بخشی از مقاله
چکیده
نظام آموزش و پرورش کشور برای روزآمد کردن کتاب های درسی نیازمند بازنگری کارشناسی شده در محتوای کتاب ها است . در این راستا، خوشبختانه طی سالهای اخیر تغییرات مهمی در کتابهای دوره ابتدایی و کتاب فارسی صورت گرفته است . از آنجا که این کتابها تازه تألیف یافته اند، انجام تحقیقات در باره متن، پرسشها و تصاویر این کتاب ها به اصلاح و روزآمد کردن آنها کمک خواهد کرد .
حوزه مطالعه در این مقاله کتاب فارسی چهارم ابتدایی است . واحد مطالعه، درسهای مندرج در کتابهای یاد شده است . واحد تجزیه و تحلیل، جمله، پرسش و تصویر است که بر اساس مقوله های فعال و غیرفعال تحلیل و ضریب درگیری آنها در کتاب مشخص شده است . نتایج به دست آمده نشان می دهدکه متن کتاب فارسی بیشتر به بیان حقایق و ارائه اطلاعات می پردازد و غیر پویا می باشد .
فرمول ضریب درگیری برای پرسشها نشان می دهد که پرسشهای کتاب به روش فعال طرح شده اند . تصاویرکتاب فارسی به شکل فعالند . ضریب درگیری با متن کتاب فارسی 0.14 و ضریب درگیری با تصاویر آن0.83 است . در صورتی که ضریب درگیری با پرسشها 0.5 میباشد . بنابراین، متن کتاب فارسی چهارم ابتدایی1394به روش غیرفعال و تصاویر و پرسشهای کتاب نیز به روش فعال تدوین شده اند.
مقدمه
برنامه و محتوای کتاب درسی ، یکی از عناصر مهم نظام آموزش و پرورش است و در تحقق اهداف آموزش و پرورش نقش اساسی دارد . از آنجا که نظام آموزش و پرورش ایران متمرکز و برنامه، کتاب و معلم، محورهای اساسی آموزش و یادگیری اند و با توجه به آن که در بسیاری از موارد ،کتاب درسی تنها رسانه آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد و فرآیند تدریس و یادگیری تنها با اتکا به محتوای برنامه درسی، مفاهیم و ارزشهای مطرح شده در آن صورت میپذیرد و از سوی دیگر، انواع ارزشیابی های تحصیلی، امتحانات و گزینشهای متعد د برمبنای محتوای کتابهای درسی صورت میگیرد، نقش کتاب به منزله برنامه آموزش بسیار مهم تلقی شده، جای تعمق، بررسی و تتبع فراوان دارد .
بازنگری، تجدید نظر و اصلاح برنامه و محتوای کتابهای درسی، زمینه رشد و پی شرفت تحصیلی را فراهم میآورد . محتوای مطلوب کتابهای درسی میتواند دانش آموزان را به چالش فکری وادارد و از جمود فکری و ذهنی رها سازد و پاسخگوی نیازمندی های عصر جدید انسانها باشد دوره ابتدایی برای دانش آموزان، مقطعی سرنوشت ساز است و شالوده شخصیتی و فکری افراد پی ریزی می شود .
برخی از دروس برای دانش آموزان جالب و دوست داشتنی است و این علاقه به دروس خاص ممکن است، مسیر تحصیل و شغلی افراد را تغییر دهد . آنچه که علاقه مندی دانش آموزان را به برخی کتابها ی درسی بر میانگیزد، به عوامل مختلفی ، از جمله معلم ، روش تدریس و کتاب درسی بستگی دارد . کتاب درسی از اجزای مختلفی تشکیل شده است: جلد، متن، تصویر، پرسشها ، رنگ و فونت حروف .
هرچه این اجزا، بویژه متن، پرسشها و تصاویر فعالتر باشد، میزان انگیزه و علاقه به درس نیز افزایش مییابد و آن درس میتواند در زندگی دانش آموز مؤ ثرتر باشد . شیوه تدوین فعال محتوا بر نقش یادگیرنده د ر آموزش و افزایش این نقش تأکید دارد و از وی می خواهد که در پاسخ گویی به سؤالها ، اطلاعات و مفروضات را تجزیه و تحلیل کند و نتایج حاصل کار خود را بیان کند و درباره س ؤالای ی که پاسخ آنها صریحا داده نشده است ، فکرکند و جواب دهد
شیوه تدوین غیرفعال بر بیان حقایق و اصول کلی و تعاریف استوار است . سؤالهای مطرح شده در این نوع از ارائه محتوا با پاسخ های بلافاصله مؤلف همراه است و یادگیرنده را در جهت آموزش متکی بر انباشتن حافظه سوق میدهد.
