بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر سطح خوانایی مطالب کتاب های فارسی خوانداری دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم دبستان چاپ سال 1395 از نظر میزان تناسب با سطح سنی و توانایی فراگیران آن در خواندن بررسی شد. روش تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا و با استفاده از شاخص تعیین سطح خوانایی فرای بود.
جامعه آماری، کتاب های فارسی خوانداری دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم دبستان با مجموعاٌ 85 درس و 684 صفحه بود که 15 متن یک صد کلمه از بخش های مختلف آن ها به عنوان نمونه با روش نسبتی -تصادفی انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری میانگین، جدول فراوانی و نمودار فرای بهره گیری شد.
یافته های پژوهش نشان داد که اصل توالی ساده به دشواری مطالب در هیچ یک از این پنج کتاب درسی رعایت نشده است و سطح خوانایی مطالب کتاب های فارسی خوانداری دوم، سوم، چهارم و پنجم دبستان از میزان دشواری بالایی برخوردار است و با سطح سنی و توانایی فراگیران آن ها در خواندن متناسب نیست و تنها کتاب فارسی خوانداری ششم دبستان است که با سطح سنی و قدرت خواندن فراگیران این پایه تناسب دارد.
.1 مقدمه
زبان فارسی کلید فهم متون گوناگون ایرانی و ابزار مهم برقراری ارتباط با دیگر ایرانیان است. هر ایرانی، در هر محل و منطقه خاص از طریق زبان فارسی برای حفظ هویت و ملیت خود می کوشد. قرن هاست برای همه ایرانیان، از هر قوم و قبیله ای مسلم شده است که برای موفقیت در امور زندگی باید ضمن پاسداری و احترام به زبان مادری، برای یادگیری و تسط بر زبان فارسی بکوشند. نظام آموزشی کشور نیز برای تحقق این خواسته، مسئولیت بسیار سنگینی بر دوش دارد و این مهم از اهداف اصلی آن به شمار می رود. از طرفی تحقق اهداف آموزشی، به خصوص در دوره های آموزش رسمی، مستلزم تمهید مقدمات و فراهم نمودن شرایط و منابع خاص است که در این میان کتاب درسی به عنوان اصلی ترین منبع و موثق ترین مرجع علمی هدایت و راهنمایی فعالیت های معلم و دانش آموز، از جایگاه و نقش ویژه ای برخوردار است.
کتاب درسی یکی از عناصر سیستم آموزشی است که از طریق ارائه اثر بخشی محتوای آموزشی موجب انسجام و هدایت عوامل آموزشی و تسهیل جریان یاددهی و یادگیری می گردد
به اعتقاد برخی از صاحب نظران، محتوای آموزشی به ویژه در نظام های آموزشی متمرکز که محور مکتوب و مدون تعلیم و تربیت محسوب می شود و فعالیت ها و تجارب تربیتی دانش آموزان توسط معلم و حول محور آن سازمان دهی می شود، به بررسی و تحلیل علمی نیاز دارد
این بررسی علاوه بر کمک به افزایش کارایی و اثر بخشی آن ها، می تواند تحقق مطلوب اهداف آموزشی را به دنبال داشته باشد. شناخت نقاط ضعف و قوت متون و محتوای کتاب ها مطابق شاخص ها و شاخص های علمی و تجربی و مبادرت به اصلاح، تعدیل، تکمیل، تجدید نظر و طراحی مجدد ساختار آن ها، نقش اساسی در فرایند آموزش، یادگیری، تسهیل، تعمیق و تسریع آن برای فراگیران و معلمان خواهد داشت
یکی از شیوه های علمی و دقیق در بررسی، انتخاب و قضاوت در مورد محتوا کتاب ها و منابع درسی استفاده از روش تحلیل محتواست. تحلیل محتوا یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کیفی محتوای کتاب و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیام ها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است
که به دو صورت کیفی و کمی انجام می شود. در روش های کمی تأکید بر کمی سازی محتوا و استفاده از فراوانی و شاخص های عددی هر یک از ابعاد محتواست که با انجام محاسبات ریاضی به تحلیل و بررسی محتوا پرداخته می شود
یکی از شاخص های معرف روش کمی، فرمول های خوانایی یا »درجه خوانایی متن« است. شاخص فرای1، فلش2، گانینگ3 و مک لافین4 از این دسته هستند. آنچه به شکل گیری و رشد این حوزه پژوهشی کمک کرد، باور پژوهشگران به این بوده است که می توان درجه دشواریی متن را از طریق شاخص های مشخص و با استفاده از متغیرهای مستخرج از متن مورد بررسی، محاسبه کرد و با استفاده از نتایج به سطح بندی متون پرداخت. شاخص های خوانایی با تجزیه و تحلیل محتوای یک نوشته یا متن، به اندازه گیری درجه خوانایی آن متن می پردازند.
