بخشی از مقاله
چکیده
شناخت پدیده ها، اشیاء و در کل طبیعت و جغرافیای طبیعی و انسانی و همچنین بنیان های نظری این عناصر و ویژگی ها و ایجاد ارتباط میان عناصر سازنده ی جهان و تفسیر این روابط ، که بتوان در سایه ی آن، ارتباطی نظام مند ایجاد نمود و به تبادل دانش و کاربرد آن در رفتار پرداخت و در سایه ی این کاربرد به رفع معضلات و ایجاد مسیر های تازه و نو مبادرت ورزید نیاز به تحلیل محتوا را پدید آورد. در بین کاربرد های فراوان تحلیل محتوا، کاربرد این دانش در تحلیل محتوای کتاب درسی بسیار به چشم می خورد.
هدف اصلی این پژوهش تحلیل کتب بخوانیم و علوم تجربی دوره ابتدایی براساس الگوی طراحی آموزشی مریل است.جامعه آماری و نمونه کتاب های علوم تجربی و بخوانیم شش مقطع ابتدایی می باشد که به دلیل توصیفی- تحلیلی بودن پژوهش به صورت انتخابی و نه تصادفی در فرایند تحلیل وارد شده اند.
الگوی طراحی مریل شامل حقایق ، مفاهیم ، روش کار، قوانین ، یادآوری ، کاربرد و کشف و ابداع می باشد که در این تحلیل بر اساس عناصر الگوی مذکور به طبقه بندی محتوای کتب پرداخته شد و پس از آن فراوانی هریک به دقت برای مقایسه محتوا و الگوی مریل محاسبه شد. نتایج این پژوهش نشان داد درصد بیشتری از کتاب بخوانبم دوره ابتدایی به دانش مفاهیم و عملکرد یادآوری پرداخته و درصد بیشتری از کتاب علوم دوره ابتدایی مربوط به دانش مفاهیم و عملکرد کشف و ابداع پرداخته است.
-1مقدمه
در بین کاربرد های فراوان تحلیل محتوا، کاربرد این دانش در تحلیل محتوای کتاب درسی بسیار به چشم می خورد. این تحلیل کمک می کند تا مفاهیم، اصول، نگرش ها، باورها و همه اجزای مطرح شده در قالب دروس کتاب، مطالعه و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند. به همین دلیل یک تحلیل گر محتوا می تواند پیام های نهفته در متون کتاب درسی را با اهداف برنامه یا علایق فراگیران یا هر مورد دیگری ارزیابی کند. در واقع اهمیت و ضرورت مطالعه چنین مواردی است که تحلیل محتوای کتاب های درسی را توجیه می کند
در میان تعاریف و حیطه های فراوانی که برای دانش تحلیل محتوا در علوم گوناگون تعریف و ترسیم شده، در آموزش و پرورش کشور های مختلف، این دانش کاربرد فراوانی در تحلیل مواد، موضوعات و محتوای مقاطع مختلف تحصیلی دارد. تحلیلی که به دانش آموز، معلم، والدین دانش آموز، برنامه درسی و برنامه ریزان درسی، و به وزیر آموزش و پرورش هر کشور میگوید که چه مسیری را در درس و کتاب مربوطه در حال طی کردن است و چه مسیری را باید طی کند.
در واقع تحلیل محتوا که به سرعت به عنوان یک دانش در علوم مختلف پذیرفته شده، اکنون به مسیر آموزشی کشور ها سرنخ داده و اولیاء آموزشی را از اهداف و باید ها و حرکت در مسیر الگوهای طراحی آموزشی آگاه می کند. این سرنخ دهی و ترسیم نقشه راه برای تداوم فعالیت های درسی کشور، و اعتلای آموزش و پرورش، در کشورهایی که نظام آموزشی متمرکز دارند و یک خطا در گوشه ای از سیستم، عناصر دیگر را نیز متاثر می کند، بسیار مهم است. چرا که در این کشور ها مواد و محتوای درسی به یکسان برای تمام نقاط و نواحی و همه تفاوتهای فردی در یک سن خاص ارائه می شود.
