بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از نوشتن این مقاله، بررسی کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی از منظر فعال یا غیر فعال بودن است. در تحلیل این کتاب از روش ویلیام رومی استفاده شده است. در این پژوهش متن اصلی، تصاویر و تعداد فعالیت های کتاب مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق متن اصلی بخش های مختلف کتاب - جامعه شناسی، جغرافیا و تاریخ - به صورت جداگانه مورد تحلیل قرار گرفته و نتیجه به دست آمده نشان دهنده آن است که بخش جامعه شناسی نسبت به دو بخش دیگر از ضریب درگیری بالاتری برخوردار است و بخش تاریخ ضریب درگیری بسیار پایینی دارد. ضریب درگیری متن، تصاویر و فعالیت ها به ترتیب 0/14 ، 0/25 و 0/96 به دست آمد. کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی در بخش های متن اصلی و تصاویر از ضریب درگیری پایینی برخوردار است ولی تعداد فعالیت های آن مناسب است.
.1 مقدمه:
محتوای کتاب درسی بیشترین اهمیت را در زمینه آموزش دانش آموزان داراست و اگر بدانیم که در سیستم آموزشی، همه دستورها از مرکز به تمام مناطق فرستاده شده و لازم الاجراست - سیستم آموزش و پرورش متمرکز - ، اهمیت آن را چند برابر احساس می کنیم - سیدی، . - 1389 ازآن جا که نظام آموزش وپرورش متمرکز است و تمام دستورات از مرکز صادر می شود، انتظار می رود که محتوای کتاب درسی با دقت زیاد نگاشته شود، چون کاستی در آن برای کل سیستم عواقب ناگواری به همراه خواهد داشت. محتوا باید جذاب و متناسب باشد و دانش آموزان را به کنکاش واداشته و بهترین نتیجه را تضمین کند. کتاب درسی یکی از عوامل اساسی رشد و توسعه یادگیری شناختی کودکان درجهان امروز است - ایمانی و مظفر، . - 1383 براین اساس لازم است محتوای کتاب درسی را تحلیل کرده و کاستی های آن را متذکر شویم .
تحلیل محتوا یک علم و روش تحقیق است که در زمینه کتب درسی به دلیل اهمیت موضوع، طرفداران زیادی پیدا کرده است. "هدف از تحلیل محتوا، یافتن نسبت بین اهداف و محتوا به منظور بهبود محتوای موجود می باشد" - سمیعی واقضل خانی، . - 1392 "بررسی کتاب های درسی به دلایلی همچون شناسایی نقاط قوت و ضعف ضروری است" - جعفری هرندی و میرشاه جعفری، . - 1389 کتب درسی به دلایل مختلف به صورت کمی یا کیفی مورد تحلیل قرار می گیرد، البته این تحلیل نوعی تحلیل ظاهری است و ما نمی توانیم پیام نهفته متن را تحلیل کنیم. "بولا معتقد است که تحلیل گر با ظاهر پیام درگیراست و نمیتواند انگیزه نویسنده و واکنش خواننده متن پیام دریافتی راحدس بزند" - بولا، 1362؛ به نقل از حسن مرادی، 1388، ص . - 116
نرگس حسن مرادی از جمع بندی تعاریف تحلیل محتوا به این نتیجه رسیده است که "تحلیل محتوای کتاب درسی یک شیوه پژوهشی، دقیق، عمیق و پیچیده است که از طریق تجزیه متون تعیین تعداد مفاهیم و واژهای درون متن می پردازد تا ارتباط بین مفاهیم، معانی، تاکیدات و دلالت ها را مشخص کند و در ورای توصیف و طبقه بندی مقوله های موجود در پیام آشکار از طریق درک موقعیت و شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نویسنده به تفسیر آثار و پیامدهای پیام در فراگیر بپردازد" - حسن مرادی، 1388، ص . - 117
در این مقاله، محتوا از منظر فعال بودن و غیر فعال بودن مورد بررسی قرار گرفته است. ویلیام رومی معتقد است چنانچه محتوا به گونه ای ارئه شود که روحیه ی کشف را در فراگیر به وجود آورد تا او خود به دنبال پاسخ سوالاتش باشد، نتایجی را که به دست می آورد فعالیت او را برای یادگیری بیشتر تقویت می کند. وی چنین محتوایی را فعال می نامد و در مقابل محتوایی کهصرفاً با ارائه دانش و اطلاعات، حقایق و مفاهیم را معرفی و سپس نتایج و اصول کلی را مطرح می سازد، محتوای غیر فعال می نامد - رومی، 1968؛ به نقل از حسن مرادی، 1388، ص . - 139
بیان مسئله
مولفان کتاب درسی علاوه بر علوم محض باید به علوم کاربردی در زندگی توجه داشته و کتاب را گونه ای به تحریر درآورند که با زندگی روزمره فراگیر تناسب داشته و به کمک او بیاید. کتاب مطالعات اجتماعی نیز ماهیتی کاربردی در زندگی روزمره دارد و می تواند در داشتن یک زندگی سالم به دانش آموزان کمک کند. کتاب مطالعات اجتماعی یک منبع مهم برای تربیت فردی و اجتماعی به حساب می آید. تحقیقات انجام شده نشان دهنده وضعیت نا به سامان اجتماعی در جامعه می باشد. تحقیقات در مورد اعتماد اجتماعی، آمار معتادین، آمار زندانیان، فحاشی و ناسزاگویی در فضای مجازی یا ورزشگاه ها و دیگر معضلات اجتماعی خود گویای این مطلب است. در نتیجه لازم است نحوه زندگی اجتماعی صحیح به دانش آموزان آموزش داده شود. براین اساس متن محتوای کتاب درسی باید دارای تاثیرگذاری مثبت باشد تا بتواند به صورت نگرش و در نهایت به صورت مهارت بروز کند.
