بخشی از مقاله
چکیده
در جهان امروز توانمندسازی نیروی انسانی در مقابله با فاکتورهای بیرونی و مسائل پیچیده این عصر از مهم ترین برنامههای در نظر گرفته شده آموزش و پرورش هر کشوری است و برنامه مهارتهای زندگی توانایی روبروشدن با مسائل مختلف را به انسان یاد می دهند لذا در سیستمهای آموزشی کشورهای پیشرفته، آموزش این مهارتها در دستورکار قرار گرفته و در محتوای کتب درسی گنجانده شده است و از این بین کتاب مطالعات اجتماعی ارتباط مستقیم دانش آموز و تعامل او با محیطهای گوناگون را در زمانهای مختلف و از جنبههای گوناگون مورد بررسی قرار می دهد. با توجه به اهمیت آموزش مهارتهای اساسی زندگی در دوره ی ابتدایی و تأثیر مستقیم آن بر زندگی افراد در آینده و نظام اجتماعی کشور لزوم پرداختن به این موضوع محسوس می باشد.
هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی از نظر میزان پرداختن به مهارتهای زندگی در متون درسی است. برای انجام این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.نتایج این پژوهش به شرح زیر است:میزان به کارگیری مهارتهای بهداشت و سلامت روانی جسمی در هر سه پایه چهارم، پنجم و ششم کمتر از سایر مهارتهاست. میزان به کارگیری مهارتهای ارتباطی و روابط بین فردی در هر سه پایه چهارم، پنجم و ششم بیش از سایر مهارت هاست. در پایه ششم بیش ترین تأکید بر روی مهارتهای مشارکتی و همکاری می باشد.
واژگان کلیدی: تحلیل محتوا، مهارتهای زندگی، کتاب مطالعات اجتماعی، دوره ابتدایی.
مقدمه
در جهان امروزهمه کشورها چه پیشرفته و چه در حال پیشرفت به مساله تربیت توجه خاصی دارند و در این میان آموزش و پرورش هر کشوری نسبت به انجام فعالیتهای اجتماعی پیشگام و در اولویت است.در مورد اهمیت آموزش و پرورش کانت می گوید: بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم می شود و آدمی جز آنچه تربیت از او می سازد، نیست، از این جهت تعلیم و تربیت، بزرگ ترین و سخت ترین مساله ی در حال حاضر انسان امروز است. اما پرورش یک انسان ایده آل فقط با به دست آوردن انواع دانشها و تواناییها ممکن نیست بلکه لازمه آن ، بازبودن ذهن در برابر آنچه در جهان خارج اتفاق می افتد و تفاهم با مردم و رفتارهای واقعی برای دستیابی به روابط اجتماعی همامنگ و همنوا است . - جوادی پور ، - 1390
در واقع آموزش و پرورش امروز به دنبال ساختن نسلی فرهنگ پذیر و مسئولیت پذیر برای آینده می باشد.بنابراین آموزش و پرورش ، وظیفه دارد تا نسل جدید را برای جامعه امروز آماده کند. - دهقانی ، - 1388از طرفی اغلب روانشناسان معتقدند که آموزش مهارت های زندگی را باید از سنین دبستان و پیش دبستانی آغاز نمود. در واقع ، کودک در این سن تعارضات دوران کودکی را پشت سر گذاشته و هنوز با تعارضات دوران نوجوانی روبرو نشده است - کاپلان و سادوک ، . - 288 :2003 دوره ی ابتدایی در میان سایر مقاطع تحصیلی در آموزش و پرورش دوره ی حساسی از لحاظ رشد، تربیت و شکل گیری شخصیت کودکان به حساب می آید و اساس پایههای بعدی است و دانش آموزان را برای رشد همه جانبه بهتر در آینده آماده می سازد.