در این تجزیه و تحلیل به خصوص بر کلمه ها، عبارت ها و پاراگراف های یک نوشته تأکید و با شمارش کلمه ها و جمله ها و استفاده از شاخصی خاص، میزان دشواری متن تعیین می شود. همچنین، درجه تناسب نوشته ها با سن و سطح کلاسی یا سطح توانایی خواندن دانش آموزان مشخص و به معلمان و دیگر دست اندرکاران آموزش و پرورش برای شناسایی و انتخاب متون مناسب برای مطالعه کمک می شود
پژهش های متعددی در این حوزه صورت پذیرفته است که در ادامه به تعدادی از آن ها اشاره می شود:
شیخ زاده - 1387 - در پژوهشی به مقایسه سطح خوانایی کتاب فارسی چهارم با کتاب فارسی پنجم ابتدایی از نظر میزان تناسب با سطح توانایی دانش آموزان پرداخته است. یافته های این تحقیق که بر اساس شاخص گانینگ انجام شده نشان می داد که هر دو کتاب از نظر سطح خوانایی بالاتر از سطح دانش آموزان آن است.
فضل الهی و ملکی توانا - 1390 - در پژوهشی تحت عنوان »ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب علوم پایه سوم ابتدایی براساس پنج فرمول فرای، گانینگ، فلش، لافلین و کلوز« به این نتیجه رسیدند که اصل ساده به دشواری در تنظیم محتوای مطالب کتاب رعایت نشده است و قدرت خوانایی، سطح کلاسی و سطح سنی مطالب نسبت به کلاس سوم تناسب ندارد. همچنین محتوای مطالب در حد فشار روانی واسترس زاست و توانایی آموزش مستقل را ندارد.
شکاری و نجاریان - 1391 - در تحقیقی با عنوان »تعیین شاخص های سطح خوانایی گانینگ در محتوای کتاب هدیه های آسمانی چهارم و پنجم ابتدایی ایران« نشان دادند هیچ یک از این دو کتاب متناسب با سطح سنی و درک و فهم دانش آموزان این دو مقطع تحصیلی نیست و دارای میزانی از درجه دشواری در خوانایی است. امیری - 1394 - به تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی براساس شاخص سطح خوانایی گانینگ پرداخته است.
یافته های تحقیق او نشان داد که این کتاب متناسب با سطح سنی و درک و فهم دانش آموزان این پایه در مقطع ابتدائی نیست و دارای میزان بالایی از درجه دشواری در خوانایی است.
قادری مقدم و سبحانی نژاد - 1395 - در پژوهشی سطح خوانایی کتاب های بخوانیم چهارم و پنجم ابتدایی را با انواع روش های رایج بین الملل محاسباتی سطح خوانایی از جمله؛ فلش، فرای، گانینگ، مک لافین، پاور سامنر کرل و فلش کینکید محاسبه کرده و در مقایسه نتایج حاصل از روش ها، به اعتبار سنجی روش های مذکور اقدام نمودند و به این نتیجه رسیدند که از بین روش های مذکور، دو روش فلش و فرای در حال حاضر بیش ترین تناسب را با سطح توان دانش آموزان ایرانی دارند و لازم است برنامه ریزان درسی حداقل در خصوص سطح خوانایی کتاب های درسی دوره ابتدایی از این دو روش بهره بگیرند. بر همین اساس در تحقیق حاضر فرمول خوانایی فرای استفاده شد.
