بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تحلیل و بررسی کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان با استفاده از تکنیک ویلیام رومی است و جامعه آماری ما در تحلیل فوق کل کتاب مطالعات اجتماعی ششم دبستان در نظر گرفته شده است که در قالب 24 درس مورد بررسی قرار گرفته و نمونه آماری همان جامعه می باشد. در تحلیل فوق به سه مقوله متن و نوشته های کتاب، تصاویر و نمودار و فعالیت های کتاب مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصله نشان می دهد که متن کتاب در تکنیک ویلیام رومی ضریب 0/78 ، تصاویر ضریب 0/56 و فعالیت ضریب 1/06 را به خود اختصاص داده است که بیانگر حد نرمال در درگیری ذهنی فراگیران می شود و پیشنهاداتی را نیز ارائه نمودیم.
مقدمه :
کتاب درسی در نطام آموزشی ایران یکی از مهم ترین منابع یادگیری به حساب می آید و یکی از ویژگی های برنامه درسی مطلوب، نگاه فرایندی به محتوا است. از آنجایی که یادگیری، موضوع پیچیده ای است که نمی توان برای آن طرح ثابتی در نظر گرفت، باید قسمتی از محتوا را به » فرآیند« واگذار کرد زیرا در تعامل معلم با یادگیرندگان و یادگیرندگان با یکدیگر و همچنین از طریق افراد با عوامل محیطی گوناگون مجموعه ایی از شناخت ها، نگرش ها و مهارت ها شکل می گیرد که برای برنامه ریزان درسی قابل پیش بینی نیستند. اصولا منطقی نیست که همه ی محتوا از قبل طراحی می شود. بنابراین برنامه درسی مطلوب دارای دو بعد تعیینی و فرآیندی است
نهاد آموزش و پرورش باید افرادی را برای زندگی تربیت کند ، از این رو طبیعی است همواره نگاهی به آینده داشته باشد؛ به گونه ای که با تحلیل شرایط زندگی در سال های آتی ،مشکلات ، نیازها ، امکانات و محدودیت ها را فهرست کند ، در برنامه ریزی فعالیت های آموزشی خود به دانش آموزان توانایی ببخشند و در آنها برای استفاده بهتر از فرصت های آینده ، چاره اندیشی برای مشکلات و نیاز ها و اجرایی کردن برنامه های آینده ، توانایی ایجاد کند
یکی از روش های کیفی تحلیل محتوای کتاب درسی که در سال های اخیر مورد استقبال تحلیل گران قرار گرفته است روش دعوت به پژوهش ویلیام رومی است . این روش در بعضی از جاها به عنوان »شاخص درگیری یادگیرنده« نامیده می شود. از این روش، ویلیام رومی در کتاب خود با عنوان »تکنیک های کاوش در تدریس علوم« استفاده کرده است.
ویلیام رومی، تحلیل محتوای کتاب را از پنج بعد کلی مورد بررسی قرار می دهد. که می توان به تحلیل و ارزشیابی متن و نوشته های کتاب، تحلیل و ارزشیابی شکل ها و منحنی ها، بررسی و تعیین شاخص فعالیت های پیشنهاد شده در کتاب درسی، تحلیل و ارزشیابی پرسش پایان فصل، تحلیل و ارزشیابی خلاصه -
.2 بیان مسئله :
تعاریف نظری :
محتوا : محتوا عبارت است از: مجموعه مفاهیم، مهارت ها و گرایش هایی که برنامه ریزان آن را انتخاب و سازماندهی می کنند و تعامل یاددهی- یادگیری معلم و شاگرد آن را تولید می کند
تحلیل محتوا: تجزیه و تحلیل یک روش علمی است، برای ارزشیابی و تشریح عینی و منظم پیام های آموزشی
تکنیک ویلیام رومی: این روش پژوهش در بعضی جاها به عنوان شاخص درگیری یادگیرنده نامیده می شود و از این روش، ویلیام رومی در کتاب خود با عنوان تکنیک کاوش در تدریس علوم استفاده کرده است
تعاریف عملیاتی :
محتوا: در این تحقیق هر آنچه که در در کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان آمده است اعم از متون نوشتاری، فعالیت ها و تصاویر از نظر میزان درگیری ذهنی فراگیران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
تکنیک ویلیام رومی : در این روش کلیه متن ها و تصاویر و فعالیت های کتاب سال ششم دبستان برای تعیین شاخص درگیری یادگیرندگان مورد بررسی قرار گرفته است.
تحلیل به روش ویلیام رومی روشی است که در سال های اخیر مورد استقبال پژوهشگران قرار گرفته است. با توجه به اهمیت کتب درسی در امر آموزش در کشورمان ایران اهمیت و الزام تحلیل محتوای کتاب های درسی را نمایان می کند و از میان آن ها کتاب مطالعات اجتماعی که مهم ترین هدف آن تربیت شهروندی مطلوب است را دوچندان می کند لذا در این پژوهش از تکنیک ویلیام رومی استفاده نمودیم تا بتوانیم ابعاد گوناگون کتاب را مورد بررسی قرار دهیم تا میزان دعوت به پژوهش را در این کتاب بسنجیم.
حال با توجه به اهمیت پژوهش در بین دانش آموزان و آماده ساختن آنها برای زندگی در آینده در مقاله حاضر ما به تحلیل متن و تصاویر و فعالیت های کتاب مطالعات اجتماعی ششم دبستان با استفاده از روش تحلیل ویلیام رومی پرداختیم. امید آن می رود که این پژوهش در ارتقای جامعه ی آموزشی کشور مفید واقع گردد.