-2بیان مساله
آموزش و پرورش دوره ابتدایی مهمترین دوره در نظام آموزشی هر کشور است.در این راستا، ارزشیابی صحیح از محتوای کتاب های درسی این دوره، امکان قضاوت و تصمیم گیری در مورد مطلوب بودن محتوا را فراهم می سازد.بنابراین این پژوهش با بهره گیری از الگوی طراحی آموزشی مریل درصدد پاسخگویی به سوالات پژوهشی ذیل است:
.1محتوای کتاب درسی بخوانیم دوره ابتدایی بیشتر به ایجاد چه نوع دانش و محتوایی - حقایق، مفاهیم، روش کار و قوانین - در فراگیران توجه دارد؟
.2محتوای کتاب درسی علوم تجربی دوره ابتدایی بیشتر به ایجاد چه نوع دانش و محتوایی - حقایق، مفاهیم، روش کار و قوانین - در فراگیران توجه دارد؟
.3 محتوای کتاب درسی بخوانیم دوره ابتدایی بیشتر با هدف ایجاد کدام یک از سطوح عملکرد - یادآوری، کاربرد، کشف و ابداع - طراحی شده است؟
.4محتوای کتاب درسی علوم تجربی دوره ابتدایی بیشتر با هدف ایجاد کدام یک از سطوح عملکرد - یادآوری، کاربرد، کشف و ابداع - طراحی شده است؟
-3ضرورت و اهمیت
در تمام کشور برای هر ماده ی درسی در پایه ی تحصیلی یک کتاب درسی تالیف و توزیع می شود از جمله زبان فارسی که از آن به عنوان رمز» هویّت ملی ما« نام برده شده،یکی از مهمترین عناصر وحدت بخش کشور است. بنابراین توجه به چگونگی آموزش مهارت های زبان فارسی در مدارس نه تنها در موارد درسی مربوط به آموزش زبان مانند خواندن، نوشتن، جمله سازی، املا و انشا حائز اهمیت است،بلکه در چگونگی آموزش مواد درسی دیگر از جمله ریاضی، علوم تجربی، علوم اجتماعی و دینی نیز نقش اساسی ایفا میکند. در واقع اکنون به روشنی آشکار شده است که »زبان آموزش« یکی از مهمترین ابزارها در فرایند یاددهی و یادگیری است.همچنین فراگیری علوم تجربی به دانش آموزان کمک می کند تا روش های شناخت دنیای اطراف خود را بهبود بخشند. برای این منظور آنها باید مفاهیمی کسب کنند که به آنها کمک کند تا تجارب خود را با یکدیگر مرتبط سازند.
وظیفه آموزش علوم این است که به دانش آموزان اولا علاقه مندی و ثانیا مهارت کافی برای انجام آزمایش را بدهد. انجام آزمایش ها نه تنها باعث اصلاح عقاید دانش آموزان می شود، بلکه به آنان می آموزد که در علوم تجربی نسبت به آنچه » حقیقت « نامیده می شود شک کند، مگر آن که صحت آن را از طریق آزمایش تجربه کنند.بنابر این با توجه به نقش و جایگاه کتاب درسی و مخصوصا کتاب های بخوانیم و علوم تجربی دوره ابتدایی که پیشتر درمورد آنها صحبت شد توجه به این عنصر برنامه درسی کتاب در نظام آموشی بیش از پیش اهمیت می یابد و برای حرکت در جهت رسیدن به یک نظام آموزشی کار آمد، توجه به جایگاه کتاب، محتوا و ساختار آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
-4هدف کلی پژوهش
هدف از این پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی بخوانیم و علوم تجربی دوره ابتدایی براساس الگوی طراحی آموزشی مریل است.
-5مبانی نظری
5-1 الگوهای طراحی برنامه درسی:
منظور از طرح برنامه درسی، شکل مدون و یا ساختار برنامه درسی می باشد. سازمان یا ساختار برنامه درسی، به موجب دو گونه تصمیم گیری در دو سطح مختلف به هنگام تکوین برنامه شکل می گیرد: سطح فراگیر یا عام که ناظر بر تصمیم گیری در خصوص مبانی ارزشی می باشد سطح خاص و یا جزئی که ناظر بر تصمیم گیری های تکنیکی و فنی در خصوص برنامه ریزی و چگونگی اعمال عناصر برنامه است. در سطح فراگیر یا عام، طرح یا الگوی برنامه درسی از نوع منبع یا منابع اطلاعات که توسط برنامه ریز انتخاب می شود، تاثیر می پذیرد. به لحاظ تاریخی، سه منبع اصلی اطلاعاتی برای برنامه ریزی درسی مورد شناسایی قرار گرفته است که هریک به عنوان مبنایی در تصمیم گیری های متعدد مربوط به برنامه ریزی به کار گرفته می شوند: موضوع های درسی مدون، دانش آموزانی که برنامه درسی برای آنان طراحی می گردد و جامعه
5-1-1 الگوی مبتنی بر موضوعات درسی مدون به عنوان منبع اطلاعاتی:
موضوع های درسی مدون، معمولترین و رایج ترین منبع اطلاعاتی برای تصمیم گیری های مربوط به طرح برنامه درسی می باشد. این موضوع ها از آن جهت مبنای کار برنامه ریزی درسی قرار می گیرند که منعکس کننده عقل جمعی بشر و نمایانگر میزان میراث فرهنگی آدمیان است. این طور تصور می رود که مطالعه و فراگیری موضوع ها در قالب مجموعه های مدون علم، اقدامی اساسی برای ادامه پیشرفت تمدن هاست. فراگیری این مجموعه های مدون از دانش بشری، به عنوان یکی از شاخص های فرد تحصیل کرده نیز به شمار می آید.
