بخشی از مقاله
چکیده:
یک اثر ادبی با دربرداشتن آرایههای لفظی و صور تخیلی و معنایی واجد عناصر ادبی است و میتواند ماندگار بماند. در میان این عناصر، »استعاره « نقشی بسزا در زیباییشناسی اثر دارد. استعاره، تشبیهی است که یکی از طرفین آن حذف میشود و درواقع استعاره نوعی از مجاز به شمار میآید، مجازی که در آن هدف از آن بیشتر اثر گذاشتن بر مخاطب است. در این مقاله کوشش میشود با روش توصیفی- تحلیلی، استعاره و انواع آن در رمان فارسی »بیوتن« اثر امیرخانی و رمان عربی »رمل المایه« اثر واسینی الاعرج با در نظر داشتن کاربرد نوع استعاره و سنخیت آن با درونمایههای اصلی و فرعی این دو اثر تحلیل و تطبیق شود.
بر اساس نتایج بهدستآمده، در متن هر دو رمان، بیشتر استعارهها، مکنیه است که با محتوای اجتماعی سیاسی در هر دو رمان تناسب دارد. صنعت تشخیص در هر دو به وفور دیده میشود ولی در رمل المایه بیشتر است. نتیجه دیگر این است که در رمان »بیوتن« استعاره تمثیلیه وعنادیه بیشتر دیده میشود که با درونمایه غالب در اثر، پیوند و سنخیت دارد اما در رمان »رمل المایه« استعاره مصرحه پررنگتر است که نشاندهنده مواجهه با سلطه استعمار در جامعه بهصورت آشکار است.
مقدمه:
می توان گفت: واضع علم معانی، عبدالقاهر جرجانی و علم بدیع، عبداالله بن المعتز العباسی است و علم بیان را أبوعبیده معمر بن المثنی، در کتابی به نام مجازالقرآن تدوین کرد؛ سپس عبدالقاهر جرجانی این علم را توسعه داد. یکی از ارکان علم بیان، استعاره است که در این پژوهش بدان پرداخته میشود.
در قرن پنجم هجری قمری، عبدالقاهر جرجانی، نظریاتی استوار در علوم بلاغی تدوین کرد و تعریفی برای استعاره نشان داد: »بدانید که استعاره در جمله، یکلفظ اصلی است و دارای یک معنی اصلی است؛ سپس شاعر و یا غیر شاعر از آن استفاده کردهاند و آن را در غیر معنای اصلی خود بهکاربردهاند و همین معنی بدون لوازم به کلمه دیگر منتقل میکنند و این، عاریت است؛ یعنی استعاره
این تعریف در کتب بلاغی بعد از او رایج شدمثلاً؛ در معالمالبلاغه آمده است: »استعاره: لفظی است که استعمال شود در غیر معنای اصلی کهموضوعٌ له باشد به علاقه مشابهتی که بین معنی اصلی و معنیمستعملٌ فیه است، با بودن قرینه - لفظی یا امری است که توجه و ذهن شنونده را از معنی حقیقی به معنی مجازی منصرف میسازد - مانع از اراده معنی اصلی
بهطورکلی استعاره گاه در کلمات و گاه در جملات ظهور پیدا میکند استعاره حاوی زیبایی، تجسیمسازی عاطفه، و تخیل است که به بافت متن زیبایی میدهد و نقش آن شرح و توضیح معنا، تقویت بیان معنا، تأکید بر معنا، مبالغه در معنا، گسترش معنا، ایجاز و فشردهسازی، نوسازی بیان، ادای معنای واحد به صورتهای مختلف و... هست و گاه استعارهها نقش مهم دارندمثلاً در قصههای استعاری بعضی از شخصیتهاکلاً بهصورت استعاره آورده میشود و داستان را جذاب و غیرقابل وقوع میسازدمثلاً در داستان کلیلهودمنه کل شخصیتهای داستان بهصورت استعاره آورده میشوند و داستان را زیبا و جذاب میسازند.
پیشینه پژوهش:
مرتبط ترین آثار علمی مربوط به این پژوهش را میتوان اینگونه معرفی کرد:
-1 قبادی - 1374 - ، مقاله بهعنوان »نظری بر نمادشناسی و اختلاف و اشتراک آن با استعاره و کنایه«، نتیجه مقاله، این است که نماد، استعاره و کنایه ازنظر زایندگی معناهای مختلف، اشتراکاتی دارند و درعینحال، اختلافاتی نیز میان آنها میتوان یافت.
-2 غفاری - 1379 - مقاله با عنوان »پسامدرن تصنعی: نقد و بررسی شگردهای فراداستانی در رمان بیوتن«،: در این پژوهش، بعد از بررسی رمان موردبحث، معلوم میشود آن رمان چندان با قلمرو و پسامدرنیته همسو نیست.
-3 گرجی و حامدی - 1389 - ، مقالهای بهعنوان »بررسی و تحلیل رمان بیوتن با تأکید بر عنصر شخصیت و شخصیتپردازی«، نتیجه این پژوهش این است که رمان مستقیماً به حوزه ادبیات دفاع مقدس مربوط نمیشود؛ ولی به دلیل انتخاب شخصیت، ذیل ادبیات دفاع مقدس، قابل تفسیر و تبیین است.
-4 موازبی : - 1390 - پایاننامهای با عنوان» النزعه الرمزی فی روایه رمل المایه« که به رمزهای دریا، غار، زن را بهکاربرده است و ازاینجهت که رمان رمل المایه را برای بررسی در نظر گرفته است به مقاله ما شبیه هست.
-5 مظفری نیا - 1391 - مقاله با عنوان »ارمیا بهمثابه نحوه بودن ما در زمانه انقلاب اسلامی در دوره پساجنگ: تأملی در آینده انسان انقلاب اسلامی، در آینده رمان-های ارمیا و بیوتن«، در این مقاله، خلاصه رمان بیوتن آمده و نویسنده، شرح احوال ارمیا را ازنظر روانی عرضه کرده و تقابلی بین سنت و مدرنیته پدید آورده است.
-6 محمودی - 1394 - ، مقاله بهعنوان »بررسی کاربرد استعاره در تاریخ وصاف«،نتیجه این پژوهش، عنایت ویژه »وصاف« به کاربرد این صورت خیال را نشان میدهد و این مسئله در عین نمایاندن هنر نویسندگی وی از عوامل اصلی ابهامآفرینی در این متن به شمار میرود.
بنابراین روشن میشود که تحقیق حاضرکاملاً نوآورانه است و تحقیقی نزدیک به این عنوان یعنی مقایسه ای و بین این دو اثر صورت نگرفته است.
-1 ادبیات نظری:
1-1 استعاره
یکی از ارکان علم بیان، استعاره است. قدیمترین کسی که به استعاره پرداخت، ارسطو بود. او در کتاب »فن خطابه« آورده است: آنچه در بیشتر عبارتهای بلاغی، انگیزه مسرت است، منشأ آن استعاره است و مقداری ابهام و پیچیدگی که مخاطب بعداً آن را درمییابد.
