بخشی از مقاله
چکیده:
ایران یکی از پرجاذبه ترین کشورهای جهان است که از لحاظ تنوع اقلیمی و آثار باستانی در رده کشورهای برتر جهان است، گردشگری روستایی از بخش های مهم در فعالیت های اقتصادی به شمار می رود و همواره از دیدگاه های گوناگون مورد توجه قرار میگیرد در این راستا گام نخست در توسعه گردشگری روستایی شناسایی موانع و چالشهای آن است.
بنابراین هدف از مطالعه و پژوهش در این باب درواقع شناخت، بررسی و تحلیلی بر موانع و چالشهای توسعه گردشگری در روستاهای ایران است که مورد غفلت قرارگرفته است. روش تحقیق در این گزیدار روش کتابخانه ای-اسنادی است، نتایج حاکی از آنست که مشکلات بهداشتی، مدیریتی و برنامه ریزی، زیرساختی، فرهنگی -اجتماعی، اقتصادی و طبیعی و اقلیمی از جمله موانعی هستند که برسر توسعه روند گردشگری روستایی به عنوان یک منبع توسعه ملی نادیده انگاشته شده اند و بازخورد منفی این موانع اثرات به مراتب نابهنجاری نیز بر سکونتگاههای روستایی داشته است.
مقدمه
گردشگری روستایی در معنای کلاسیک، نوعی از فعالیتهای گردشگری است که درآمدی اضافی را برای آنهایی که شغلی ثابت مانند کشاورزی و دامداری دارند، فراهم میآورد. گردشگری روستایی، در چشماندازهای بهسازی جای خاصی دارد که شامل فعالیتهای گردشگری در خارج از شهر است؛ البته گردشگری روستایی باید به صورت یک شیوه زندگی بر پایه عقاید مربوط به جوامع روستایی درک شود. سرچشمه بیشتر جاذبههای روستایی، فرهنگ مردم ساکن در آن منطقه است.
گردشگری روستایی در نواحی روستایی اتفاق میافتد و درآمدی اضافی را برای روستاییان ایجاد می کند. اگردشگری روستایی منبع با ارزشی برای اشتغالزایی و ایجاد درآمد است و میتواند وسیلهی مهمی برای توسعهی اجتماعی و اقتصادی جوامع روستایی و حمایت از محیطزیست و فرهنگ روستایی باشد
افزون بر آن، توجه به جایگاه صنعت گردشگری در توسعهی روستایی از آن روی اهمیت دارد که میتوان با بهره گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی، افزون بر امکان رشد اقتصادی، به توسعهی بخش کشاورزی و تولید صنایع دستی محلی پرداخت و گامی مؤثر در مسیر بهبود شرایط زیست محیطی و پاسداشت میراث فرهنگی بومی و آداب و رسوم محلی در روستاها برداشت
در دهه پایانی قرن بیستم بسیاری از برنامه ریزان اجتماعی اقتصادی، گردشگری را روشی مطمئن با چشماندازی بسیار روشن برای توسعه روستاها به ویژه محرومترین آنها معرفی کردند
ازآنجاکه کشور ما از نظر جاذبه های گردشگری جزو 10 کشور برتر دنیا محسوب میشود و دارای مراکز روستایی فراوان و متنوع با جاذبه ها و قابلیت های بالقوه بسیار است، میتوان امیدوار بود که گردشگری روستایی در کاهش مشکلات اقتصادی مؤثر باشد
در شرایطی که قرن بیستم به پایان رسیده است، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالشهای متعددی مواجه است، زیرا که راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته است
مسائلی همچون فقر، اشتغال، بهداشت، امنیت غذایی و پاداری محیط زیست را تامین کند، این مساله باعث شده است که در سالهای اخیر بار دیگر توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و نظریه پردازان، برنامه ریزان ومجریان حکومتی در صدد برآیند تا با ارائه راهکارها و استراتژیهای جدید، از معضلات و مسائلی که این نواحی گریبانگیر آن می باشند، بکاهند. یکی راهبردهایی کهاخیراً در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و حتی در برخی از این کشورها به اجرا درآمده است و نتایج مثبتی هم به همراه داشته، توسعه و گسترش گردشگری در نواحی روستایی که دارای پتانسیلهای لازم برای گسترش گردشگری است، می باشد
مبانی نظری
ایران سرزمینی است با تنوع شرایط اقلیمی و چشم اندازهای طبیعی، با حدود 60 هزار روستا که در این فضای متنوع ملی پراکنده اند. روستاها به دلیل ویژگی ها و ماهیت وجودشان به طور مستقیم به طبیعت پیرامون خود وابسته و متکی هستند به طوری که تغییرات در این بستر مکانی در گذر زمان شکل می گیرد و در فضایی جغرافیایی مبتنی بر کنش متقابل میان عوامل و روندهای طبیعی اکولوژیک و اجتماعی اقتصادی سیاسی را خلق می نماید، بنا به درجه ی تغییرات و دگرگونی های روستایی بخش هایی از فضای درونی و بیرونی روستا مشکل طبیعی و بکر خود را حفظ می نماید، همین ویژگی ی روستا برنامه ریزی اکوتوریسم را در چنین محیطی امکان پذیر می سازد.
