مربوط به یک درس مورد نظر است خواه به عنوان بخشی از متن یک کتاب باشد، خواه توضیحات، حواشی و سایر اجزای جانبی آن درس - چوبینه،. - 1384 برلسون- از پیشگامان تحلیل محتوا- این تکنیک را »پژوهشی برای توصیف عینی، سیستماتیک و کمی محتوای آشکار پیام« معرفی می کند.در تعریفی دیگر تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی دانسته شده که برای استنباطهایی برحسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگیهای خاصی در یک متن بکار می رود.دانیل رایف تحلیل محتوا را بطور خلاصه چنین تعریف می کند: » قراردادن قاعده و محتوای ارتباطات در طبقات - مقوله های - خاص براساس قواعد، و تحلیل روابط بین آن مقوله ها با استفاه از آزمون های آماری« بارکوس معتقد است که تحلیل محتوا به معنای تحلیل علمی پیام های ارتباطی است.
از نظر وی این روش کاملاً علمی است و با وجود جامع بودن،از نظر ماهیت نیازمند تحلیلی دقیق و منتظم است.چنانکه ملاحظه می شود تعاریف همگی بر متغیر بودن این تکنیک و نیز سیستماتیک بودن آن تاکید دارند. در واقع تحلیل محتوا، تکنیکی برای استخراج داده ها از متن است که دارای ویژگی های خاص خود می باشد - - . - بخشی، - 1385در این مقاله محتوای انتخاب شده از کتب درسی دوره ابتدایی، کتاب مطالعات سوم بوده و از مفاهیم بکار برده شده در این کتاب مفهوم رشد انتخاب شده است. - - رشد عبارت است از زنجیره ای از تغییرات مرتبط با سن، که وقتی فرد از لقاح تا مرگ پیش می رود، روی می دهند. رشد فرایندی منظم و تراکمی است که هم تغییرات زیستی و هم رفتاری را شامل می شود - - . - کرباسی، . - 1388 روان شناسان برای رشد آدمی، ابعاد گوناگونی بر شمرده اند و پژوهش های گسترده ای درباره ی آن انجام داده اند. برخی ابعاد رشد عبارت اند از: جسمی و حرکتی، شناختی، اخلاقی، هیجانی، زبانی، جنسی و اجتماعی. اهمیت این ابعاد موجب شده است که هر یک از روان شناسان مشهور، در بعدی از ابعاد انسان پژوهش کنند.
برای مثال، ژان پیاژه در زمینه ی رشد شناختی، لارنس کلبرگ درباره ی رشد اخلاقی و اریکسوندر زمینه ی رشد روانی - اجتماعی پژوهش های فراوانی انجام داده اند - حقانی، 1394 - .با توجه به گستردگی این حوضه و نظرات و تقسیم بندی های مختلفی که وجود دارد در این مقاله کتاب مطالعات را از چهار منظر، رشد جسمی، شناختی، اخلاقی و اجتماعی مورد بررسی قرار می دهیم. اگر انتظار داشته باشیم که مفهوم رشد را دانش آموزان در کتاب بفهمند، ابتدا باید بتوانند متون کتاب را بخوانند. در نتیجه این کتاب را از لحاظ سطح خوانایی گانینگ مورد بررسی قرار می دهیم. - - روش گانینگ : این شاخص توسط رابرت گانینگ فوگ در سال 1951 و با هدف ارزیابی و تعیین سطح خوانایی مطالب کتابهای درسی بر اساس کلاسهای آموزش رسمی طراحی شد. به عبارت دیگر، هدف اصلی این شاخص، ارزشیابی و تعیین سطح کلاسی مطالب کتابها است و به این سؤال جواب میدهد که مطالب مناسب کدام کلاس از پایههای تحصیلی آموزش و پرورش رسمی است. روش گانینگ یکی از روش هایعینی کمیتحلیلمحتواستکهبرایمشخصکردنسطحخواناییمتنهابهکارمیرود. اساس اینروشرا توجه به دو عامل زبانی یعنی طول جمله و طول کلمه تشکیل میدهد - -