فرضیه های تحقیق
.1متن کتاب فارسی چهارم دبستان به روش غیر فعال ارائه شده است
.2تصاویر کتاب فارسی چهارم دبستان به روش فعال ارائه شده است
.3پرسش های کتاب چهارم دبستان به روش فعال ارائه شده است
سؤالهای تحقیق
. 1 میزان به کارگیری شیوه ارائه فعال در متن کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی تا چه حد است؟
. 2 میزان به کارگیری شیوه ارائه فعال در پرسشهای کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی تا چه حد است؟
. 3 میزان به کارگیری شیوه ارائه فعال در تصاویر کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی تا چه حد است؟
. 4 شاخص درگیری دانش آموزان با متن، پرسشها و تصاویر کتاب فارسی تا چه حد است؟
روش تحقیق
حوزه مطالعه شامل کتاب فارسی چهارم ابتدایی است . واحد مطالعه، در کتاب ها ی مذکور است . واحد تجز یه
و تحلیل، جمله ، پرسش و تصویر است . بدین ترتیب که جملات ، پرسش ها و تصاو یر مندرج در کتاب فارسی و از نظر شاخص ها ی مربوط به دو مقوله فعال و غیرفعال بودن تجز یه و تحلیل شده است.
روش گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات : روش گردآوری اطلاعات روش تحیل محتوا است . تحلیل محتوا یک روش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوا ی کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیامها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است .
در روش تحلیل محتوا، سعی میشود اطلاعات کیفی به داده های کمی تبدیل و سپس تجزیه و تحلیل گردد . روشها ی گوناگونی برای تحلیل محتوای کتابها ی درسی با توجه به نوع و هدف تحلیل وجود دارد که در این پژوهش از فرمول ویلیام رومی بر ای میزان پژوهشی بودن متن کتابهای درسی استفاده میشود.
در روش تحلیل محتوا، اولین قدم شناسایی مقوله های مورد بررسی و تهیه فهرست واره ای از شاخص ها ی این مقوله هاست . سپس محتوا، بر اساس فهرست واره تهیه شده به وسیله پژوهشگران تحلیل می گردد و میزان شاخص ها ی هر مقوله در محتوا تعیین و با روشهای آماری تجزیه وتحلیل می گردد.
در این پژوهش، محتوای کتابها اعم از متن، پرسشها و تصاویر آنها بررسی می شود.
در پژوهش حاضر، کل محتوا بر اساس دو مقوله فعال و غیرفعال تحلیل میشود . ملاک تشخیص مقوله های فعال و غیرفعال، تقسیم بندی ویلیام رومی است - ویلیام رومی، - 1968 از تقسیم مقوله های فعال بر غیرفعال ضریب درگیری به دست می آید . در صورتی که ضریب درگیری مابین0/ 4 تا1/5 باشد ، محتوای کتاب فعال ، و در صورتی که ضریب درگیری کمتر از0/4 باشد، کتاب غیرفعال است . در این صورت ، هرکتاب درسی باید حداقل30 درصد و حداکثر70 درصد به ارائه مطالب بپردازد ، اما اگر فراسوی این محدوده اطلاعات ارائه شود ، محتوای کتاب غیرفعال است.
روش تجزیه و تحلیل داده ها:
تحلیل محتوای کتابهای درسی د ر سه بخش متن، تصویرها، و پرسشها انجام گرفته است
تحلیل متن : واحد مطالعه درس ها ی کتاب است . برا ی تحلیل متن، جملات هر درس بررسی میشود .
در تحلیل مقوله ها و محاسبه شاخص درگیری دانش آموزان با متن، مقوله های غیرفعال شامل A, B, C, D مقوله های فعال شامل E, F, G, H, مشخص می شوند . از تقسیم مقوله های فعال بر مقوله های غیرفعال ضریب فعال کردن دانش آموز نسبت به محتوای کتاب درسی به دست می آید.
مقوله های غیرفعال در متن : در ادامه، عنوان و تعریف مقوله ها به شرح زیراست:
A بیان ساده حقایق و وقایع تاریخی در قالب داستان؛
B بیان نتایج و اصول کلی درباره داستانها و وقایع تاریخی در کتاب؛
C بیان تعاریف
D سؤال هایی که جواب آنها بلافاصله توسط نویسنده کتاب داده میشود؛