کنفرانس جهانی توریسم،توریسم روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی - کار در مزرعه و کشاورزی - فراهم می آورد.توریسم روستایی،توریسم زراعی و کشاورزی را نیز در بر می گیرد و موزه ای از ارائه ی خدمات و تسهیلات خدماتی مانند اسکان،پذیرایی، امکانات، وسایل سرگرمی، برپایی جشن ها و مراسم محلی،تولید و فروش صنایع دستی و محصولات کشاورزی را نیز دربر دارد. گردشگری در جهان کنونی، صنعتی پاک و سومین پدیده اقتصادی پویا، پررونق و رو به توسعه است که پس از صنایع نفت و خودروسازی گوی سبقت را از دیگر صنایع جهانی ربوده است
از آثار مستقیم حاصل از گردشگری، حدود 6 درصد از تولید ناخالص جهانی و تخصیص یک شغل از هر 15 شغل به این صنعت در آینده تزدیک است و درصورتیکه آثار و منافع غیرمستقیم نیز در نظر گرفته شود، حدود 10 درصد از تولید ناخالص جهانی و یک شغل به ازای هر 9 شغل در این صنعت خواهد بود - قادری و همکاران، 1390 ،. - 28 امروزه توسعه این صنعت، تحولات عظیمی در اقتصاد کشورها ایجاد کارشناسان اینرو از Garrod, Brain, Wornell, Roz, Youell, - Ray, 2006 - است کرده اقتصادی نقش آن را در پویایی اقتصاد بسیار مهم برشمرده اند و میکوشند تا راههای توسعه را در این افق بررسی کنند
یافته های تحقیق
بنابرآنچه گفته شد درواقع به گفته دبیر کل سازمان جهانی گردشگری در سالهای اخیر خاور میانه بیشترین رشد را در زمینه گردشگری داشته است ، اما جایگاه ایران در بازار بزرگ گردشگری کمتر از کشورهای استونی ، قبرس، اروگویه و حتی کشور کوچک بحرین شده است و تنها در کمتر ازیک درصد بازار گردشگری جهان سهم دارد، در تبیین برخی موانع و عوامل موثر بر صنعت گردشگری باید مسایل ذیر را مورد توجه قرار داد :
-1وضعیت نا مناسب بازاریابی و تبلیغات گردشگری :
فراوانی مراکز تبلیغاتی و نداشتن سیستم واحد در تبلیغات و بازاریابی یکی از موانع توسعه صنعت گردشگری محسوب میشود ، در بازاریابی گردشگری ، بازاریان و دفاتر آژانس هیچ گونه نمایندگی از بخش های دولتی یا دولت مطبوع خود ندارند و هیچ گونه حمایت مالی نمی شوند و به محتواب بروشورها و سایت ها بسنده میکنند در صورتی که آنها میتوانند عمده ترین سهم را در توسعه گردشگری به عهده داشته باشند.
-2فقدان نیروی انسانی کارآزموده و تخصصی :
فقدان نیروی انسانی متخصص در دفاتر ایرانگردی و جهانگردی و ناآگاهی و بی تجربگی کادر شاغل در موسسات از قبیل خدمتگزاران هتل ها و کارکنان آژانس های مسافرتی از دیگر موانع توسعه صنعت گردشگری است.
-3 عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری :
عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این صنعت به علت عدم سودآوری، حمایت ناکافی دولت و اقدامات سلیقه ای و محدود کننده از سوی برخی مقامات غیر مسئول است.