در گذشته هدف آموزش و پرورش ابتدایی این بود که دانش آموزان را در زمینه ی خواندن و نوشتن و حساب کردن آموزش دهد. اما امروزه در یک آموزش و پرورش پیشرفته، علاوه بر آموختن، کسب مهارتهای زندگی و حل مسئله نیز مطرح است. از نظر یونیسف، فردی که به مهارتهای زندگی مجهز باشد می تواند راه حل هایی متفاوت را در زندگی جستجو کند و برای حل هر مسئله یا مشکلی که به وجود می آید راه حل هایی مختلف بیابد و در خصوص بهترین راه حل، عاقلانه تصمیم بگیرد، یکی از مواردی که در این زمینه مطرح می شود، مهارتهای زندگی است.مهارتهای زندگی عبارتنداز: مجموعه توانایی هایی که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم میآورند، این تواناییها فرد را قادر می سازن د تا مسئولیت نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواست ها، نیازها، انتظارها و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکلی مؤثر، روبرو شود. - جوادی پور، 1391، به نقل از طارمیان، - 1378
مهارتهای زندگی باعث می شود که فرد با انتخابهای خود مسئولیت آن را نیز بر عهده بگیرد و این در صورتی است که انتخابهای فرد کامل و بدون نقص باشد. مهارتهای زندگی، مهارت هایی هستند که به وسیله ی آنها انسانها نمی توانند از زیر بار مسئولیت فرار کنند و مسئولیت امور زندگی را به عهده میگیرند و همین امر باعث افزایش قدرت افراد می شود.در ایران تحقیقات پراکنده ای در خصوص تأثیر آموزش برنامه مهارت های زندگی در رشد توانایی های روانی واجتماعی دانش آموزان انجام شده است. - لواسانی ، 1379؛رمضان خانی و سیاری1379؛باقری، - 1381 بروکز - به نقل از آلبرتین، - 2001 مهارتهای زندگی را رفتارهایی آموخته شده و اکتسابی می داند که برای زندگی اثربخش ضرورت دارد و شامل آگاهی و ایجاد شرایط لازم برای رشد چنین رفتارهایی هستند.
هدف مجموعه مهارتهای زندگی، کمک به افراد برای کمک به خودشان است بدین صورت که افراد، با کسب مهارتهای جدید در زندگی نسبت به زندگی خودشان نیز تعهد بیشتری پیدا می کنند و همچنین این مهارتها به انسان کمک می کنند که از ناتوان بودن به سمت توانمند شدن حرکت کنند.مهارتهای زندگی بسیار وسیع می باشند و تقسیم بندی واحدی در این زمینه وجود ندارد. همچنین دیدگاههای متفاوت نظریه پردازان در این زمینه تقسیم بندیهای گوناگون را باعث شده است. با مقایسه و تطبیق نظریات متخصصان امر و نظامهای آموزشی و جمع بندی آن می توان طبقه بندی زیر را به عنوان حاصل این مطالعات ارائه نمود.
-1 مهارت حل مسئله اجتماعی/ تصمیم گیری که خود شامل 14 زیر گروه می شود.
-2 مهارت بهداشت و سلامت روانی / جسمی که شامل 20 زیر گروه می شود.
-3 مهارتهای ارتباطی / روابط بین فردی که شامل 18 زیر گروه می شود.
-4 مهارت خودآگاهی / داشتن هدف در زندگی که شامل 12 زیر گروه می شود.
-5 مهارت تفکر خلاق و انتقادی که شامل 12 زیر گروه می شود.
-6 مهارت شهروند مسئول بودن که شامل 9 زیر گروه می شود.
-7 مهارت مشارکت و همکاری که شامل 8 زیر گروه می شود.
- 1 مهارت حل مسئله دانش آموز را قادر می باشد تا به بهترین صورت مشکلات زندگی را حل کند و مهارت تصمیم گیری به دانش آموز کمک می کند تا درباره ی مسائل مهم زندگی بهترین تصمیم را بگیرد و تمامی جوانب را در نظر گرفته انتخاب درستی داشته باشد.
- 2 مهارت بهداشت و سلامت روانی و جسمی به دانش آموز کمک می کند تا هیجانهای خود و دیگران را تشخیص دهد و بتواند عکس العملی مناسب به هیجانهای خود نشان دهد و آنها را به کنترل خود درآورد. همچنین به سلامت جسم خود اهمیت داده و راههای مقابله با عوامل تهدید آمیز آن را بداند.
- 3 مهارتهای ارتباطی و روابط بین فردی دانش آموز را در زمینه ی حفظ روابط دوستانه و همچنین روابط خانوادگی توانا می سازد.
- 4 مهارت خود آگاهی توانایی شناخت خود و نقاط مثبت و منفی دانش آموز و خواسته هایی که از زندگی و از خود دارد را به او می دهد و به دانش آموز کمک می کند تا بتواند دیگران را با همان تفاوت هایی که دارند بپذیرد و محترم بشمارد.
- 5 مهارت تفکر خلاق و انتقادی دانش آموز را قادر می سازد مشکلات و مسائل را با دید منتقدانه بررسی کند و در برخورد با ارزش ها، فشارهای بیرونی را تحمل کرده و از آسیب مصون بماند.
- 6 مهارت شهروند مسئول بودن به دانش آموز کمک می کند تا با مسئولیتهای خود در اجتماع آشنا شده و رفتارهای اجتماعی مناسبی داشته باشد.
- 7 مهارت مشارکت و همکاری کودک را قادر می سازد تا بهترین تأثیر را در گروه و تعلامات گروهی و پذیرفتن نقش خود داشته باشد.
