بخشی از مقاله
چکیده
هزار و یک شب یکی از کتاب های دا ستانی ب سیار تأثیرگذار در سطح جهان ا ست. این کتاب دربردارنده مجموعه بزرگ و گوناگونی از حکایتهای زیبای مشرق زمین است. در طول سالیان متمادی و به ویژه در سالیان اخیر، نویسندگان زیادی در سرتاسر جهان به تأثیر از این کتاب رمانها و داستانهایی به رشته تحریر در آورده اند. یکی از ادیبان عرب زبان الجزائری که به شدت تحت تأثیر حکایتهای هزار و یک شب بوده و در رمانهای خود به نحو ملمو سی از این دا ستانها بهره ج سته »وا سینی الأعرج« ا ست، وی یکی از رمانهای خود به نام »رمل المایه« را به سبک هزار و یک شب نو شته، رمانی که علاوه بر عنوان ا صلی مذکور دارای یک عنوان فرعی به نام »فاجعه اللیله ال سابعه بعد الألف« به معنی »فاجعه شب هزار و هفتم« ا ست که به خوبی ن شاندهنده تأثیرپذیری این نویسنده از هزار و یک شب است. در این جستار برآنیم که با روش توصیفی تحلیلی ضمن بررسی تأثیرپذیری این نویسنده از حکایتهای هزار و یک شب، به بیان وجوه اشتراک و افتراق این دو از هم بپردازیم. پارهای از نتایج حاکی از آن است که نویسنده مورد نظر توانسته ضمن الگوگیری از حکایتهای هزار و یک شب، دست به ابتکار در نگارش رمان »رمل المایه« بزند.
کلیدواژهها: هزار و یک شب، رمل المایه، واسینی الأعرج، فاجعه اللیله السابعه بعد الألف.
مقدمه
هزار و یک شب یکی از کهنترین متون ادبی است که از دیرباز تاکنون توانسته جاودانگی خود را حفظ کند. شاید یکی از دلایل آن اف سون و واژگان و سر شار بودن این اثر از دلالت و رموز گوناگون ا ست. به جرأت میتوان گفت که هیچ کتاب دا ستانی به اندازه این کتاب در تمام دنیا م شهور نبوده و نوی سندگان ملیتهای مختلف به اندازه این کتاب، از دیگر کتابهای دا ستانی الهام نگرفتهاند. این کتاب در بردارنده مجموعهای از حکایتهای مشرقزمین و به ویژه افسانههای هندی، ایرانی و عربی است. شروع داستان هزار و یک شب به نقل از شهریار یکی از پادشاهان ساسانی است، راوی داستان شهرزاد دختر وزیر است. شهریار پادشاهی است که به علت خیانت همسرش به وی، هر شب دختری را به نزد خود فراخوانده و او را به کام مرگ می فرستد و شهرزاد سخن گو با ترفند دا ستان سرایی برای شهریار به مدت هزار و یک شب نه تنها از مرگ رهایی مییابد بلکه هم سر وی هم میشود.ب سیاری از نوی سندگان معا صر در سطح جهان رمانهایی متأثر از حکایتهای هزار و یک شب به رشته تحریر در آورده اند، رمان »رمل المایه، فاجعه اللیله السابعه بعد الألف « چنان که از عنوان فرعی آن پیدا ست پیرامون شب هزار و هفتم و حوادث و اتفاقات آن ا ست و به نوعی امتدادی ا ست بر هزار و یک شب، که رمان نویس الجزائری »واسینی الأعرج« آن را نگاشته است.
واسینی در رمان خود از هزار و یک شب فقط تقلید صرف نکرده بلکه خوانش جدیدی از آن داشته، نکات ظریفی از آن استنباط نموده، نکاتی را که مرتبط با انسانی در زندگی و هستی و ارتباط آنها با مفاهیم اخلاقی و فلسفی است، هدف وی فقط داستان بافی برای سرگرمی و لذت نیست بلکه با ورود به جزئیات و خوانش جدیدی از حوادث اتفاق افتاده برای اعراب از زمان صدر اسلام تا عصر حاضر، به بیانی نکاتی می پردازد که کمتر در کتابهای تاریخی ذکر شده ا ست، در واقع وی از دا ستانهای هزار و یک شب به عنوان دستاویزی برای روایت حکایتهای خود استفاده نموده است - حمدی، . - 117:1968نگارنده در این جستار ضمن برشمردن مواردی از جمله تأثیر پذیری نویسندگان مختلف از کتاب هزار و یک شب، میزان تأثیر پذیری آنان و دیدگاه نوی سندگان عرب در خ صوص این کتاب به ویژه آرای مخالفین آن، به بررسی تأثیرپذیری رمان »رمل المایه« از حکایتهای هزار و یک شب پرداخته و وجوه اشتراک و افتراق این دو اثر را ذکر مینماید.
