بخشی از مقاله
چکیده
سلامت روانیاخلاقی اعضای خانواده، بنیان سلامت جامعه را تشکیل میدهد. خشم، یکی از شایعترین آسیبهاییاست که سلامت روانی خانواده را تهدید میکند. هدف اصلی از انجام این پژوهش دستیابی به مدلی برای مدیریت خشم بر اساس روایات اهلبیت - ع - میباشد. در این پژوهش به سوالات زیر پاسخ داده شده است:
- 1 طبق روایات اهلبیت - ع - ، ریشهها، علائم و پیامدهای غضب و نیز فواید کنترل آن کدامند؟
- 2 بر اساس روایات، چه مدلی برای مدیریت خشم میتوان ارائه نمود؟
روش تحقیق برای پاسخگویی به سوال اول پژوهش، روش تحلیل مفهومی و برای پاسخگویی به سوال دوم، روش تحلیلی-استنباطی است. بر اساس یافتهها، ریشهها، علائم و پیامدهای غضب و نیز، ضرورت و فواید حلم مشخص گردید و سپس مدلی برای مدیریت خشم مشتمل بر سه محور: راهبردهای پیشگیرانه، مقابلهای و ترمیمی پیشنهاد و تبیین شد.
مقدمه
خانواده، اولین و بنیادیترین نهاد اجتماعیاست که هر انسانی مسیر رشد خود را از آن آغاز میکند. در خانواده سالم، فرد از طریق قرارگیری در بستر تعاملات اخلاقی، شخصیتی سالم کسب میکند و با این سرمایه غنی وارد شبکه تعاملات گستردهتر اجتماعی میشود؛ تعاملاتی که به شدت بر یکدیگر تأثیر میگذارند و در مجموع، فرهنگ و اخلاق یک جامعه را تشکیل میدهند. از اینروست که سلامت روانی- شخصیتی اعضای خانواده، بنیان سلامت جامعه را تشکیل میدهد و ارتقای سطح سلامت روانی- اخلاقی خانواده میتواند مستقیما منجر به ارتقای سطح فرهنگی و اخلاقی جامعه شود.
خشم و غضب، یکی از شایعترین آسیبهاییاست که سلامت روانی خانواده را تهدید میکند. از نظر روانشناسی، خشم یک پاسخ هیجانی شدید به محرومیت و تحریکشدگیاست که با افزایش برانگیختگی خودکار و تغییر فعالیت سیستم عصبی مرکزی مشخص میشود با میل به آسیبزدن به هدفی همراه است
و شدت آن از یک آزردگی خفیف تا خشم شدید در نوسان است - Thomas، . - 1998 علت بروز این هیجان، علاوه بر عوامل درونی - مانند افکار و خاطرات تجربههای خشمانگیز - ، اغلب مواجه شدن با رفتار نامطلوب دیگران همچون: تبعیض و بیعدالتی، ستمکردن، خیانت در امانت، مورد بیاعتنایی قرارگرفتن، بیاحترامی، مورد توهین واقعشدن و نظایر آنهاست.
هر چند که خشم میتواند منابع و امکانات روانشناختی را برای مواجهه با خطر آماده کند، رفتار را برای اعمال اصلاح نیرومند سازد و مقاومت در برابر خطر را تسهیل نماید - اصغریمقدم و همکاران، - 1390 و کارکرد مثبت و فواید خشم در واکنش به بیعدالتیها وجرأتورزی غیرقابل انکاراست - پرواز و همکاران، - 1390، اما اگر دفعات، شدت و طول مدت آن از جنبههای انطباقی فراتر رود، در این صورت اختلال عملکردی محسوب میشود
خشم کنترل نشده، میتواند پیامدهای مخربی همچون: تهاجم و خشونت - Davidson و همکاران، - 2000،ناسازگاری - Deffenbacher و همکاران، - 1996، اختلالات روانی و روانتنی - خدایاریفرد و همکاران، - 1389، افسردگی - Ellis، - 1998، خودپنداره منفی و اعتماد به نفس پایین Calamari - و Pini، - 2003، اختلالات قلبی - اختلالات عروق کرونر - - Strike و همکاران، - 2006، افزایش فشار خون و چربی - شکیبایی و همکاران، - 1383، زخم معده، سر دردهای میگرنی - Ellis، - 1998، سرطان - Spielberger، - 1999 افزایش مصرف مواد و الکل، و سیگار کشیدن - Disqiuseppe و Chip، - 2003، سطوح بالای خشم، نرخ مرگ و میر Harburg - و همکاران، - 2003 و حتی اقدام به خودکشی - آهنگرزاده رضایی و ایزدی، - 1391 به دنبال داشته باشد.
تحلیل مفهومی »غضب« در روایات اهلبیت - ع - و طراحی مدلی برای مدیریت خشم
خشم علاوه بر پیامدهای فردی، میتواند روابط میان فردی را دچار اختلال سازد، در زندگی خانوادگی، تشویش ایجاد کند و سوء رفتار جسمانی و روانی با همسر و فرزندان شود و محیط خانواده را به جای فضایی پر از آرامش و تکسین به فضای تنش و درگیری لفظی یا فیزیکی مبدل سازد. حتی برخی تحقیقات نشان میدهند که علت بسیاری از طلاقها خشم و پرخاشگری در محیط خانواده هاست
متاسفانه خشم و پرخاشگری یک مساله جدی در سراسر جهان است و امروزه بسیاری از کودکان و نوجوانان در خانههای خود شاهد خشونت بزرگسالان نسبت به یکدیگر هستند
این مساله نه تنها سلامت جسمی- روانی و معنویت تکتک اعضای خانواده را دچار اختلال میکند، خانواده را از هدف اصلی آن که فراهم نمودن آرامش برای همه اعضای آن است، دور میسازد، و بهدلیل ارائه الگوی ناسالم اخلاقی، تربیت فرزندان را نیز به مخاطره انداخته، گسترش بداخلاقی در کل جامعه رابهدنبال میآورد.
بنا به دلایل مذکور، امروزه آموزش مدیریت خشم بهصورت جدیتری مورد توجه قرارگرفته و یکی از مولفههای اصلی برنامههای آموزشی مهارتهای زندگی بهشمار میرود
مروری بر پژوهشهای انجام شده نشان میدهد که امروزه رویکردها و شیوههای مختلفی برای آموزش مدیریت خشم، توسط پژوهشگران غربی پیشنهاد شدهاست که رویکرد شناختی-رفتاری یکی از رایجترین آنهاست. اما در مورد استخراج یک مدل مدیریت خشم بر اساس منابع و آموزههای اسلامی متاسفانه کارهای بسیار اندکی انجام گرفتهاست.
شکوهی یکتا و همکاران - - 1388 بر اساس برخی احادیث، آیات قرآن و دیدگاههای علمای اخلاق همچون نراقی، امام خمینی - ره - و دیگران، پیشنهاداتی برای نحوه مدیریت خشم مطرح میشود.