پیشینه ی پژوهش:
عباسی، حسین و همکارانش در پژوهشی با عنوان بررسی و تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی سوم دبستان با تکنیک ویلیام رومی ضریب درگیری دانش آموزان در سه مؤلفه متن ، پرسش و تصویر کتاب بر اساس سه فرضیه مورد بررسی قرار گرفت . ازتحلیل کتاب این نتیجه به دست آمد که ، متن ها و تصاویر ارائه شده در کتاب فعال و ضریب درگیری سؤالات غیر فعال می باشد زیرا ضریب درگیری سؤالات بالاتر از ضریب تعیین شده بود لذا چنین کتابی در قسمت سؤالات مفروضات و اطلاعات علمی کافی را در اختیار فراگیران قرار نمی دهد و فقط از دانش آموزان می خواهد تا به گونه ای ، فعالیتی را انجام دهند.
شویچی, جعفر و همکارانش در پژوهشی با عنوان تربیت شهروندی و آموزش و پرورش تحلیل محتوای کتاب های درسی مطالعات اجتماعی دوره ی ابتدایی اول و دوم بر مبنای مولفه های تربیت شهروندی در سال تحصیلی 94-93 با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی یعنی دانش، مهارت و نگرش شهروندی پرداختند . نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که از مجموع 920 واحد ضبط شمارش شده از متن و تصویر کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ی ابتدایی 56/4 درصد به دانش شهروندی 32/8 درصد به مهارت شهروندی و 10/8 درصد به نگرش شهروندی اختصاص دارد. این در حالی است که هر یک از شاخص های مربوط به مؤلفه های تحقیق به صورت نامتوازن مورد توجه قرار گرفته و کتاب های درسی نیز به یک نسبت به مولفه های شهروندی نپرداخته است.
مستعد, منیره و همکارانش در پژوهشی با عنوان تحلیل محتوای کتاب های فارسی خوانداری، مطالعات اجتماعی و هدیه های آسمانی پایه ششم ابتدایی بر اساس مؤلفه میراث فرهنگی پرداختند هدف این پژوهش این پرسش مطرح شده است که: میزان توجه به آموزش میراث فرهنگی در محتوای کتب پایه ششم ابتدایی چه اندازه است؟ نتیجه کلی این تحقیق آن است که: ارزش های مرتبط با میراث فرهنگی در کتب درسی پایه ششم به یک میزان توجهنشده است. درواقع فاقد برنامه ریزی از پیش تعیین شده ای برای ارائه مطالبی که به طور تقریباً یکسان به تمام مؤلفه های میراثفرهنگی، برای انتقال فرهنگ بپردازد، می باشد.
اهداف پژوهش :
هدف کلی : بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم سال ششم دبستان براساس تکنیک ویلیام رومی.
هدف جزئی :
1. تحلیل متن کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان براساس تکنیک ویلیام رومی
2. تحلیل شکل و تصاویر کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان براساس تکنیک ویلیام رومی
3. تحلیل پرسش های کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان براساس تکنیک ویلیام رومی
فرضیه پژوهش :
1. متن کتاب مطالعات اجتماعی ششم دبستان فراگیران را به اندازه کافی پژوهش ترغیب می کند.
2. تصاویر و اشکال و منحنی های کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم دبستان موجب درگیری ذهنی فراگیران می شود.
3. فعالیت های کتاب مطالعات اجتماعی سال ششم موجب درگیری ذهنی فراگیران می شود.
جامعه آماری و نمونه آماری :
در این پژوهش جامعه آماری کل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی در نظر گرفته شده است که شامل 24 درس و 124 صفحه می باشد و نمونه آماری همان مطالعات اجتماعی سال ششم ابتدایی است که به صورت هدف مند انتخاب شده است و همچنین واحد تحلیل کتاب در مورد متن - تعداد جمله ی هر درس - در مورد اشکال و تصاویر - تعداد تصاویر هر درس - و در مورد فعالیت های پیشنهاد شده - تعداد فعالیت های هر درس است - و ابزار جمع آوری داده ها تحلیل محتوا با تکنیک ویلیام رومی صورت گرفته است که میزان درگیری ذهنی فراگیران را مورد سنجش قرار می دهد.
روش دعوت به پژوهش ویلیام رومی :
الف. تحلیل و ارزشیابی متن و نوشته های کتاب شامل مراحل زیر است:
جمله های کتاب را در یکی از طبقه بندی زیر قرار می دهیم . جمله هایی که دانسته ها را بدون تفسیر و تعبیر بیان می کنند.
.b جمله های سوالی که بلافاصله جواب به همراه دارند.
.c جمله هایی که کتاب به صورت نتیجه گیری بیان کرده است.
.d جمله های تعریفی
.e جمله هایی که به نحوی از فراگیران می خواهد تعبیر و تفسیری انجام دهد.
.f سوال هایی که بلافاصله جواب به همراه ندارند.
.g جمله هایی که فعالیتی را از فراگیر می خواهد.
.h پرسش و تمرین هایی که پاسخ آن مستلزم آزمایش و تحقیق است.
.i جملاتی که در هیچ کدام از گزینه های بالا نمی باشد.
به طور کلی می توان 4 مورد اول را در جمله های لفظی دسته بندی کرد و 4 مورد دوم را در جملات درکی و فعال تقسیم بندی می کنیم و از نظر ویلیام رومی، ضریب فعال بودن طبق فرمول زیر تعیین می شود