با توجه به اهمیت درس فارسی در دبستان، در این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سؤال هستیم که آیا سطح خوانایی مطالب کتاب های فارسی خوانداری پایه های دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن ها متناسب است؟
سؤالات تحقیق:
-1 آیا سطح خوانایی مطالب کتاب فارسی خوانداری دوم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن متناسب است؟
-2 آیا سطح خوانایی مطالب کتاب فارسی خوانداری سوم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن متناسب است؟
-3 آیا سطح خوانایی مطالب کتاب فارسی خوانداری چهارم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن متناسب است؟
-4 آیا سطح خوانایی مطالب کتاب فارسی خوانداری پنجم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن متناسب است؟
-5 آیا سطح خوانایی مطالب کتاب فارسی خوانداری ششم دبستان با سطح سنی و توانایی خواندن فراگیران آن متناسب است؟
.2 روش پژوهش
نوع تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش آن تحلیل محتوا براساس شاخص تعیین سطح خوانایی ادوارد بی فرای1 است. این روش با هدف تخمین سطح خوانایی کتاب های درسی بر اساس دو اقدام ساده ریاضی؛ شمارش هجاها و جملات، تعیین فرایند تنظیم محتوای کتاب های درسی در رعایت اصل تنظیم مطالب از ساده به دشوار و تعیین سطح کلاسی مطالب مطابق پایه های تحصیلی رسمی آموزش و پرورش - اول تا دوازده - طراحی و ارائه گردید. فرای معتقد بود هر چه طول جملات و کلمات کوتاه تر باشد یادگیری و یادآوری آن برای فراگیر ساده تر و سریع تر اتفاق می افتد.
به عبارت دیگر طول جملات و کلمات قدرت خوانایی مطالب را تعیین می کند. از طرف دیگر مطالب باید طوری سازمان داده شود که مطالب قبلی زمینه ساز تسهیل یادگیری مطالب جدید و آتی شود و ساختار آن از ساده شروع، رفته رفته به سمت دشواری با پیجیده شدن حرکت کند . براین اساس لازم است جهت تعیین میزان خوانایی متن یک کتاب درسی، چهار گام پیوسته برداشته شود:
گام اول: انتخاب سه نمونه صد کلمه ای از متن کتاب درسی. بهتر است نمونه ها به ترتیب از بخش های اول، وسط و پایانی کتاب باشد.
گام دوم: شمارش تعداد جمله ها و هجاهای هر یک از نمونه ها و تهیه و تکمیل جدولی بر اساس محاسبه فراوانی هجاها و جمله های هر نمونه.
گام سوم: محاسبه میانگین هجاها و جملات سه نمونه انتخاب شده و درج آن در جدول.
گام چهارم: جاگذاری میانگین هجاها و جمله های جدول در محور افقی و عمودی نمودار فرای.
می توان با نتایج حاصل از جدول و مقایسه آن با نمودار سطح خوانایی فرای میزان دشواری و یا سادگی کتاب درسی را نسبت به سطح خوانایی فراگیران همان پایه بررسی کرد. همچنین نتایج جدول نشان می دهد که سطح خوانایی قسمت های مختلف کتاب از آغاز تا پایان چگونه بوده است و آیا کتاب مطایق اصول روانشناسی یادگیری از ساده به دشوار نوشته شده است
بنابراین در صورتی که ترتیب مشخصی برای کم و زیاد بودن هجاها و جملات موجود در متون انتخاب شده، نباشد می توان نتیجه گرفت که اصل ساده به دشواری مطالب رعایت نشده است
با توجه به اینکه نمودار فرای برای متون انگلیسی تنظیم شده، برای تطبیق یا تعدیل آن دیانی 1366 - - ، 56 واحد به اعداد نمودار فرای افزوده است. به نحوی که نخستین عدد نمودار برای نوشته های فارسی از 108 به 164 و آخرین عدد نمودار از 172 به 228 تغییر می یابد