در تحلیلی که امیری - - 1394 باعنوانتحلیلمحتوایکتابمطالعاتاجتماعیپایهچهارمابتداییبراساسشاخصسطحخواناییگانینگ انجام داد به نتایج زیر دست یافت یافته های این پژوهش نمایانگرآن است که سطح خوانایی در بخش اول و دوم تفاوت معنادار ومحسوسی با بخش سوم این کتاب دارد و هر سه بخش از سطح توانایی دانش آموزان پایه چهارم بالاتر است. و در کل این کتاب متناسب با سطح سنی و درک و فهم دانش آموزان این پایه در مقطع ابتدائی نیست و دارای میزان بالائی از درجه دشواری در خوانایی است - امیری،. - 1394 عامل دیگری که بر یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد پاسخ به این سوال است که آیا کتاب و محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری درگیر میکند یا نه؟ برای پاسخ به این سوال کتاب را با استفاده از روش ویلیام رومی مورد بررسی قرار می دهیم. - - ویلیام رومی: روش تحلیل کمی را در تحلیل محتوا به کار برد.
وی در این روش به توصیف عینی ومنظم محتوای آشکار مطالب درسی وآزمایشگاهی پرداخت. هدف روش ویلیام رومی، پاسخ به این سؤال است که آیا کتاب و محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری درگیر میکند یا نه - - - فضل الهی و ملکی توانا،. - 1389در تحقیقی که عباسی و منتی - 95 - با عنوان بررسی و تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم دبستان به روش ویلیام رومی انجام دادند به نتایج زیر دست یافتند. در این تحلیل ضریب درگیری دانش آموزان در سه مولفه متن، پرسش ها و تصاویر کتاب بررسی شده که در این تحقیق به روش تحلیلی این نتایج به دست آمده که متن ها و تصاویر ارائه شده فعال و ضریب درگیری سوالات آن ها را غیر فعال نشان می دهد چرا که ضریب درگیری سوالات بالاتر از 1,5بوده. لذا چنین کتابی در قسمت سوالات مفروضات و اطلاعات علمی و کافی را در اختیار فراگیرنده قرار نمیدهد و فقط از دانش آموزان میخواهد تا به گونه ای فعالیتی انجام دهند.
در این مقاله مسئله اساسی ما این است که می خواهیم با تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات سوم ابتدایی میزان توجه دانش آموزان را به مفهوم رشد، سطح خوانایی مطالب و میزان فعال و یا غیر فعال بودن مطالب کتاب را مورد بررسی قرار دهیم. به عبارت دیگر هدف ما از انجام این مقاله; تحلیل محتوای کتاب مطالعات سوم بر مبنای مفهوم رشد، سطح خوانایی وفعال یا غیر فعال بودن مطالب - روش ویلیام رومی - است.
پیشینه:
همانطور که گفته شد رشد دارای ابعاد مختلفی است که توضیح هریک از ابعاد مجال دیگری می طلبد . از این روی ، در اینجا تنها ابعاد رشد جسمی ، شناختی ، اخلاقی و اجتماعی انسان را بررسی می کنیم:
رشد جسمی
اگرچه مطالعه ی رشد جسمی به طور مستقیم با مسائل روان شناسی ارتباط ندارد و متخصصان علوم فیزیولوژیک در این زمینه پژوهش می کنند، به دلیل هم بستگی این موضوع با مباحث روان شناسی، بیان سیر اجمالی رشد جسمی ضروری است. این هم بستگی، گاهی درباره ی رشد شناختی و هوشی مطرح می شود و گاهی در زمینه ی رشد اجتماعی و عاطفی یا رشد شخصیت. برای مثال، بر اساس پژوهش های انجام گرفته، وزن متوسط نوزادان بسیار باهوش، از وزن نوزدانی که هوش متوسط دارند، بیشتر است. یا افرادی که به نقص یا ضعف بدنی دچارند، در زمینه های اجتماعی، قدرت کمتری برای فعالیت دارند. در نتیجه، احتمال دچار شدن به گوشه گیری و انزوا و پیدایش عقده ی حقارت در آنان بیشتر است.