-4 ضرورت شناخت ظرفیت ها و مناطق گرشگری :
عدم شناسایی مناطق گردشگرپذیر ، اماکن تاریخی و معرفی نشدن آنها در سایت ها ی گردشگری جهانی از موانع توسعه گردشگری روستایی است.
-5 تدوین استانداردها و ضوابط فنی :
عدم هماهنگی بین هر یک از اقامتگاهها ، هتلها و مراکز سیاحتی و واحد های ارایه کننده خدمات گردشگری در کشور که مانع ارایه خدمات مطلوب تر و با کیفیت تر برای گردشگران می شود.
-6 نبود مراکز خرید :
معمولاٌ افراد مسافر تامیل به خرید صنایع دستی و سوغات های مربوط به همان روستا یا کالاهایی که از مزیت نسبت به روستاهای دیگر در آن مکان دارد مانند پایین بودن قیمت ، بالا بودن کیفیت دارند.
-7 تأسیسات اقامتی :
یکی از موانع زیر بنایی امکانات اقامتی میباشد ، در این جا بایستی دید گردشگران از چه امکاناتی بیشتر استقبال می کنند به دلیل اینکه بسیاری از گردشگران که برای مدت کمی به شهر های دیگر مسافرت می کنند تمایل به اقامت در هتل ندارند ، نیاز به فضای امن در سطح شهر برای اقامت آنان ، یا تاسیات اقامتی در محل های جاذبه های طبیعی باشد.
-8 راهها -9نبود تسهیلات در محل های گردشگری و ضعف تبلیغات :
امکانات لازم برای استراحت گردشگران یا تسهیلات خاص در محل های گردشگری در نظر نگرفته شده است.
نتیجه گیری از آنجایی که گردشگری صنعتی کاربر است که به همراه خود پیامدهای اثربخشی در تحولات مناطق دارد، در سال های اخیر نه تنها در سطوح فراملی، بلکه در سطوح ملی، منطقه ای و محلی نیز مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از دست اندرکاران، برنامه ریزان و مدیران گردشگری در صدد هر چه بهینه و تسهیل کردن در راستای افزایش ارزش افزوده این صنعت اند.
در صورت توجه کافی و وافی به توسعه گردشگری روستایی، توسعه ی پایدار روستایی قابل تصور است، چرا که توسعه گردشگری روستایی موجبات فقرزدایی و کاهش مهاجرت، ایجاد رفاه اجتماعی، حفظ ویژگی های فرهنگ سنتی، حفظ بافت سنتی، ارتباطات فرهنگی، حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، تقویت غرورملی و ایجاد فرصت های شغلی در کنار فعالیت های کشاورزی و دامداری در مناطق روستایی و دورافتاده را فراهم خواه ساخت و یگانه راه نجات این مناطق ازمسائل و مشکلات اجتماعی و اقتصادی است. همچنین بسیاری از این موانع داخلی هستند، مانند کمبود هتلهای توریستی متناسب با استاندارهای جهانی و ایجاد ساختار مدیریتی کارآمد که بتواند توسعه این بخش را هماهنگ کند.
موانع دیگری نیز موجود دارند که خارجی هستند. از جمله این موانع میتوان به مشکلات تعامل بانک های خارجی با ایران و مشکل استفاده کارتهای اعتباری بین المللی توسط تروریست های خارجی در ایران اشاره کرد. با توجه به اقتصاد تک محصولی و اتکای شدید و شکننده ایران به صنعت نفت خام، پیدا کردن جایگزینی پایدار برای درآمدزایی بسیار حیاتی است. با این همه، به رغم این پیشینه و جاذبه های جهانی گردشگری، تاکنون جایگاه واقعی خود را در جهان پیدا نکرده است. این امر چند علت عمده دارد.
گذشته از ضعف های ساختاری و از جمله نبود زیرساخت های حمل و نقل و اقامت گردشگران، اتکا به صنعت متکی بر صادرات مواد خام سبب غفلت از دیگر توانایی های اقتصادی و تاریخی کشور و از جمله گردشگری شده است. به طور کلی یافته های تحقیق نشان می دهد که رونق در روستاها آثار مثبت همراه چالش هایی همراه بوده که برای استفاده بهتر از رونق گردشگری در روستاها باید ضعف ها به قوت ها و تهدیدها به فرصت تبدیل شوند
