بخشی از مقاله
چکیده
نظریه های روان شناختی در مورد اخلاق عموما بر روی این گونه سوالات تمرکز کرده اند : چگونه، در چه سنی و با چه سازوکاری قوای اخلاقی کودک شکل می گیرند وتوانایی اخلاقی او تثبیت می شوند. به همین منظور هدف این پژوهش نیز بررسی و تحلیل کتاب بخوانیم پایه ی ششم دبستان از منظر مولفه های رشد اخلاقی کلبرگ می باشد تا میزان توجهی که مولفین در انتخاب دروس برای تربیت اخلاقی و سطوح متفاوتی از رشد اخلاقی برمبنای نظریه ی کلبرگ را که به کار برده اند بررسی و مشخص شود.
بدین منظور از روش تحلیل محتوا در این پژوهش استفاده شده و در مجموع 120 صفحه مورد تحلیل قرار گرفته است .واحد تحلیل نیز مضمون و تصویر بوده است .جامعه و نمونه ی آماری ؛تمام کتاب فارسی ششم دبستان بوده وبه دلیل منطبق بودن جامعه و نمونه ؛نمونه گیری صورت نگرفته است.نتایج به دست آمده در این پژوهش حاکی از آن است که به آموزش رشد اخلاقی بیشتر در سطح متداول و در مرحله چهارم توجه شده است .توجه به مراحل دبستان رشد اخلاقی بسیار کمرنگ بوده و تلاش شده که بیشتر آموزش ها در سطوح بالای رشد اخلاقی صورت گیرد .همچنین استفاده از عکس های مناسب با موضوع در کتاب بسیار محدود و گذرا بود.
مقدمه و بیان مسئله:
با اینکه بشر امروزی در عرصه های گوناگون، به ویژه در قلمرو علم و فن آوری به موفقیت های چشم گیر دست یافته است.اما در مقوله اخلاق و تربیت اخلاقی با چالش ها و مشکلات زیادی دست به گریبان است .سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او در سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی او نقش بسزایی دارد به طوری که اگر انسان به تمام علوم دست پیدا کند اما تسلط به درون خود و نفس خود نداشته باشد از رسیدن به کمال باز می ماند.
بنابراین یکی از مسائل مهم، که تعلیم و تربیت معاصر با آن رو به روست، مسئله تربیت اخلاقی است. اهمیت تربیت اخلاقی در نظام های آموزشی و پرورشی، امری بدیهی و غیر قابل انکار استاصولاً. اخلاق و تربیت اخلاقی، یکی از ارکان اساسی فرهنگ بشری را تشکیل می دهد..چگونگی پرورش نسل جدید از اصول مهمی است که پیشرفت جامعه بر آن متکی است به ویژه در عصرکنونی که مشکلات و چالش ها درمیان افراد جامعه به نسبت دوران گذشته بسیار افزایش یافته است.
گزارشات رسانه ها از افزایش پرخاشگری، بزهکاری نوجوانان، بارداری در دوران نوجوانی، دزدی، تعرض به حقوق افراد و مواردی از این قبیل نشان دهنده بحران اخلاق در جامعه است. به همین دلیل در دهه های گذشته یک گرایش افزایش یابنده در جهت آموزش ارزش های اخلاقی و اجتماعی هم در مدارس عمومی و هم در مدارس خصوصی و به ویژه در پایه های تحصیلی پایین تر نظیر پیش دبستانی ها و دبستان ها ایجاد گردیده است
از این رو، تربیت روحی و اخلاقی انسان و انسان سازی برای هر جامعه ای امری حیاتی است. بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که رشد اخلاقی در کاهش معضلات اجتماعی از قبیل بزهکاری ؛پرخاشگری و.....تاثیر به سزایی دارد برای نمونه: کینگ - - 2000، در مقاله ای به بررسی رشد اخلاقی کودکان و دلایل ارتکاب اعمال خشونت از سوی آن ها می پردازد. پژوهش های زیادی نشان داده است که استدلال اخلاقی در نوجوانان بزهکار ناقص بوده و رشد کافی نکرده استوهمین عامل ممکن است علت رفتارهای ضداجتماعی نوجوانان و حتی کودکان باشد
در دیدگاه پیاژه، جوهره اخلاق رشدیافته، انصاف یا عدالت است که پیاژه آن را "تعادل ایدهآل تعریف میکند که محصول کنشها و واکنشهای افراد به یکدیگر است"به عبارت دیگر، کودکان به طور طبیعی، ایدهآلهای برابری و مقابله به مثل را که برای رشد در هر جامعهای لازم است، در جریان تعامل میسازند - همکاری، مشارکت و رقابت -
مباحث روانشناسان درباره اخلاقعمدتاً در حوزه اخلاق توصیفی قرار دارد و عهده دار بررسی این موضوع است که قوای اخلاقی کودک تحت تأثیر چه عوامل و طی چه سنینی شکل میگیرند واحیاناً برای تثبیت و پرورش تواناییهای اخلاقی کودک باید در هرکدام ازمراحل رشد او چه اقداماتی انجام داد. باتوجه به اهمیت رشد اخلاقی در پرورش افراد و بهبود شرایط جامعه نظریه پردازان به وفور روی این مقوله کار کرده اند و نظریه های متعددی در این مورد وجود دارد که ما به بررسی فقط چند نمونه از آن می پردازیم از جمله:
الف - دیدگاه روانکاوانه و رشد شخصیت اخلاقی:
در مکتب روانکاوی مؤلفه ها و راهکارهای جایگزین دیگری را برای رشد قوای اخلاقی پیشنهاد شده است. از مهمترین این موارد ؛" مولفه ی القایی" است. در این جا فرد بزرگسال تلاش می کند با متذکرشدن تأثیر بدرفتاری و کار غیر اخلاقی کودک برخود او و دیگران، حس اخلاقی و درواقع وجدان اخلاقی کودک را برانگیزد. به عبارتی در این جا تلاش میشود تا کودک آثار کار نادرست اخلاقی خود را ببیند و با القا کردن این که کار او دارای چه تأثیرات بدی است، در او وجدان اخلاقی را شکل دهند.