رشد اجتماعی
رشد اجتماعی فرآیندی است که از طریق آن فرد ، آگاهی ها ، ارزش ها ، برقراری روابط اجتماعی و مهارت های اجتماعی را کسب می کند این اکتسابات او را قادر میسازند که با جامعه وحدت یابد و به نحوی انظباق یافته رفتار کند .کودک رشد اجتماعی خود را از کوچکترین اجتماع، یعنی خانواده آغاز می کند و به طور طبیعی وارد جامعه ی بزرگ تر می شود .روشن است که اجتماعی بودن انسان، بر پایه ی فطرت اوست. کودکی که در اجتماع خانواده به وجود آمده و بزرگ می شود، خود در بزرگ سالی اداره ی اجتماع دیگری را بر دوش می گیرد و در اجتماع بزرگ تری به نام جامعه پیشرفت می کند. از آنجا که هدف از زندگی اجتماعی، تأمین مصالح دنیوی و اخروی است، ضرورت زندگی در آن انکار ناپذیر است. از این روی، رشد اجتماعی در دوران کودکی و نوجوانی اهمیت ویژه ای دارد که پدر و مادر، نخستین زمینه های آن را برای فرزندان خود فراهم می کنند. بظور کلی میتوان گفت هویت فرد در تعامل با دیگران به وجود می آید و اگر کودک و نوجوان در اجتماع نبوده ، از آن دریافتی نداشته باشند ، این پرسش باقی نمی ماند که آیا کودک یا نوجوان اجتماعی است یا نه ؟
رشد شناختی
یکی دیگر از ابعاد رشد آدمی، بعد شناختی است؛ بدین معنا که شناخت آدمی از دنیایی که در آن متولد می شود و زندگی می کند، چگونه حاصل می شود.مراحل رشد شناختی به شرح زیر می باشد:
-1دوره ی نخست: دوره ی حسی- حرکتی - - 66 - تولد تا دو سالگی - -2دوره ی دوم: دوره ی پیش عملیاتی - - 81 - دو تا یازده - دوازده سالگی - -3دوره ی سوم: دوره ی عملیات صوری
رشد اخلاقی
- - روان شناسان، سه عنصر اساسی برای تعیین » رشد اخلاقی « بر شمرده اند: .1 عنصر شناختی که به معنای شناخت قوانین اخلاقی و چگونگی قضاوت های مربوط به درستی و نادرستی رفتارهای گوناگون است؛ .2 عنصر رفتاری؛ بدین معنا که رفتارهای اخلاقی کودکان در موقعیت های گوناگون چگونه است و در برابر قوانین چه واکنشی نشان می دهند ؟ بررسی جنبه های مثبت و منفی رفتار، مانند همکاری، کمک رسانی یا دروغ گویی و تقلب از مصادیق این عنصرند؛ .3 عنصر عاطفی که بیشتر بر جنبه های منفی عاطفی، مانند احساس گناه و تقصیر متمرکز بوده، معمولاً پس از اعتراف به انجام گناه یا تلاش برای تدارک آن پیدا می شود - -
در تحلیلی که بادمهر و خورسند. با عنوان ارزشیابی و تحلیل محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی انجام دادند به نتایج زیر دست یافتند تصاویر اشکال، تمرینها و متن کتاب بر اساس روش میزان دعوت به پژوهش ویلیام رومی کمتر دانش آموزان را به تفکر وا می دارد و در حقیقت میزان دعوت به پژوهش آنها اندک است.
