بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور تحلیل محتوای کتاب فارسی سوّم دبستان از نظر بعد سجایای اخلاقی انجام گرفت. روش این تحقیق، با در نظر گرفتن اهداف پژوهشی از نوع تحقیقات توسعهای است و از نظر روششناسی روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل محتواست. جامعهی آماری این پژوهش شامل متن دروس، توضیحات، و پرسشهای آخر هر درس کتابفارسی سوّم دبستان است. در این تحقیق کلّ جامعه به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است؛ به بیان دیگر از کل-شماری استفاده شد.و از گویههای عامل اول پرسشنامهی هوش معنوی با عنوان سجایای اخلاقی افراد به عنوان چک-لیست استفاده شده است.
ضرایب پایایی مقیاس با روش آلفای کرونباخ و اجرای موازی به ترتیب برابر با 0/82 و 0/78 بدست آمد. جهت محاسبهی پایایی دادههای جمعآوری شده براساس گویهها دو نفر اقدام به جمعآوری دادهها از کتاب نمودند. سپس میزان موافقت بین دو نفر در کدهای ثبت شده براساس فرمول اسکات برابر 0/78 محاسبه شد. یافته ها نشان داد که درمتن درسهای کتاب فارسی سوّم دبستان، 135 بار معادل 22/84درصد،در فعالیّتهای کتاب، 13بار معادل 6/34 درصد و در ضمیمهها، 71بار معادل 14/17درصد اشاره شده است.
مقدمه
کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانشآموزان در هر نظام آموزشی است و در ایران نیز، یکی از مهمترین نقشها را در برنامههای درسی ایفا مینماید. به عبارت دیگر، در ایران، بیشترفعالیّتهای آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت میگیرد و بیشترینفعالیّتها و تجربههای آموزشی دانشآموز ومعلّم، حول محور آن سازماندهی میشود. اینواقعیّت باعث شده است که صاحبنظران و پژوهشگران، بررسی محتوای آموزشی دورههای تحصیلی را باتوجّه به نیازهای فراگیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. این بررسیها و تحلیلها به برنامهریزان ومؤلّفان کتابهای درسی کمک میکند تا در هنگامتهیّه، تدوین و یا انتخاب کتاب درسی برای دورههای تحصیلی از جمله کتابهای درسی دورهی ابتدایی تصمیمهای صحیحی رااتّخاذ نمایند.
نوعی از تحلیل که برای برنامهریزان درسی،مؤلّفان و تصمیمگیرندگان برنامههای درسی دوره ابتدایی بسیار مفید و ضرور یست، "تحلیل محتوا"است. یعنی نوعی از تحلیل که کمک میکند تا مفاهیم، اصول، انگیزهها، نیازها، نگرشها وکلّیهی اجزای مطرح شده درمحتوای آموزشی و پرورشی کتابها مورد بررسی علمی و عملی قرار گرفته و با اهداف برنامههای درسی دوره ابتدایی مقایسه شوند. یکی از مفاهیمی که در سند تحول بنیادین مورد تاکید واقع شده است پرورش دانش آموزانی دارای سجایای اخلاقی و معنویت است.
بیلوتا معتقد است سجایای اخلاقی و معنویت ، نیاز فراتر رفتن از خود درزندگی روزمرّه و یکپارچه شدن با کسی غیر از خود است، این آگاهی ممکن است منجر به تجربهای شود که فراتر از خود فرد است - جانسون، 2001 به نقل از غباری بناب و همکاران، . - 1386 بررسی تاریخ ادیان نشان داده است که ایمان به خدا، در درمان بیماریهای روانی و تحقّق احساسامنیّت و آرامش و پیش-گیری از اضطراب و بیماریهای روانی ناشی از آن مؤثّر بوده است.
حکیم زاده و موسوی - 1387 - در تحقیقی با عنوان آموزش ارزشها در محتوای کتابهای درسی دینی دورهی راهنمایی:بررسی وضعیت موجود و ارائهی راهکارهایی برای وضعیت مطلوب این نتیجه را گرفتهاند که کتابهای درسی از نظر توجّه متوازن به حیطه-های ارزشی همبا تفاوت معناداری دارند و وضعیّت فعلی آموزش ارزشها در کتابهای دینی از جامعیت و شمول مجموعهی ارزش-های اسلامی به دور است.
روش شناسی
این تحقیق، با در نظر گرفتن اهداف پژوهشی از نوع تحقیقات توسعهای است. زیرا بر اساس نتایج آن میتوان در تدوین و تألیف کتب درسی بازنگری نمود. از نظر روششناسی روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل محتواست و روش تحلیل محتوا از زیرشاخه-های روش تحقیق توصیفی است.
جامعه ی آماری
جامعه ی آماری این پژوهش شامل متن دروس، توضیحات، و پرسشهای آخر هر درس کتابفارسی سوّم دبستان است.
نمونه گیری
از آنجایی که محتوای کتاب فارسی سوّم دبستان محدود میباشد، در این تحقیق کلّ جامعه به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است؛ به بیان دیگر از کلشماری استفاده شد.
ابزار
در این پژوهش از گویههای عامل اول پرسشنامهی هوش معنوی با عنوان سجایای اخلاقی افراد به عنوان چکلیست استفاده شده است. بدیع، سواری، باقری و لطیفیزادگان - 1389 - هوش معنوی در فرهنگ ایرانی را مورد هنجاریابی قرار داده اند. برای تعیین پایایی از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده کردهاند. ضرایب پایایی مقیاس با روش آلفای کرونباخ و اجرای موازی به ترتیب برابر با 0/82 و 0/78 بدست آمد که بیانگر ضرایب پایایی قابل قبول میباشد.
روش جمعآوری دادهها
در این پژوهش هر درس به تفکیک متن، فعالیّتها، ضمیمهها و تصاویر کتاب در قالب مؤلّفههای هوش معنوی که هر کدام شامل مجموعهای از گویهها بودند، مورد بررسی قرار گرفتهاند. بدین ترتیب که جمله،هر فعالیّت و ضمیمه از نظر تمام مؤلّفهها و گویه-های مربوطه مورد توجّه قرار گرفتهاند و در صورت تطابق داشتن با گویهها، علامتی در مقابل جملات مورد نظر ثبت شده است. در پایان، تعداد علامتها شمارش شده و در جدولی که بدین منظور طرّاحی شده بود، ثبت شدبا. توجّه به این که کلشماری شده است، نیازی به استفاده از آمار استنباطی نیست.
