بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف دستیابی به میزان پرداختن محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره ی ابتدایی تحصیلی به مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی ،با بهره گیری از روش تحلیل محتوا می باشد.در این پژوهش واحد تحلیل صفحه بوده است ، که در مجموع 115 صفحه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند
ابزار گرد آوری اطلاعات در این پژوهش شامل دو چک لیست به نام های مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی می باشد ،در این تحقیق اطلاعات با استفاده از روشهای آمار توصیفی مورد بررسی قرار گرفتند. 57/39 درصد صفحات »متن و عکس« در پایه سوم و 20 درصد» متن و عکس« در پایه چهارم و 22/69 درصد» متن وعکس« در پایه پنجم به خود اختصاص داده است.
در مورد مهارتهای ارتباطی مهارتهای همکاری وخودگردانی و مربوط به جامعه بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند . و در مورد هوش هیجانی نیز بیشترین سهم را مؤلفه های درون فردی و برون فردی و سازگاری به خود اختصاص داده اند. در مجموع کتابها از نظر ایجاد و پرورش مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی کیفیت مناسبی داشته و زمینه لازم را برای رشد ارتباطی و هوش هیجانی دانش آموزان فراهم کرده اند .
مقدمه
با توجه به اینکه دوره ابتدایی با گذر دانش آموزان از کودکی به نوجوانی و بلوغ همراه است و رشد اجتماعی ، هویت یابی و استقلال یابی فرد از خانواده و والدین از اصلی ترین ویژگی های رشدی این دوره است ، کتابهای تعلیمات اجتماعی باید بیش از دیگر کتابها ایجاد کننده مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی در فراگیران باشند . تحلیل محتوای این کتابها روشن می سازد که به چه میزان مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی در این کتابها وجود دارد و این کتابها به چه میزان سبب ایجاد این مهارتها در فراگیران می شوند.
هر گونه تلاش در زمینه ایجاد و پرورش مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی چه در برنامه درسی رسمی و چه در فعالیتهای فوق برنامه مدرسه نمی تواند بدون ملاحظه روند رشد دانش آموزان در ابعاد گوناگون رشدی باشد . » مدرسه به عنوان اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودکان نقشی تعیین کننده در تقویت کمرویی ، پرخاشگری و انزوای اجتماعی یا پرورش مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی داشته باشد
هر تعامل یا ارتباط اجتماعی از سه مرحله تشکیل شده است که هر یک از این مراحل ، نیاز به مهارتهای ویژه خود را دارد و در پژوهشهای متعدد اهمیت و ضرورت ایجاد و پرورش آنها مشخص شده است . مثلاً » برقراری ارتباط با همسالان - تیلور1 ، - 1981 و یادگیری در محیط آموزشی
کودکانی که مهارتهای اجتماعی کافی کسب کرده بودند ، موفق تر از سایر کودکان بودند . همچنین نقص مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی تأثیری منفی بر سلامت کودکان دارد - کوئن3 ، - 1973 ، به گونه ای که کودکانی که از حمایت و مهارتهای اجتماعی بالاتر برخوردار شده اند در مقابله با استرسها بهتر از دیگران عمل می کنندو از بهداشت روانی بیشتر برخوردارند
در این پژوهش ، پژوهشگران قصد دارند با تحلیل محتوای کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی دوره ی ابتدایی ایران میزان توجه این کتاب ها را به سازه های مهارتهای ارتباطی وهوش هیجانی برای ارتقاء سطح آموزشی کشور و مؤلفه های آنها بررسی کنند . به عبارت دیگر ، در این پژوهش میزان توجه به سازه های مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی در کتاب های درسی دوره ی ابتدایی را ، با توجه به پایه ی تحصیلی ، درس ها ، به تفکیک و بر اساس مؤلفه های مهارتهای ارتباطی وهوش هیجانی ، مورد بررسی و تحلیل محتوا قرار می گیرند در واقع آنچه که باعث این پژوهش گردیده است مشخص کردن نقش این مؤلفه هاو کمبود آنها در کتب درسی تعلیمات اجتماعی ابتدایی وارجاع این کمبود ها به نویسندگان وکارشناسان برنامه ریزان درسی می باشد.