پیشینه پژوهش
پیرامون هزار و یک شب و تأثیر آن روی ادبیات جهان اعم از شعر و دا ستان مقالات زیادی نگاشته شده است، که به عنوان مثال به دو مورد از پژوهشهایی که در ایران و در خصوص تأثیر هزار و یک شب بر اد بیات معاصر عربی صورت پذیرفته است در اینجا بسنده میشود.پژوهش رضائی و قاسمی اصل - 1391 - تحت عنوان: بررسی تأثیر هزار ویک شب بر پیشگامان هنر نمایش نوین عربی منتشر شده در مجله پژوهش های نقد وترجمه زبان وادبیات و عربی، نگارندگان این پژوهش به برر سی تأثیر پذیری نمای شنامه نوی سان عربی و به ویژه پی شگامان این عر صه از هزار ویک شب پرداختهاند.پژوهش اصغری و قاسمی اصل - 1391 - تحت عنوان: تاثیر پذیری نجیب محفوظ از هزارو یک شب، من شر شده در مجله انجمن ایرانی زبان وادبیات عربی، نگارندگان در این پژوهش به برر سی تأثیر پذیری نجیب محفوظ به طور کلی و رمان وی به نام »لیالی ألف لیله« به طور خاص از کتاب هزار ویک شب پرداختهاند.
در خصوص »واسینی الأعرج« مقالات و پایان نامه های متعددی به رشته تحریر درآمده است که ذکر همه آنها دراین مقال نمی گنجد، بنابراین به ذکر دو نمونه که در ایران و پیرامون رمان مورد نظر این پژوهش - رمل المایه - صورت گرفته اکتفا میکنیم:پژوهش رسولی و ارازی - 1393 - تحت عنوان: فراخوانی داستانهای دینی وشخصیتهای تاریخی در رمان »ورسینی الاعرج« رمل المایه، منشر شده در همایش ادبیات معاصر الجزایر، دانشگاه شهید بهشتی تهران.پژوهش اکبر زاده - 1393 - با عنوان: استلهام التراث التاریخی فی روایه »رمل المایه« - فاجعه اللیل الثابعه بعد الالف - ، منتشر شده در همایش ادبیات معاصر الجزایر، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
پرسشهای پژوهش:
1.نوی سندگان معا صر عرب چگونه از دا ستانهای هزار و یک شب در خلق آثار خویش بهره بردهاند؟
2.هزار و یک شب تا چه حد و چگونه بر رمان »رمل المایه« تأثیر گذاشته است؟
بازتاب هزار و یک شب در ادبیات داستانی معاصر عربی
هزار و یک شب دارای یک نوع پویایی و تازگی است و به صورت مستقیم با زندگی آدمی و پستی و بلندیها و اندوه و رنج و آ سیبهایش در تماس ا ست و منعکس کننده زندگی وی ا ست. ب سیاری از نویسندگان و ادبای معاصر عربی تحت تأثیر حکایت های هزار و یک شب اقدام به نوشتن رمان و خلق دا ستان کردهاند، و هر کدام به گونهای تحت تأثیر این اثر بودهاند، برخی عنوان رمانهای خود را به همین نام و با اندکی تغییر نامگذاری کرده اند، برخی نام یکی از شخصیتهای معروف هزار و یک شب را برای عنوان رمان خود برگزیدهاند و برخی دیگر از عناوینی که تلمیحاً به هزار و یک شب اشاره دارد استفاده نمودهاند، در زیر به مواردی اشاره مینماییم:
-1الهامگیری از عنوان هزار و یک شب در نامگذاری رمان:
