بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل محتوای کتب درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس مولفههای تاب آوری اجتماعی انجام شد. از روش تحلیل محتوا استفاده شده است که این روش توصیفی - تحلیلی میباشد. ابزارگردآوری اطلاعات سیاههی تحلیل محتوای محقق ساخته بود که بر اساس مبانی تظری در حوزهی مفهوم تاب آوری و نظریات صاحب نظران در این زمینه تهیه و تدوین گردید. جامعه پژوهش در این مطالعه کتب مطالعات اجتماعی دورهی ابتدایی میباشد و جامعه و نمونه برابر است. نتایج نشان داد که بیشترین میزان توجه به مؤلفههای تاب آوری اجتماعی در کتب مطالعات اجتماعی دورهی ابتدایی به میزان 0/77 مربوط به مؤلفههای دانش و تجربیات زندگی است و کمترین میزان توجه مربوط به مؤلفههای بیمه و شبکههای اجتماعی بوده است که هیچ گونه مصداقی بر اساس مؤلفههای تاب آوری اجتماعی یافت نشده است.
کتاب اجتماعی سوم ابتدایی بیش از سایر پایه های دورهی ابتدایی به مولفه های تابآوری اجتماعی توجه شده است. تاب آوری اجتماعی درباره ضرورت سیستم های انسانی برای یادگیری مدیریت تغییر است و این بدان معناست که تاب آوری اجتماعی می تواند هم بازدارنده و هم بهبود دهنده باشد. یک شبکه اجتماعی، یک ساختار متمرکز اجتماعی است که از گره ها، توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی بهم متصل می شوند.
مقدمه
تاب آوری از ضروریات زندگی در دنیای کنونی است مشکلات و فشارهای مختلف ناشی از محیط کار، زندگی شخصی و تغییرات سریع اجتماعی و بلایای طبیعی و ... از جمله مسایلی هستند که فشارهای زیادی را بر افراد تحمیل می کنند. تاب آوری مهارت مناسبی است جهت گذراندن مشکلات زندگی، حتی زمانی که شرایط نامطلوب و سخت وجود دارد - اعرابیان،. - 1395 امروزه تاب آوری به عنوان راهی برای تقویت جوامع با استفاده از ظرفیت های آنها مطرح می گردد.
قابلیت تاب آوری اجتماعی، توان یک اجتماع برای برگشت به تعادل یا پاسخ مثبت به مصیبت ها است با آنکه هنوز در تعریف و شاخص سازی این مفهوم ابهامات زیادی وجود دارد لیکن همه تعاریف موجود در مورد تاب آوری اجتماعی به ظرفیت های افراد ، سازمان ها و یا جوامع برای تحمل کردن ، جذب کردن، تطبیق و تبدیل در برابر تهدیدات اجتماعی از هر نوع ، توجه دارند تاب آوری اجتماعی دارای مراحل مختلفی است و به طور قابل ملاحظه ای باعث تداوم و استحکام اجتماع می گردد.
واژه تاب آوری در فرهنگ اکسفورد به معنای توانایی مردم یا چیزها به این منظور که بعد از حوادث ناگوار مانند شوک، آسیب و ... به سرعت به احساس بهتری دست یابند و نیز به معنای توانایی مواد به منظور بازگشت به حالت اولیه بعد از خم شدن، کشش و یا فشرده شدن معنا شده است. این واژه را هولینگ نظریه پرداز بوم شناختی در سال 1973 معرفی کرد. وی تاب آوری را به عنوان یک مفهوم توصیفی و کیفی که فراهم آورنده بینش در مورد ویژگیهای پویای یک سیستم است معرفی می کند - پرتوی و همکاران ،. - 1395 کلمه تاب آوری از لغت لاتین resilio به معنای » به طور ناگهانی عقب نشینی کردن« استخراج شده است، اگر چه هنوز در اینکه این کلمه ابتدا در چه رشته ای استفاده شده است اختلاف نظر وجود دارد.
برخی می گویند بوم شناسی ، برخی دیگر بر فیزیک نظر دارند. در زمینه بوم شناسی، این کلمه در پی انتشار اثر اصلی هالوئینگ به نام تاب آوری و پایداری سیستم های اکولوژیکی در سال 1973 رواج پیدا کرد. به هر حال مطالعات مبانی نظری بیان می کنند که مطالعه تاب آوری از شیوه های روانشناسی و روانپزشکی سال های دهه 1940 استنتاج شد، که قسمت عمده آن توسط نورمن گرامزی، امی اورنر و راث اسمیت توسعه یافت.
این موضوع به عنوان نتیجه تلاش هایی تحقق یافت که برای درک شناخت دلایل ناخوشی ها و توسعه آسیب شناسی روانی انجام شده بود، یکی از انواع مطالعات در زمینه تاب آوری بررسی ابعاد روان شناختی کودکان هستند، پیشگامان مطالعه تاب آوری علاقمند بودند به تجزیه و تحلیل خطرات و آثار منفی اتفاقات ناسازگار زندگی بر روی کودکان، مانند فشارهای مربوط به طلاق و آسیب روانی - برای مثال، کوتاهی و جنگ - . این مطالعات نشان می دهد که ضرورت اصطلاحاتی مانند تاب آوری و آسیب ناپذیری یکی از بحث برانگیزترین موارد شده است.
ادگر - 2000 - معتقد است جوامعی که در آنها با تنوع منابع مواجهیم به دلیل انعطاف پذیری بالاتر، تاب آورترند. او مهاجرت و استرس جابجایی قابل توجه جمعیت را اغلب نشانه ای از شکست تاب آوری اجتماعی می داند چرا که مهاجرت اغلب بر زیر ساخت های اجتماعی هر جامعه اثرات منفی می گذارد. از سایر عناصر مؤثر بر تاب آوری اجتماعی، بر طبق برداشت از نظریات ادگر، همکاری و مشارکت شهروندان، همبستگی اجتماعی، داشتن هویت واحد، حس تعلق، وجود امنیت و فراگیری اجتماعی را می توان استخراج نمود.
وی در مقاله ای دیگر - 1997 - بر سطح اقتصادی و برابری به عنوان عوامل تأثیر گذار بر همبستگی اجتماعی تأکید می ورزد و علاوه بر معیارهای بالا عوامل دیگری چون میزان شغل، نرخ جرم و جنایت را به عنوان سنجه های میزان تاب آوری اجتماعی جوامع بر می شمارد. ترنر، 2013 فرایند دگرگونی تقویت ظرفیت جمعیت، جوامع، سازمان ها و پیش بینی، بازدارندگی، بازیابی و دگرگونی کشورها پس از وقوع شوک ها، استرس و تغییرات را تاب آوری می نامند. موبرگ و سیمونسن - - 2011، بر اهمیت آموزش در تاب آوری تأکید دارند.
به عبارت دیگر توانایی کسب تجربه از شرایط بحرانی و استفاده بهینه از این تجارب در آینده است - به نقل از رضایی و همکاران، . - 1395 بر اساس ملاحظات ابریست و همکاران - - 2010 تاب آوری اجتماعی، ظرفیت افراد برای دسترسی به سرمایههای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی - سرمایه های معرفی شده توسط بوردیو - است، نه فقط به منظور انطباق با شرایط گوناگون - ظرفیت واکنشی - بلکه همچنین به منظور خلق شرایط مثبت - ظرفیت پیش بینانه - و توسعه رقابت در مواجه با خطر، سؤال کلیدی ابریست این است که چگونه ظرفیت های افراد، گروه ها و ارگان ها را به منظور مواجه با خطر افزایش دهیم؟ او معتقد است تاب آوری اجتماعی در حالتی اتفاق می افتد که افراد از طریق این سرمایه ها به سرمایه نمادین دست یابند و به کمک آن نظم اجتماع را بازسازی کنند.
در این میان نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد و حفظ تاب آوری اجتماعی بسیار کلیدی است . - پرتوی و همکاران، . - 1395از جمله مسائلی که در حوزه تاب آوری مطرح است ارتباط آن با آموزش است که دوره ابتدایی اهمیت بسزایی دارد. اما شواهد و پژوهش هایی در دست نیست که نشان دهد محتوای کتب درسی تا چه میزان به مفهوم پیچیده تاب آوری اجتماعی پرداخته است و خلاء بررسی و پژوهش در این زمینه مشهود است. لذا این پژوهش در صدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که محتوای کتب درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی تا چه میزان به تاب آوری اجتماعی توجه نموده است؟
.2 روش تحقیق
به منظور مطالعه محتوای کتب درسی مطالعات اجتماعی دوره ی ابتدایی بر اساس مؤلفه های تاب آوری اجتماعی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است که این روش توصیفی - تحلیلی می باشد. با توجه به اهداف و سؤال تحقیق، در این پژوهش کتب مطالعات اجتماعی سوم، چهارم، پنجم و ششم مورد بررسی قرار گرفته و واحد تحلیل جمله انتخاب شده است. ابزار گردآوری اطلاعات سیاههی تحلیل محتوای محقق ساخته بود که بر اساس مبانی تظری در حوزه ی مفهوم تاب آوری و نظریات صاحب نظران در این زمینه تهیه و تدوین گردید. جامعه پژوهش در این مطالعه کتب مطالعات اجتماعی دوره ی ابتدایی می باشد و جامعه و نمونه برابر است.
برای اندازه گیری روایی ابزار از دوازده نفر از مدرسین دانشگاه آزاد و پیام نور رودان در رشته های جامعه شناسی ، روانشناسی، تحقیقات آموزشی و متخصصان آموزش و پرورش درخواست شد تا مفاهیم انتخاب شده مرتبط با مفهوم تاب آوری اجتماعی را مورد بررسی قرار دهند و میزان توافق یا عدم توافق خود را اعلام نمایند. که میزان توافق بالا مؤید روایی بالای سنجش بوده است. در این مطالعه میزان پایایی بر اساس درصد توافق بین دو کد گذار و بر اساس فرمول ضریب پایایی هولستی محاسبه شد و میزان توافق دو کدگذار ./80 بدست آمد.
.3 یافته های تحقیق
جدول توزیع فراوانی و درصد مولفه های تاب آوری اجتماعی در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی نشان می دهد که بیشترین میزان توجه به مولفه ی دانش و تجربیات زندگی است و کمترین میزان توجه مربوط به مولفه های شبکه های اجتماعی و بیمه است. در پایه سوم ابتدایی وجود امنیت با مقدار 2/69 درصد و مولفه های شبکه های اجتماعی ،مشارکت در تصمیم گیری، فعالیت شهروندی، مشارکت اجتماعی، پیش بینی تنش، دسترسی به سرمایه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، جذب تنش از طریق تطبیق یا مقاومت، بیمه و کاستن از آسیب پذیری دارای فراوانی صفر بودند.