اهمیت و ضرورت پژوهش
کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع ومنابع یادگیری دانش آموزان در هر نظام آموزشی است و در ایران نیز یکی از مهمترین نقش ها را در برنامه های درسی ایفا می نماید .به عبارت دیگر در ایران بیشتر فعالیتهای آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد و بیشتر فعالیتها و تجربها ی آموزشی دانش آموز و معلم حول محور آن سازماندهی می شود این واقعیت باعث شده است که صاحب نظران وپژوهشگران بررسی محتوای آموزشی دورهای تحصیلی را با توجه به نیازهای فراگیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند این بررسی ها و تحلیل ها به برنامه ریزان و مؤلفان کتابهای درسی کمک می کند تا در هنگام تهیه و تدوین ویا انتخاب کتاب درسی برای دوره های تحصیلی واز جمله در مورد کتابهای دوره ابتدایی که موضوع بحث این پژوهش است .
تصمیم های صحیحی اتخاذ نمایند، نوعی از تحلیل که برای برنامه ریزان درسی مؤلفان وتصمیم گیرندگان برنامه های درسی دوره ی تحصیلی ابتدایی بسیار مفید و ضروری است. یعنی نوعی از تحلیل که کمک می کند تا مفاهیم اصول انگیزه ها نیازها نگرش ها .وکلیه اجزای مطرح شده در محتوای آموزشی وپرورشی و کتاب ها مورد بررسی علمی و عملی قرار گرفته و با اهداف برنامه های درسی دوره ی ابتدایی مقایسه شوند.
اصول آموزش و پرورش در قرن بیست و یکم بیش از همه بر ایجاد ، پرورش و تقویت مهارتهای ارتباطی و اجتماعی در افراد که باید بیش از همه در محتوای برنامه درسی مدارس به ویژه در دوره ی حساس ابتدایی وجود داشته باشد تأکید می کند . این اصول عبارتند از یادگیری برای با هم دانستن ، با هم بودن ، با هم فعالیت کردن و باهم زیستن ، و به طور کلی ، شهروندی است که از یک سو به مفهوم داشتن حس مسئولیت برای خود و جامعه، و از سوی دیگر درک زمینه های اجتماعی ، عاطفی و فرهنگی دیگران است - یونیسف ، 2000 - که در واقع اهمیت مهارتهای ارتباطی را نشان می دهد .از طرفی هوش هیجانی پیش بینی کننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با استرس هاست. پرورش و رشدهوش هیجانی از اهمیت زیادی برخوردار است. موارد زیر را میتوان به عنوان اهمیت هوش هیجانی بیان نمود.
- 1 ایجاد حس مسئولیت پذیری
-2 ایجاد زندگی شاد و با نشاط
-3 برخورد با موقعیت های خطرناک
-4 ایجاد روحیه همکاری و کمک به دیگران و با توجه به اینکه پژوهشی در این رابطه با کتب وبا این موضوع صورت نگرفته است که در واقع بخشی از ضرورت توجه به متغیر هوش هیجانی در کتب درسی تعلیمات اجتماعی دوره ی ابتدایی می باشد. درنهایت، این پژوهش، محتوای کتب درسی دوره ی ابتدایی را با توجه به پایه تحصیلی درسها به تفکیک وبر اساس مؤ لفه های مهارتهای ارتباطی وسازه هوش هیجانی مورد بررسی وتحلیل محتوا قرارمی دهیم .
پیشینه تحقیق
نصر اصفهانی - 1383 - با تحلیل محتوای کتاب های عمومی دوره ی متوسطه از نظر پرداختن به مهارت های اجتماعی که توسط چک لیست مهارتهای اجتماعی انجام گرفت نتایج نشان داد که محتوای کتاب های عمومی دوره متوسطه به مهارتهای اجتماعی فراوان ومتنوع پردخته شده است .
ایمانی - - 1383 در پژوهشی جهت تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمان وکتاب کار پایه دوم دبستان چاب سال1381در مقایسه با تعلیمات دینی چاپ سال 1380 انجام گرفت .نتایج نشان داد کتاب تعلیمات دینی - چاپ - 1380وکتاب هدیه های آسمان وکتاب کار - چاپ سال - 1381پایه دوم ابتدایی به دست آمده ،حاکی از این است که ضریب درگیری دانش آموزان با متن وتصاویر در کتاب تعلیمات دینی وکتاب هدیه های آسمان وکتاب کار پایین است ومنجر به درگیری دانش آموزان و تصاویر نمی شود .