ب - دیدگاه یادگیری اجتماعی و رشد شخصیت اخلاقی:
بر طبق این دیدگاه ؛یادگیری اصول اخلاقی منحصر به دوره خاصی از مراحل رشد نیست، بلکه رفتارهای اخلاقی مانند هر رفتار دیگری در تمام طول عمر قابل یادگیری است؛ به عبارتی، تأکید این مکتب بر اکتسابی بودن رفتارهای اخلاقی است و در این میان دو مؤلفه بیش از همه در یادگیری رفتارهای اخلاقی مؤثرند :سرمشق دهی و تقویت رفتار اخلاقی.
ج - دیدگاه اجتماعی فرهنگی و رشد شخصیت اخلاقی:
آنچه در این دیدگاه بر آن تأکید می شود اهمیت جامعه و فرهنگ در تولید و انتقال ارزشها، به خصوص ارزشهای اخلاقی است. طبق این دیدگاه، رشد شناختی و اخلاقی فرد با میانجیگری و وساطت اجتماع صورت میگیرد . جامعه و فرهنگ ، ارزش ها وهنجارهای خاصی را از طریق سازوکارهای ویژه به نسلهای بعدی انتقال می دهند و آنگاه از این طریق تکالیفی اخلاقی بر عهده افراد جامعه میگذارند.
د - دیدگاه شناختی رشدی و رشد شخصیت اخلاقی:
از مهمترین نظریه های مطرح درباره رشد اخلاقی، دیدگاه شناختی رشدی است که در اثرتحقیقات افرادی چون پیاژه و کولبرگ توسعه یافته و حجم زیادی از نوشته های مربوط به اخلاق در روانشناسی را به خود اختصاص داده است.
هم پیاژه1 و هم کلبرگ2 قائل به مراحل و دوره های مختلفی برای رشد شناختی و اخلاقی بوده اند. پیاژه مراحل رشد اخلاق را در دو مرحله و کولبرگ در شش مرحله توصیف کرده است. که ما در این پژوهش به اختصار به بررسی نظریه کلبرگ می پردازیم.
روش تربیت اخلاقی از نظر کلبرگ، تربیت اخلاقی نه به وسیله آموزش، بلکه انتقال دانش آموز از مرحله های پایین رشد اخلاقی به مرحله بالاتر از طریق وادار کردن آنها به بحث درباره مشکلات اخلاقی است. از نظراو، هر فرد در طول زندگی عقلانی خود درسه سطح از رشد اخلاقی شامل سطح اول "پیشامتداول" ،سطح دوم "متداول" وسطح سوم "پسامتداول" قرار می گیرد که این سه سطح خود شامل شش مرحله است - گرچه ممکن است برخی افراد به مراحل پایانی نرسند -
مرحله اول : جهت گیری تنبیه و اطاعت:با مرحله اول پیاژه در مورد اخلاق مشابهت دارد در این مرحله ، کودک نسبت به مراجع قدرت تمکین دارد و از شکستن قواعد اجتناب می کند تا مجازات نشود ; از خسارت مادی به اشخاص و اموال اجتناب می کند.
مرحله دوم : نفع پرستی و مقاصد ابزارگونه :در این مرحله کودک قواعد را در جهت ارضای علاقه آنی شخصی خود دنبال می کند و در بعضی شرایط نیازهای دیگران را مورد توجه قرار می دهد ; بیشتر به عنوان یک معامله متقابل و تجارت به آن می نگرد