کتاب درسی علاوه بر محتوای علمی مناسب باید دارای محتوای فعال باشد تا بتواند فراگیران را درگیر و به خود جذب کند. در این میان کتاب های پایه ششم از اهمیت بالایی برخوردارند، زیرا پایه ششم ابتدایی مرز ورود به دوره متوسطهاوّل و نزدیک شدن به بلوغ می باشد، پس باید به محتوای کتاب های این پایه علی الخصوص مطالعات اجتماعی که در ارتباط مستقیم با زندگی روزمره می باشد توجه داشت. در بخشی از سند تحول بنیادین نیز به فعال بودن محتوای کتب درسی اشاره شده است. یکی از راهکار هایی که شورای انقلاب فرهنگی - 1390 - در این سند بیان کرده اند عبارت است از: "طراحی، تدوین و اجرای برنامه درسی ملی براساس اسناد تحول راهبردی و باز تولید برنامه های درسی موجود با تأکید بر بهره مندی فزونتر از رو شهای فعال، خلاق و تعالی بخش". کتاب مطالعات اجتماعی دارای 3 بخش جامعه شناسی، جغرافیا و تاریخ می باشد. هر یک از این 3 بخش باید بتوانند فراگیر را درگیر کند.
در مقالاتی که این کتاب از منظر فعال و غیر فعال بودن بررسی شده است، این بخش ها به طور جداگانه مورد بررسی قرار نگرفته و لازم است این 3 بخش به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اهمیت موضوع تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی، این مقاله فعال یا غیر فعال بودن بخش های مختلف کتاب را بر اساس روش ویلیام رومی بررسی کرده و با استفاده از نتایج به دست آمده راهکارهایی مناسب برای بهبود محتوای کتاب ارائه دهد.
اهداف پژوهش
فعال بودن یا غیر فعال بودن بخش های مختلف یک کتاب تاثیر زیادی در جذابیت آن دارد و نتیجه آن بازده بیشتر در زمینه یادگیری می باشد. همچنین اگر ضریب درگیری بخش های مختلف کتاب پایین باشد، نشان دهنده توجه بیشتر به حفظیات و توجه کمتر به جنبه های علمی می باشد. کتاب مطالعات اجتماعی نیز به دلیل اهمیت بالایی که داراست، باید از ضریب درگیری مناسبی برخوردار باشد. ضروری است در این زمینه تحقیقاتی انجام گرفته تا مولفه ضریب درگیری مشخص شده و در صورت ایراد، راهکارهایی در این زمینه ارائه شود. این مقاله نیز با هدف تعیین ضریب درگیری کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی نگاشته شده است.
سوالات پژوهش
این مقاله در صدد آن است که سوالات زیر را پاسخ دهد:
سوال اول - متن کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی از منظر ویلیام رومی، به صورت فعال ارائه شده است یا غیر فعال؟
سوال دوم - تعداد فعالیت های کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی از منظر ویلیام رومی، به صورت فعال ارائه شده است یا غیر فعال؟
سوال سوم - تصاویر کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی از منظر ویلیام رومی، به صورت فعال ارائه شده است یا غیر فعال؟
سوال چهارم - متن اصلی و تعداد فعالیت های بخش های مختلف کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی - جامعه شناسی، جغرافیا و تاریخ - از منظر ویلیام رومی، به صورت فعال ارائه شده است یا غیر فعال؟
روش پژوهش
تحقیق انجام شده از نوع کیفی می باشد. در این مقاله جامعه پژوهشی ما کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی می باشد. نمونه ی انتخاب شده در بخش متن 20 قسمت 20 جمله ای - جملات پشت سر هم - است که به صورت تصادفی انتخاب شده است . در بخش تصاویر، نمونه 20 تصویر تصادفی از قسمت های مختلف و در بخش فعالیت ها، کل کتاب نمونه ی پژوهشی می باشد . روش استفاده شده در تحقیق، روش ویلیام رومی است. ویلیام رومی ضریب درگیری بخش های مختلف کتاب را با مشخص کردن مقوله های فعال و غیر فعال متن و تقسیم مقوله فعال بر مقوله غیر فعال مشخص کرده است که در زیر به آن اشاره شده است.
- روش بررسی متن
در این قسمت متن کتاب مورد بررسی قرار گرفته شد . برای شمارش جمله ها به علائم نگارشی نقطه، نقطه ویرگول، علامت تعجب، علامت سوال و دو نقطه توجه کردیم. پس از هر عبارت باید یکی از علائم آورده شود تا آن عبارت یک جمله به حساب بیاید. برای تحلیل متن مراحل زیر را طی شده است:
-1 حدود 10 درصد یا حداقل 20 قسمت 20 جمله ای از قسمت های مختلف کتاب انتخاب می کنیم.
-2 جملات انتخاب شده باید پشت سر هم باشد.
-3 نوع جمله ها را - فعال یا غیر فعال - مشخص می کنیم.
- جملات فعال و غیر فعال به صورت زیر تقسیم بندی می شود:
الف: جملات غیر فعال
- a جمله هایی که دانسته ها را بدون تفسیر و تغییر بیان می کند - بیان حقایق - .
- b جمله های سوالی که بلافاصله جواب به همراه دارد.
- c جمله هایی که کتاب به صورت نتیجه گیری بیان کرده است.
- d جمله های تعریفی