نتیجه این که کتاب جدید موجب درگیری بیشتر دانش آموزان با محتوا شده وکتاب قبلی ضریب درگیری پایینی داشته است . اسفیجانی - 1387 - درپژوهش با هدف بررسی و تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم دوره ی ابتدایی از نظر میزان توجه به تحقیق گرایی وپرورش مهارتهای لازم انجام گرفت .نتایج تحلیل محتوای موضوعات مشترک کتاب های علوم منتشر شده به همت انتشارات هارکورت بریس آمریکا ، کتاب های علوم تجربی پایه اول تا پنجم کشور انگلستان از انتشارات جین و هانیه مان وکتاب های درسی علوم دوره ی ابتدایی ایران ،حاکی از آن است که کتاب های علوم هر سه کشور پژوهش محور هستند ؛ اما میزان توجه آنها به مهارتهای گونا گون پژوهشی متفاوت است .
بیشترین فراوانی مربوط به میزان توجه به مقوله پژوهشی در هر سه کشور ، به مهارت »تحریک حس کنجکاوی دانش آموز« و کمترین فراوانی به مهارت های »فرضیه ها و انتقال داده ها و اطلاعات « تعلق دارد .
نوریان - 1387 - در پژوهش با هدف بررسی چگونگی به کارگیری اصل تأکید در طراحی تصاویر کتاب های درسی پایه دوم و پنجم دوره ی ابتدایی انجام گرفت نتایج پژوهش بیانگرآن است که در طراحی درصد بالایی از تصاویر کتاب های درسی جامعه آماری ، اصل تأکید به کار گرفته نشده است ،همچنین موضوع کتاب وپایه تحصیلی نیز در میزان تصاویر دارای اصل تأکید کناب ها نقشی ندارد .
شیخ زاده - 1387 - در پژوهش با هدف تحلیل محتوای سطح خوانایی کتاب های چهارم و پنجم ابتدایی بر اساس شاخص سطح خوانایی گانیگ انجام شد ، نتایج پژوهش بیانگر آن است که سطح خوانایی در بین بخش های اول و وسط کتاب چهارم ،تفاوت محسوسی دارد وهر دو متن در سطحی با لاتر از سطح توانایی دانش آموزان چهارم قرار دارد .به علاوه بین سطح خوانایی بخش دوم وسوم کتاب پنجم هم تفاوت وجود داشت وهر دو متن از نظر سطح خوانایی بالاتر از سطح توانایی دانش آموزان پنجم بود .
منطقی - - 1388 در پژوهش با هدف تحلیل محتوا کتاب های دینی سوم راهنمایی و دبیرستان از منظر پاسخ به نیازهای عاطفی - روانی و اجتماعی دانش آموزان، نتایج نشان داد در پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های دینی سوم راهنمایی و سوم دبیرستان ،با عنایت به مؤلفه های پاسخ به نیازهای اجتماعی و نیازهای عاطفی - روانی دانش آموزان ، مورد توجه قرار گرفته که این مهم ،پس از تهیه مقوله های لازم برای تحلیل محتوای کتاب های مزبور در دو بعد پاسخ به نیاز های اجتماعی و پاسخ به نیاز های عاطفی - روانی جوانان ، انجام پذیرفت و در نهایت ، پس از تحلیل های آماری لازم ، روشن شد این کتاب ها ، نسبت به مقوله های پیش گفته ،کم توجه بوده اند
سوالات پژوهش
- 1 محتوای کتاب های تعلیمات اجتماعی پایه ی سوم و چهارم و پنجم به چه میزان به ایجاد و پرورش مهارتهای ارتباطی و مولفه های آنها پرداخته است ؟
- 2 محتوای کتب تعلیمات اجتماعی پایه های سوم و چهارم و پنجم به چه میزان به سازه ی هوش هیجانی و مؤلفه های آن پرداخته است ؟
در این جا لازم به توضیح است،که برای هر یک از مؤلفه های مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی و پایه های تحصیلی نیز سوالات جداگانه دیگری نیز طرح شده است .که برای جلوگیری از اطاله مطلب از ذکر آنها خود داری می شود .
روش
در این پژوهش محتوای کتابهای دوره ی ابتدایی به لحاظ توجه به مهارتهای ارتباطی و هوش هیجانی و مؤلفه های آنها با استفاده از فهرست وارسی ، مورد بررسی و تحلیل محتوا قرار گرفته و با توجه به ماهیت مطالعه ، از روش تحلیل محتوا1 استفاده شده است.
